Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը հիմա է՛լ ավելի դժվար է լուծել, ադրբեջանական կողմի համար դա այլևս քննարկման ենթակա չէ, ասում է ղարաբաղյան հարցով առաջատար փորձագետ Թոմաս դե Վաալը։
Դե Վաալը «Կիրակնօրյա վերլուծական Հրայր Թամրազյանի հետ» հաղորդաշարի դեկտեմբերի 6-ի թողարկման հյուրն էր։
Ստորև թարգմանաբար ներկայացնում ենք հարցազրույցը ամբողջությամբ․
«Ազատություն». – Ի՞նչ պետք է ակնկալել Լեռնային Ղարաբաղի հարցում։ Արդյո՞ք ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը այստեղ դեռ դերակատարություն ունի, թե այն այլևս մեռած է։ Արդյո՞ք հնարավորություն կա ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համար, եթե այն այնուամենայնիվ մնա գործուն, գործընթացի վրա նշանակալի ազդեցություն ունենալու։
Թոմաս դե Վաալ. – Կարծում եմ, որ մենք այս հակամարտության լրիվ այլ փուլում ենք գտնվում։ Հրադադար և զինադադար ունենք, բայց դեռ շատ հեռու ենք քաղաքական համաձայնությունից։ ԵՎ կարծում եմ՝ Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը հիմա է՛լ ավելի դժվար է լուծել: Ինչ վերաբերում է ադրբեջանական կողմին, ապա նրանց համար այս հարցը այլևս օրակարգում չէ, այն այլևս քննարկման ենթակա չէ: Բայց դեռ պետք է բանակցություններ վարվեն Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների ապագա կարգավորման շուրջ: Ենթադրում եմ, որ Մինսկի խումբը միակ ձևաչափն է, որտեղ այս պահին դա հնարավոր է: Դա շատ դժվար է լինելու: Կարծում եմ, որ Մինսկի խմբի հեղինակությունը բավականին վնաս է կրել տարածաշրջանում, մասնավորապես՝ Ֆրանսիայինը։ Կարծում եմ՝ Ադրբեջանում Ֆրանսիային այլևս չեն համարում ազնիվ միջնորդ: Ռուսաստանն այժմ վերահսկողի դերում է:
Կա մեծ հարց, թե արդյո՞ք Միացյալ Նահանգները և Ֆրանսիան դեռ կարող են միջնորդի կարևոր դեր ունենալ: Բայց ինչ-որ բան պետք է արվի: Անձամբ ես կցանկանայի որոշ բարելավումներ տեսնել: Ես կցանկանայի տեսնել մեկ այլ եվրոպական տերության, որն ավելի մեծ ազդեցություն ունի Բաքվում: Իմ կարծիքով՝ լավ կլիներ, եթե այդ եվրոպական տերությունը փոխարիներ Ֆրանսիային, միգուցե դա կարող է լինել Գերմանիան: Սա ոչ թե Ֆրանսիայի որպես միջնորդի արտացոլումն է, այլ պարզապես արտացոլումն է այն փաստի, որ Ֆրանսիայի ներքին քաղաքականությունը նշանակում է, որ Ֆրանսիան այլևս այդքան հարգված չէ Ադրբեջանում: Երկրորդ՝ կարծում եմ, որ ՄԱԿ-ը պետք է դեր խաղա: Օգտակար կլիներ, եթե լիներ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձև: ՄԱԿ-ն այժմ գործակալություններ է ուղարկում Ադրբեջան, Ղարաբաղ: Լավ կլիներ, որ ՄԱԿ-ը ներգրավվեր: Եվ ես կցանկանայի նաև դեր տեսնել Եվրամիության համար, որը 30 տարի առաջ չուներ քաղաքական նկարագիր, բայց հիմա կարծում եմ, որ պետք է դեր խաղա: Բայց եկեք անկեղծ լինենք՝ հիմա դժվար է բանակցություններ վարել: Այս պատերազմը, իմ կարծիքով, է՛լ ավելի է բարդացրել երկու երկրների հարաբերությունները: Այսպիսով, կանգնելու համար շատ դժվար տեղ է:
«Ազատություն». - Թոմ, Հայաստանը այժմ հուսով է, որ երեք երկրների` Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև այս փաստաթղթի ստորագրումը ընդամենը առաջին քայլն է, և նրանք կարծում են, որ ամեն ինչ պետք է կարգավորվի Մինսկի խմբի շրջանակներում, օրինակ՝ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը: Նոյեմբերի 9-ին ստորագրված փաստաթղթում դրա մասին ոչինչ չկա: Ի՞նչ եք կարծում, դա իրագործելի՞ է: Դա հնարավո՞ր է։ Արդյո՞ք կարծում եք, որ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը Մինսկի խմբի օրակարգում է, թե՞՝ ոչ։
