Երեկ 2008 թվականի արյունալի իրադարձությունների 12-րդ տարելիցն էր։ Առաջին անգամ Մարտի 1-ի զոհերի հիշատակին նվիրված համաժողովրդական երթը չեղարկվեց՝ կապված Հայաստանում գրանցված նոր կորոնավիրուսով հիվանդացության առաջին դեպքի հետ։
12 տարի առաջ տեղի ունեցած ողբերգական իրադարձությունների գործով դատավարության մասին են խոսել «Կիրակնօրյա վերլուծականի» հյուրերը՝ Մարտի 1-ի նախկին Փաստահավաք խմբի անդամ, գործով տուժողի պաշտպան Սեդա Սաֆարյանը և Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի պաշտպան Հովհաննես Խուդոյանը։
Ստորև՝ հատվածներ հարցազրույցներից.
«Միջոցառման տերը, կազմակերպիչը և ամեն ինչը Ռոբերտ Քոչարյանն էր»
Սեդա Սաֆարյան. – Ես չգիտեմ՝ է՞լ ովքեր են կրակել, բայց չեմ ուզում, քանի դեռ չփարատված այդ հանգամանքները, երբևէ չենք էլ կանգնել, ասել՝ «գիտե՞ք, Ռոբերտ Քոչարյան, մենք գիտենք, որ էդ դու ես ձգանը քաշել, դու ես սպանել, պետք չի դրա համար արդարանալ»։ Եթե Ռոբերտ Քոչարյանը մինչև հիմա չի ուզում ընկալել մեր պարզ շարադրված այն միտքը կամ մեղադրանքը, որ «քո մեղադրանքը նա է, որ դու այս ուժերին բերել ես և կազմակերպել ես մի բան, որն ունեցել է ծանր հետևանք», հա՞, էսքանը, ընդամենը պատճառահետևանքային կապն ենք ասում, որ ...
Կոնկրետ իմ պաշտպանյալը, իմ վստահորդը, «Չերյոմուխա» են կրակել և ծնոտին են կրակել, «Չերյոմուխա» կիրառել են բացառապես ոստիկանության ուժերը, ներքին զորքերը և էդ հատուկ նշանակության ջոկատը, այլ անձի վերաբերյալ մենք տեղեկություն չունենք։ Հետևապես՝ ես ավարտված եմ համարում իմ կողմից մեղավորներ փնտրելը այդ առումով, որովհետև պետության տերը դու ես, դու ես էս ուժերին բերել, դու բերել ես՝ էդ նպատակով ես բերել, և դո՛ւ պետք է կանխատեսեիր դա։ Արգելված զենքը բերել հասարակություն և փողոց՝ դրա համար պատասխանատուն դուք բոլորով եք։ Ու, ասեմ, շատ ցավալի է, որ [նախկին ոստիկանապետ] Հայկ Հարությունյանը այսպիսի վախճան ունեցավ և այսպիսի ճակատագիր ունեցավ, ցանկալի կլիներ, որ Հայկ Հարությունյանը գար հարցաքննվեր, մենք էլ շատ հարցեր ունեինք տալու և էդ հարցերը կտայինք և կհասկանայինք, թե...
«Ազատություն». – Այսպիսի բան է ասում նաև պաշտպանական կողմը, և ինքը՝ Ռոբերտ Քոչարյանը, որ քանի որ ինքը կապ չունի սպանությունների հետ, ուստի նաև Մարտի 1-ի տուժածների իրավահաջորդների ներկայությունը իր դատավարության ժամանակ իրավաչափ չէ։
Սաֆարյան. – Ուրեմն, ծանր հետևանքը մեզ է վրա հասել, մենք ծանր հետևանքի համար պարտավոր ենք գալ և մեր շահերի պաշտպանությունն իրականացնել։ Մենք կմասնակցենք նաև ձգանը քաշողների նիստին։ Ըստ էության, մեր նկատմամբ հանցավոր, ենթադրվող հանցավոր ոտնձգություն է կատարել, առաջին, պետությունը՝ հանձինս իշխանության և հանձինս Ռոբերտ Քոչարյանի վարչակազմի, և նոր՝ էն մարդը, ում որ հրամայվել է, որ «դու կարող ես կրակել»։
Ավելի պարզ եմ ասում, որ հասկանալի լինի էդ առումով։ Ուրեմն, առաջինը՝ էնպես չի, որ առանց Ռոբերտ Քոչարյանի գիտության և կազմակերպման ինչ-որ մեկը կիրառել է արգելված զենքի տեսակ, հա՞, էդպես կարող է որ մեկը գար կիրառեր, ասեինք՝ Ռոբերտ Քոչարյանը կապ չունի։ Բայց էս միջոցառման տերը Ռոբերտ Քոչարյանն է և էդ միջոցառման տերը և միջոցառման կազմակերպիչը և ամեն ինչը եղել է ինքը՝ իր ուժային կառույցներով, և էդ ուժային կառույցները կատարել են վերևից ներքև հրաման, և էդ հրամանը մինչև ներքև առաջացրել է հասարակ ժողովրդի համար ծանր հետևանք, և էդ ծանր հետևանքի պատասխանատուն էլի սահմանադրական կարգը տապալելուն ուղղված գործողություններն են և էդ գործողությունների հետևանքով առաջացած ծանր հետևանքը։
«Բանակը ցուցարարների հետ կոնտակտի մեջ չի եղել»
Հովհաննես Խուդոյան. – Էս գործը անձանց մահվան հանգամանքների հետ կապ չունի բացարձակ, ու էս գործով հավաքված ապացույցներով նույնիսկ, չգիտեմ, շատ հեռակա շփում չկա էն պնդումների հետ, որ կարող էր եղած լինել հրաման, էդ անձանց սպանողների ու էդ հրամանների շարքը կարող էր հասցնել ինչ-որ տեղ։
Ու մի հատ շատ տրամաբանական բան կա, որ միշտ բաց է թողնվում։ Եթե առայսօր պարզված չի կոնկրետ անձի մահվան պատճառը, թե ով է եղել սպանողը, ո՞նց կարա քննարկվի՝ էդ սպանողին հրահանգ տվող եղե՞լ է, թե՞ չէ։ Սկզբից պետք է էդ մարդը գտնվի, հասկացվի ով է, հետո նոր պարզվի՝ իրեն հրահանգ տվող եղե՞լ է, թե՞ ոչ։
«Ազատություն». – Դա, այդպես, դատավարության իրավական տառին համապատասխան՝ Ձեր, այո, ասածը...
