«Ազատություն». - Այսօր մեր բացառիկ հյուրը Իան Լեսերն է, ով մեզ միացել է Բրյուսելից: Իան Լեսերը Բրյուսելում տեղակայված գերմանական Մարշալ հիմնադրամի փոխնախագահն ու գործադիր տնօրենն է: Իան, շատ շնորհակալ եմ մեզ Ձեր ժամանակը տրամադրելու և այս հարցազրույցի համար: Դուք Թուրքիայի մասին շատ եք գրել, բազմաթիվ վերլուծական նյութեր ունեք Մերձավոր Արևելքում Թուրքիայի կառավարության ակտիվ արտաքին քաղաքականության մասին` Սիրիայում, Լիբիայում, և նույնիսկ դեպի Լիբանան նրա հասնելու փորձերին մասին: Բայց հիմա մենք տեսնում ենք այն, ինչ շատերի համար ուղղակի շոկային է. հանկարծ Թուրքիան Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության մաս դարձավ: Ինչո՞ւ այդպես վարվեց Էրդողանը:
Իան Լեսեր. - Նախ շնորհակալ եմ հրավերի համար: Դուք շատ ճիշտ եք նկատել, Անկարան շատ ավելի ակտիվ արտաքին ու անվտանգային քաղաքականություն է վարում։ Թուրքիան տարածաշրջանային խոշոր տերություն է, բայց վերջին մի քանի տարիների ընթացքում այն շատ ավելի ակտիվ դեր է խաղում: Եթե մեկ տասնամյակ ետ գնանք, Թուրքիան ավելի շատ սահմանափակվում էր տնտեսական և քաղաքական դերակատարությամբ: Այսօր Թուրքիան օգտագործում է իր ռազմական հզորությունը, ու դա բավականին մեծ ռազմական ուժ է, և իրոք շատ ավելի ուղիղ ձևով է միջամտում։ Դա այդպես էր Սիրիայում, Իրաքում, Լիբիայում, Միջերկրական ծովի արևելքում, որտեղ դեռ մեծ լարվածություն կա, և, իհարկե, այժմ վերջերս Լեռնային Ղարաբաղում: Այս ամենը, ես կասեի, շատ ավելի ակտիվ և շատ ավելի հեռանկարային ուղղվածություն ունեցող Թուրքիայի քաղաքականությունն է այս տարածաշրջանում: Դա, իհարկե, զուգորդվում է այն յուրահատուկ զգացողությամբ, որ թուրքական հասարակության մեջ առկա է Ադրբեջանի նկատմամբ: Կա հարազատության զգացում, որը շատ անսովոր է Թուրքիայի համար: Բայց կարծում եմ՝ հենց սա է, որ մեծապես առաջ է մղում այս շատ անսովոր ակտիվությունը:
«Ազատություն». - Իան, արդյո՞ք Թուրքիան փորձում է մշտապես մնալ Հարավային Կովկասում և այստեղ դառնալ կարևոր խաղացող բոլոր հարցերում՝ պատերազմներում, հակամարտություններում, թե՞ դա պարզապես ներքին նկատառումներից է բխում՝ ընտրազանգվածին սիրաշահելու համար, որպեսզի հասարակությանը ցույց տա, որ Թուրքիան կանգնած է իր եղբայրների թիկունքում: Ի՞նչ եք կարծում։