Թոմաս դե Վաալ. - Դե, Տիրանայից տարածված համանախագահների հայտարարությունում նշվում էր, որ նրանք ցանկանում են բովանդակային բանակցություններ տեսնել: Նրանք նշում են նաև հիմնական սկզբունքները, ինչը նշանակում է, որ նրանք դեռ քննարկում են Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը: Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանին, ապա նրանք այլևս չեն դիտարկում Լեռնային Ղարաբաղը, նախկին ԼՂԻՄ-ը որպես տարածքային միավոր: Ադրբեջանական ուժերը գտնվում են ԼՂԻՄ-ի հարավում, օրինակ՝ Հադրութի շրջանում: Այնպես որ, կարծում եմ, որ շատ դժվար կլինի խոսել Լեռնային Ղարաբաղի տարածքային ինքնավարության մասին:
Բայց ակնհայտորեն, ինչ վերաբերում է հայերին և Մինսկի խմբին, ապա դա բանակցությունների հիմք է: Տեսնենք, թե ինչպես են զարգանում իրադարձությունները: Կարծում եմ՝ ամենակարևորն այն է, որ և՛ Բաքուն, և՛ Երևանը որոշեն, թե արդյոք նրանց համար կարևոր է հարաբերությունների կարգավորումը, կարևոր է ունենալ դիվանագիտական հարաբերություններ, բաց սահմաններ և այլն։ Եթե երկուսն էլ որոշեն, որ դա իրենց ուզած ռազմավարական նպատակն է, ապա կարծում եմ, որ հնարավոր է սկսել բանակցությունները: Բայց եթե յուրաքանչյուր կողմ կարծում է, որ ավելի լավ է ապրել ստատուս քվոյով, փակ սահմանով, որ նրանք հետաքրքրված չեն հարաբերություններով, ապա ես կարծում եմ, որ շատ դժվար է լինելու բանակցել:
«Ազատություն». - Ի՞նչ է տեղի ունենում Լեռնային Ղարաբաղում: Ինձ թվում է, որ Հայաստանը կորցրել է Լեռնային Ղարաբաղի հովանավորի կամ երաշխավորի իր կարգավիճակը, և ռուսները լիովին վերահսկում են դրությունը:
Թոմաս դե Վաալ. - Այո՛:
«Ազատություն». - Մյուս կողմից, ռուսները ընդունում են, որ Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի մաս է կազմում, ինչպես դա ասաց Պուտինի խոսնակ Պեսկովը: Հիմա մենք տեսնում ենք, որ ադրբեջանցի զինվորները նույնիսկ գնումներ են կատարում Ստեփանակերտում: Անհավատալի իրավիճակ է: Խնդրում եմ, կմեկնաբանե՞ք իրավիճակը մեզ համար:
Թոմաս դե Վաալ. - Դե, դա այդպես է, Ռուսաստանն այժմ դե յուրե շեշտում է, որ Ղարաբաղը Ադրբեջանի մաս է, բայց դե ֆակտո այժմ այն ռուսական անկլավ է: Այնտեղ կան ռուս խաղաղապահներ: Ռուսաստանն է դարձել Ղարաբաղի անվտանգության երաշխավորը, և ոչ թե Հայաստանը: Նրանք նույնիսկ խոսում են ռուսերենը Ղարաբաղի լեզուն դարձնելու մասին: Ղարաբաղում արդեն իսկ խոսում են ռուսերեն: Այո, Ղարաբաղը հիմա հիմնականում գտնվում է Ռուսաստանի վերահսկողության տակ, և Ռուսաստանի համար, կարծում եմ, ռազմավարական նշանակություն ունի Կովկասում, որը նրանք չեն ցանկանում կորցնել, չնայած ասում են, որ տեխնիկապես, իհարկե, դա Ադրբեջանի կազմում է:
«Ազատություն». – Արդյո՞ք կարծում եք, որ ամերիկացիները կամ Ֆրանսիայի նման այլ առանձին պետությունները, որի մասին արդեն խոսեցիք, կարող են ազդեցություն ունենալ բանակցային գործընթացի վրա: Եթե բանակցություններն, իհարկե, սկսվեն։ Ինձ թվում է, որ Բայդենի վարչակազմը պատրաստ է առաջ տանել կարգավիճակի հարցը, և Ֆրանսիայի խորհրդարանի երկու պալատներն էլ կոչ են արել կառավարությանը ճանաչել Լեռնային Ղարաբաղը, ինչը, իհարկե, կառավարությունը հրաժարվեց ընդունել որպես խորհուրդ: Ի՞նչ եք կարծում։