Խուդոյան. – Էմոցիոնալ առումով ցանկացած բան կարող ենք ասել, բայց եթե գործ ունենք դատական պրոցեսի հետ, գործ ունենք արդարադատության հետ, դա է հիմքը արդարադատության։
«Ազատություն». – Բայց, օրինակ, Ձեր պաշտպանյալը չի՞ ընդունում, որ, ասենք, իր հրահանգների արդյունքում երկրում մտցվել է արտակարգ իրադրություն, բերվել են զորքեր և գործադրվել են այդ զորքերը։ Այդ ամենը ընդունում է, չէ՞։
Խուդոյան. – Ընդունելու խնդիր չկա, ասեմ ինչի. որովհետև պարոն Քոչարյանը ստորագրել է արտակարգ դրության հրամանագիրը՝ էդ փաստաթուղթը ֆիզիկապես առկա է, ինքը ստորագրել է էդ փաստաթուղթը, արտակարգ դրության կատարումը հանձնարարվել է նաև Զինված ուժերին։ Բայց այստեղ արդեն կանգ ենք առնում, էդքանով սահմանափակվում ենք, որովհետև մնացած բոլոր պնդումները արդեն մանիպուլյացիաներ են։ Որովհետև Զինված ուժերի օգտագործում հենց Մարտի 1-ի իրադարձությունների ժամանակ, այսինքն՝ այդ արյունալի իրադարձությունների ժամանակ, չի եղել։ Էդ էն փաստն է, որ քիչ առաջ նշում էիք՝ արդյո՞ք կցանկանամ ինչ-որ փաստ ասել, թե՞ չէ։ Չի եղել Զինված ուժերի և ցուցարարների միջև...
«Ազատություն». – Վստահ եք, որ նախաքննության կողմից որևէ նման փաստ չկա։
Խուդոյան. – Համենայն դեպս, այն նյութերը, որը ուղարկվել է դատարան՝ այլ նյութերի չենք տիրապետում, որովհետև չեն տրամադրում, այլ բան չի խոսում։ Բայց էլի եմ նշում՝ զինծառայողները՝ Պաշտպանության նախարարության ենթակայությամբ գործող զինծառայողները, երբևէ չեն շարժվել ցույցի վայր, իրենք անմիջական բախում ցուցարարների հետ չեն ունեցել։ Մնացած պնդումները, որ զինծառայողները կրակել են, և այլն, այ էստեղ գալիս է Հատուկ քննչական ծառայության ոչ անկեղծ, սենց ասեմ, հա՞, պնդումները, որովհետև իրենք կիսատ ինֆորմացիա տալիս են, մնացածը թողնում են ընթերցողի երևակայությանը։ Բայց եթե իրենք մանրամասն ներկայացնեն, օրինակ՝ մի քանի զինծառայող կրակել են էն անձի ուղղությամբ, ով իրենց վրա զինված հարձակում է գործել, դրա մասին գիտեի՞ք։
«Ազատություն». – Բայց այդ տաս մարդը ինչպե՞ս են... «Չերյոմուխա»-ն դնենք մի կողմ, մնացածը...
Խուդոյան. – Տաս մարդու հետ կապ չունի ընդհանրապես, տաս մարդու հետ զինծառայողները կապ չունեին կոնկրետ դեպքում, երբ որ ասում է՝ զինծառայողները զենք են կրակել։
«Ազատություն». – Բազմաթիվ ոստիկաններ, ցուցարարներ ոտքից վիրավորվել են, ո՞վ է կրակել, կրակել են, չէ՞։
Խուդոյան. – Դե հենց խնդիրը էն է, քանի որ բանակը մեզ համար շատ զգայուն թեմա է, քանի որ պատերազմական վիճակում ենք մշտապես գտնվում, ու շատ էմոցիաներ է առաջացնում, հենց էդ նկատառումով բանակը կարծես թե բերվում է առաջին պլան։ Բայց մասնակցություն այդ գործընթացին չի եղել։
«Ազատություն». – Իսկ Արցախից բերված ջոկատնե՞րը՝ դրանք չե՞ն համարվում բանակ, ինչպե՞ս է։
Խուդոյան. – Ե՛վ Արցախում զինծառայողները, և՛ մեր զինծառայողները, բնականաբար, բանակ է համարվում։ Հենց խնդիրը դա է, որ բանակը ցուցարարների հետ կոնտակտի մեջ չի եղել։ Դրա մասին չեն ասում, ասում են՝ բանակ, թողնում են կիսատ։
«Կիրակնօրյա վերլուծական Հրայր Թամրազյանի հետ» հաղորդաշարի մարտի 1-ի թողարկումն ամբողջությամբ կարող եք դիտել այստեղ.