Թոմաս դե Վաալ. - Կարծում եմ, որ Ֆրանսիան և ԱՄՆ-ն ավելի քիչ ազդեցություն ունեն, քան ունեին մի քանի ամիս առաջ: Կենտրոնական դերը Ռուսաստանինն է, և, իհարկե Ռուսաստանը, կարծում եմ, կարող է շահագրգռված լինել անկայուն խաղաղության մեջ, որն արդարացնում է ռուս խաղաղապահների ներկայությունը այնտեղ: Այնպես որ, «ոչ խաղաղություն, ոչ պատերազմ» դրությունը, կարծում եմ, կարող է ավելի ձեռնտու լինել ռուսների համար, քան լիակատար խաղաղությունը, ինչը փաստարկ կլինի ռուսների՝ տարածաշրջանից դուրս գալու համար: Այնպես որ, ես համոզված եմ, որ Բայդենի նոր վարչակազմը ցանկանում է ինչ-որ բան անել, բայց ես կասեի, որ նրանք մեկնարկում են թույլ դիրքից:
«Ազատություն». - Ի՞նչ եք մտածում Նախիջևանը Ադրբեջանի հետ կապող ճանապարհների մասին, որոնք կվերահսկվեն ռուս զինվորականների կողմից: Նրանք այդ ճանապարհներին կստեղծեն անցակետեր: Արդյո՞ք դա ոտնձգություն է Հայաստանի ինքնիշխանության նկատմամբ:
Թոմաս դե Վաալ. - Կարծում եմ, որ աներևակայելի դժվար կլինի հայերի համար համաձայնել այս մի բանի հետ, որ նրանցից պահանջում են. որ իրենց տարածքով անցնի թուրքերի և ադրբեջանցիների համար միջանցքը, թեև ենթադրաբար կլինի նաև Հայաստանն Իրանին կապող «Հյուսիս-հարավ» ճանապարհը: Այնպես որ, սա ևս մեկ պատճառ է, թե ինչու է կարևոր բանակցություններ վարել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև քաղաքական ամբողջական համաձայնագրի շուրջ` այդ միջանցքը գործունակ դարձնելու համար:
«Ազատություն». - Իմ վերջին հարցը: Ի՞նչ խորհուրդ կտաք Հայաստանի կառավարությանը: Ի՞նչ պետք է անեն հետագայում: Պե՞տք է արդյոք հրաժարական տա Կառավարությունը: Այս վիթխարի ձախողման համար պետք է մեղադրել միայն Փաշինյանի՞ն, թե՞ նախորդ կառավարությունների մեղքն էլ կա:
Թոմաս դե Վաալ. - Կարծում եմ, սա ավելի մեծ՝ 20-ամյա մի ձախողում է։ Երկու կողմերն էլ ձախողվել են բանակցությունները խաղաղության շուրջ վարելու, փոխզիջման շուրջ բանակցելու գործում, բայց, անշուշտ, հայկական կողմը, պարոն Փաշինյանը նույնպես չեն խոսել փոխզիջման մասին: Կարծում եմ՝ մեծ սխալ էր շարունակել խոսել այս ադրբեջանական տարածքների՝ որպես ազատագրված տարածքների, այլ ոչ թե գրավյալ տարածքների մասին: Աշխարհը դրանք համարում էր գրավյալ տարածքներ: Կարծում եմ, որ պարոն Սերժ Սարգսյանն, իհարկե, մի անգամ ասաց, թե «Աղդամը մեր հայրենիքը չէ», այնպես որ՝ ընդունեց դա, բայց Հայաստանում դրա վերաբերյալ հանրային խոստովանությունը շատ քիչ է եղել: Բայց երկու կողմի համար էլ դա ռազմավարական ձախողում է՝ սա այդպես է նաև ադրբեջանական կողմի պարագայում, քանի որ Ադրբեջանից շատ ագրեսիվ լեզվով էին խոսում։ Այնպես որ, ես կարծում եմ, որ դա մեծ ողբերգություն է։ Իհարկե, մեծ ողբերգություն է Հայաստանի համար, որովհետև հայերը շատ բան են կորցրել այս պատերազմում: Այնպես որ, ես մի խորհուրդ ունեմ. ապագայի վերաբերյալ չափազանց ռեալիստ լինել, եթե ապրում ես դժվար հարևանների հետ, պետք է ծայրաստիճան իրատեսական քաղաքականություն մշակես։ Մի ապրեք երազանքներով, այլ ապրեք իրականության մեջ: Վախենամ, որ դա է Հայաստանի ճակատագիրը:
«Ազատություն». - Փաշինյանի հրաժարականի կոչեր են հնչում: Կարո՞ղ է նա մնալ:
Թոմաս դե Վաալ. - Դա ես չէ, որ պիտի ասեմ: Կարծում եմ՝ միգուցե Հայաստանին նոր ընտրություններ են պետք, և միգուցե պարոն Փաշինյանը հաղթի այդ ընտրություններում: Բայց ես չէ, որ պետք է խոսեմ հայ ժողովրդի անունից: Կարծում եմ ՝ նոր ընտրությունները հավանաբար օգտակար կլինեն Հայաստանի համար այս շատ բարդ համատեքստում:
«Ազատություն». - Շատ շնորհակալ եմ, Թոմ:
Թոմաս դե Վաալ. - Շնորհակալություն:
Հարցազրույցը կարող եք դիտել այստեղ․