Իան Լեսեր. - Հիմա իրական ազգայնական տրամադրությունների պահ է Թուրքիայում: Իհարկե, Թուրքիայում ազգայնական տրամադրությունները մշտապես շատ ուժեղ են եղել: Եվ Թուրքիան դրանում միայնակ չէ: Ամբողջ տարածաշրջանում ուժեղ ազգայնականություն է տիրում: Բայց կան շատ վայրեր, որտեղ Թուրքիան այժմ շատ ավելի է ներգրավված, քան անցյալում: Կարող ենք դրան ավելացնել Հյուսիսային Կիպրոսին սատարումը և այլն: Այս մեկը մի տեսակ անսովոր է, քանի որ սա այն տարածքը չէ, որտեղ Թուրքիան նախկինում ակտիվորեն ներգրավված էր, համենայն դեպս՝ ոչ ուղղակի ռազմական միջոցներով, ոչ այդքան բացահայտ դիվանագիտական և անվտանգային աջակցությամբ: Բայց դա նաև գալիս է տարբեր տեղերում կուտակված միջամտությունների ֆոնի վրա: Եվ թուրքերը իրենք են քննարկում, թե արդյո՞ք Թուրքիան կարող է պահպանել այսպիսի ներկայությունը շատ վայրերում: Չեմ կարծում, թե Թուրքիան մշտական ներկայություն է փնտրում Կովկասում: Կարծում եմ, որ Թուրքիան մշտական, կայուն ազդեցություն է փնտրում Կովկասում: Զգում է, որ դրա իրավունքը ունի Ռուսաստանի և այլ երկրների հետ միասին: Բայց դա կայուն կլինի, թե ոչ՝ առաջիկայում տեսնենք:
«Ազատություն». - Այս օրերին շատ ռուս փորձագետներ, Կրեմլի պրոպագանդիստներ բազմաթիվ հեռուստատեսային թոք-շոուների ժամանակ, օրինակ` Սոլովյովի հայտնի թոք-շոուի ժամանակ, որին մասնակցում էին Ժիրինովսկին և տարբեր փորձագետներ, նրանք քննարկում են Լեռնային Ղարաբաղը, և տեսակետներ են հնչում Թուրքիայի էքսպանսիոնիստական քաղաքականության մասին: Եվ նրանք կարծում են, որ Թուրքիան սկսում է իրականացնել Մեծ Թուրանի իր երազանքը: Ի՞նչ եք կարծում այդ մասին: Երբ մենք տեսնում ենք, թե ինչ է անում Էրդողանը Մերձավոր Արևելքում, կարելի է ենթադրել, որ դա իսկապես կարող էր այդպես լինել:
Իան Լեսեր. - Կարծում եմ, որ այդ հարցը չափազանցնելը հեշտ է: Միանգամայն ճիշտ է, որ Թուրքիան այժմ շատ ավելի ակտիվ քաղաքականություն է վարում, քան մի քանի տարի առաջ՝ Սիրիայում և Լիբիայում՝ ռազմական գործողությունների արդյունքում մի շարք հաջողությունների հասնելով: Եվ ես կարծում եմ՝ դա ինչ-որ կերպ նպաստում է, որ Թուրքիային մտածի ուժի գործադրման մասին կամ ուրիշներին միջոցներ տրամադրի տարածաշրջանում ուժն ավելի արդյունավետ օգտագործելու համար: Իհարկե, պատմականորեն Ռուսաստանը և Թուրքիան եղել են աշխարհաքաղաքական հակառակորդներ, և Կովկասը եղել է հենց այն տարածաշրջանը, որտեղ նրանք առավելագույն հակասության մեջ են եղել: Այսպիսով, երկու կողմում էլ շատ պատմություն կա: Ե՛վ Ռուսաստանը, և՛ Թուրքիան շատ զգայուն են այս հարցում, իսկ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության պարագայում, ինչպես արդեն ասացի, ի տարբերություն հակամարտության այլ գոտիների, Թուրքիայում ձևավորված է հասարակական կարծիք, քանի որ շատ թուրքեր Ադրբեջանի հետ սերտ բարեկամության զգացում ունեն: Իրականում, երբ հարցումներ են արվում Թուրքիայի ներսում, Ադրբեջանը պարզապես միակ երկիրն է, որի նկատմամբ Թուրքիայի հասարակության մեջ նման ընկալում կա: Այնպես որ, սա սովորականից ավելի զգայուն հարց է թուրքական հասարակության համար, և նախագահ Էրդողանը ցանկանում է ցույց տալ թուրքական պետության ավելի հզոր պատկեր։ Նա շատ լավ գիտի, որ դա թուրք հասարակության մեջ անպայման արձագանք կգտնի:
«Ազատություն». – Էրդողանը հայտնի է որպես Հայոց ցեղասպանությունը ժխտող: Միշտ նսեմացնում է հայերի կոտորածի իրողությունը, մինչդեռ մենք համոզված ենք, որ տեղի ունեցածը հենց ցեղասպանություն է։ Բայց նա հերքում է դա շատ մտահոգիչ եղանակով: Բայց սա դեռ ամենը չէ: Հայաստանի վարչապետը կարծում է, որ Թուրքիան եկել է Հարավային Կովկաս՝ Կովկասում հայերի ոչնչացումը ավարտին հասցնելու համար: Վարչապետն ասում է, որ Էրդողանի համար դա ոչ թե հուզական, այլ գործնական խնդիր է: Նա ասում է, որ դա այն պատճառով է, որ Հայաստանը կանգնած է Թուրքիայի ընդլայնման ճանապարհին դեպի Կովկաս, այնուհետև դեպի Կենտրոնական Ասիա և մինչև Չինաստան, որտեղ միլիոնավոր ույղուրներ են ապրում: Ի՞նչ կասեք այդ մասին:
Իան Լեսեր. - Նախևառաջ, իմ սեփական տեսակետն այն է, որ ցանկացած բան, որը նսեմացնում է ցեղասպանությունների իրողությունը, սխալ է: Թուրքիան վերջերս գրեթե հաշտվել էր իր պատմության հետ, բայց հիմա այնպիսի ժամանակներ են, որ Թուրքիայում այլևս հնարավոր չէ նման բաց բանավեճ անցկացնել: Եվ ես կարծում եմ, որ դա շատ ցավալի է: Կարծում եմ՝ այժմ տեղի ունեցողը ավելի շատ իրական քաղաքականության, այսպես կոչված ռեալպոլիտիկի և աշխարհաքաղաքականության հետ կապ ունի, քան պատմությունը ինչ-որ կերպ վերաշարադրելու փորձերի հետ: Նույնիսկ վստահ չեմ, որ խոսքը իրականում մի տեսակ երկարաժամկետ միջոցների մասին է, Եվրասիա կամ Կովկաս ներթափանցման մասին է: Չեմ կարծում, որ հիմա խոսքը դրա մասին է: Սա վերաբերում է ընդհանրացված պատկերացումներին, թե ինչպիսի ազդեցության իրավունք է իրեն վերապահում Թուրքիան մեծ տարածաշրջանում, ցամաքում, ինչպես նաև ծովում՝ Միջերկրական ծովի արևելյան մասում, որտեղ վերջին տարիներին ինչ-որ առումով դա այդքան էլ ակնհայտ չէր: Սա կապված է Կիպրոսի և շատ այլ տարածքների վերաբերյալ քաղաքականության հետ: Այնպես որ, կարծում եմ, շատ դժվար կլինի փորձել պահպանել դա: Մենք իրականում չենք խոսել Թուրքիայի տնտեսական իրավիճակի մասին, որը, իհարկե, շատ ծանր է: Դա ինչ-որ առումով թանկարժեք քաղաքականություն է, քանի որ իր հետ բերում է պատժամիջոցներ և այլ հետևանքներ: Եվ դա իսկական փորձություն կլինի՝ տեսնել, թե արդյոք Թուրքիան իսկապես կարող է պահպանել այս կարգի դերակատարությունը:
«Ազատություն». - Շատ հետաքրքիր է: Ստացվում է, որ տնտեսապես Թուրքիայի համար այդքան էլ ձեռնտու տարբերակ չէ տարածվել դեպի Հարավային Կովկաս։ Այդպե՞ս է:
Իան Լեսեր. - Կարծում եմ, որ այո, քանի որ, եթե նայեք Թուրքիայի ընդհանուր իրավիճակին, երկիրը օտարերկրյա ներդրումների կարիք ունի, նրան պետք են արտաքին տնտեսական գործընկերներ, ցանկացած այսպիսի նոր ներգրավվածություն՝ լինի դա Լեռնային Ղարաբաղում, Լիբիայում կամ Սիրիայում, նվազեցնում է օտարերկրյա ներդրողների վստահությունը, մեծացնում է քաղաքական ռիսկը Թուրքիայում: Եվ չեմ կարծում, որ դա կարող է լավ լուր լինել Թուրքիայի համար:
«Ազատություն». - Բարոյապես ինչ-որ իմաստով դա ինձ շատ անհանգստացնող պատկեր է թվում: Նրանք գալիս են, և իրականում իրենց անօդաչու թռչող սարքերը, նույնիսկ ինքնաթիռները կամ ռազմական ենթակառուցվածքները, որոնք նրանք տրամադրել են Ադրբեջանին, և մենք կրկին տեսնում ենք, թե ինչպես են հայերը զոհվում թուրքական զենքից: Սա շատ մտահոգիչ է, և հիշողությունները կրկին վեր են հառնում։ Աշխարհի բոլոր հայերի շրջանում ցեղասպանության մասին պատմական հիշողություններ են արթնանում, երբ միլիոնավոր հայեր էին սպանվում։ Կարելի է տեսնել, որ հարյուր հազարավոր մարդիկ ամբողջ Ամերիկայում դուրս են գալիս փողոց հուժկու բողոքի ցույցերով: Ի՞նչ կասեք այս մասին: Արդյո՞ք թուրքերը զգայուն են նման բաների նկատմամբ, թե՞ դա նրանց չի հետաքրքրում:
Իան Լեսեր. - Կարծում եմ, հավանաբար, շատ թուրքեր զգայուն են նման բաների նկատմամբ, բայց այս պահի դրությամբ Թուրքիայում տիրող մթնոլորտը դժվարացնում է այդ հարցերի շուրջ բանավեճի անցկացումը: Տարաձայնություններ կան: Թուրքերը ակտիվ բանավեճ ունեն Լիբիայի, Սիրիայի կամ Իրաքի շուրջ քաղաքականության վերաբերյալ, բայց շատ քիչ բանավեճ կա Էգեյան ծովում կամ Կիպրոսի շուրջ վարվող քաղաքականության, և ենթադրում եմ՝ նաև այս հարցի շուրջ, քանի որ սա ավելի շատ է վերաբերում Թուրքիայի հասարակական ընկալմանը, ազգայնականությանը, պատմությանը։ Իրոք, շատ դժվար է այս թեմայով բանավեճ անցկացնել Թուրքիայի ներսում: Կարծում եմ, որ դրա բացակայությունը նաև ազդում է միջազգային կարծիքի վրա։ Դուք, իհարկե, նշեցիք Միացյալ Նահանգները, բայց կա նաև Ֆրանսիան, և սա այն ժամանակ, երբ Թուրքիան Եվրամիության, ԱՄՆ-ի հետ մեծ խնդիրներ ունի։ Սա միայն կրակի վրա յուղ է ավելացնելու, և այդ հարաբերություններն է՛լ ավելի կբարդանան:
«Ազատություն». - Իան, ևս մեկ հարց՝ Ռուսաստանի մասին: Արդյո՞ք կարծում եք, որ Ռուսաստանը թույլ կտար, որ դա տեղի ունենար: Արդյո՞ք դա անակնկալ էր Մոսկվայի համար, թե՞ թուրքերն ու ռուսները ինչ-որ փոխըմբռնում ունեին, նախքան իրենց ուժերը ադրբեջանական բանակի թիկունքում տեղակայելը: Գիտենք, որ ամռանը նրանք համատեղ զորավարժություններ են անցկացրել ադրբեջանցիների հետ: Նրանք Ադրբեջանում շատ զորք և ծանր տեխնիկա, ռազմական տեխնիկա են տեղակայել, և շատերը կարծում են, որ այդպես էլ դա դուրս չեն բերել: Ըստ Ձեզ, Ռուսաստանը թույլ տալի՞ս է, որ դա տեղի ունենա: Երկու կողմերն էլ փորձում են միմյանց այդքան էլ չանհանգստացնել, բայց ի՞նչ կարծիք ունեք այդ մասին: Ի վերջո, դա Ռուսաստանի թիկունքն է, և Թուրքիան այժմ խաղում է այնտեղ ռազմական, քաղաքական առումով: Սա տարիներ առաջ հնարավոր չէր պատկերացնել:
Իան Լեսեր. - Միանգամայն հնարավոր է, որ Մոսկվան ինչ-որ տեղ հանկարծակիի է եկել այս առումով, բայց ոչ թե Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև երկարատև ռազմական հարաբերությունների կամ ինչ-որ տեսակի թուրքական դերակատարության դրսևորումների հետ կապված՝ Չեչնիայում և այլ տարածքներում, որոնց նկատմամբ Ռուսաստանը շատ զգայուն է։ Այսպիսով, այնտեղ պատմական զգայունություն կա, և ընդ որում զգայունության մի մասը շատ հին չէ: Բայց դուք գիտեք, որ այժմ շատ վայրեր կան տարածաշրջանի շրջակայքում, մեծ տարածաշրջանում, որտեղ Ռուսաստանը և Թուրքիան իրոք կարող են իրար դեմ դուրս գալ։ Նրանք տարաձայնություններ ունեն Սիրիայում և Լիբիայում: Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև այժմ մի տեսակ կուտակված մրցակցություն կա։ Իհարկե, շատ կարևոր են նաև առևտրային հարաբերությունները, նույնիսկ զենքի առևտուրը։ Թուրքիան վերջերս Ռուսաստանից գնեց «երկիր-երկինք» հրթիռների համակարգեր, որը Արևմուտքում դիտարկում են որպես հակասական գործարք: Այնպես որ, դա համագործակցության, հանդուրժողականության, մրցակցության խառնուրդ է, հավանաբար դեռ սպասվող անակնկալներով, քանի որ հաստատապես Ռուսաստանին ձեռնտու չէ տեսնել Թուրքիայի այս տեսակի ներգրավվածությունը Լեռնային Ղարաբաղում:
«Ազատություն». - Ինչպե՞ս կավարտվի այս հակամարտությունը: Հիմա մենք խաղաղ բնակիչների տառապանքն ենք տեսնում, մարդիկ ստիպված են դուրս գալ իրենց տներից, իրենց գյուղերից, քաղաքներից: Մենք տեսնում ենք, որ շատ մարդիկ են զոհվում: Երկու կողմն էլ մեծ ռազմական կորուստներ ունեն։ Ձեր կարծիքով, ինչպե՞ս կարելի է լուծել այս հակամարտությունը: Ես նկատի ունեմ կոնկրետ այս պատերազմը: Ի՞նչ եք կարծում, դա շուտով կավարտվի՞, թե՞ կշարունակվի, քանի որ Թուրքիային դուր է գալիս այս իրավիճակը:
Իան Լեսեր. - Կարծում եմ՝ նույնիսկ Թուրքիան հավանաբար կհամաձայներ, որ իրավիճակն ավելի չվատթարանար։ Չեմ կարծում, որ ինչ-որ մեկը ցանկանում է ավելի լայն հակամարտություն տեսնել տարածաշրջանում, և, իհարկե, տեղի ունեցողը արդեն իսկ շատ ողբերգական է: Արևմուտքում սա սառեցված հակամարտություն անվանելու միտում կա, բայց, իհարկե, այն իրականում ամենևին էլ սառեցված չէ, և այնտեղ որոշ ժամանակ մեծ ուշադրություն չեն դարձրել այս կոնֆլիկտին։ Հիմա էլ Եվրոպայում շատ շեղող հանգամանքներ կան։ Միացյալ Նահանգներում շուտով ընտրություններ են։ Բազմաթիվ պատճառներ կան, թե ինչու վերջին տարիներին համաշխարհային կարծիքը չի կենտրոնանում այս հակամարտության վրա: Բայց հիմա ակնհայտորեն դրա վրա կենտրոնանալու ժամանակն է։ Հնարավո՞ր է արդյոք իրավիճակին լուծում գտնել։ Գուցե ոչ։ Ես այնքան էլ լավատես չեմ։ Կարելի՞ է արդյոք իրավիճակը կայունացնել, կարելի՞ է արդյոք այս ճգնաժամը կառավարել և կրճատել մարդկային զոհերի թիվը: Կարծում եմ ՝ այո, դա շատ հնարավոր է: Բայց դրա համար անհրաժեշտ է, որ տարածաշրջանային տերությունները դադարեցնեն կրակի վրա յուղ լցնելը, իսկ ավելի մեծ արտաքին դերակատարներ, ինչպիսին են ԱՄՆ-ը և Եվրամիությունը, շատ ավելի ակտիվ դեր ստանձնեն: Բայց ի վերջո Հայաստանը և Ադրբեջանը պետք է լուծեն հակամարտությունը: Իսկ մյուսները կարող են օգնել այդ ընթացքում կայունացնել իրավիճակը:
«Ազատություն». - Ադրբեջանը ձգտում է Թուրքիայի դերի բարձրացմանը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում, որը ներգրավված է միջնորդական ջանքերում: Նրանք պահանջում են, որ Թուրքիան միանա երեք երկրներին՝ Ֆրանսիային, ԱՄՆ-ին և Ռուսաստանին, որպես խմբի մեկ այլ համանախագահ: Մյուս կողմից, մենք տեսնում ենք, որ Ֆրանսիան, ԱՄՆ-ը և Ռուսաստանը ամենևին էլ չեն ցանկանում թույլ տալ, որ Թուրքիան դառնա այդ եռյակի մաս:
Իան Լեսեր. - Կարծում եմ ՝ շատ դժվար կլիներ Թուրքիային ավելացնել այս հավասարման մեջ, չնայած քննարկումներում Թուրքիան ներգրավելը կարծես վատ գաղափար չէ, որովհետև իրականում շատ մարդիկ, դիտորդների մեծ մասը, կառավարությունների մեծ մասը կցանկանային փոխել Թուրքիայի քաղաքականությունն այնտեղ: Եվ մենք չենք ցանկանում նաև տեսնել, որ ռուսներն ավելի ակտիվ դեր խաղան, նույնիսկ ավելի ակտիվ, քան նրանք մինչ այդ խաղացել են: Մինսկի խմբում գտնվող որոշ առանցքային կողմեր մեծ հետաքրքվածություն ունեն՝ համոզվելու, որ իրավիճակը հնարավոր է կարգավորել: Այս շրջանակում Թուրքիայի հետ օգտակար է մի տեսակ փոխըմբռնում ունենալ: Հավանաբար այդպես է: Բայց այստեղ նախապայմաններ կան: Ինձ թվում է՝ նախապայմաններն այն են, որ տարածաշրջանային դերակատարները ակտիվորեն չնպաստեն հակամարտության է՛լ ավելի սրմանը։
«Ազատություն». – Ես տեսնում եմ, որ Թուրքիայի և այլ կառույցների միջև, օրինակ՝ Եվրամիության և Թուրքիայի, ՆԱՏՕ-ի և ՆԱՏՕ-ի անդամ Թուրքիայի միջև, այդքան շատ խնդիրներ կան։ Թուրքիան վերջերս դուրս եկավ Հունաստանի դեմ, իսկ Ֆրանսիան զայրացավ: Ինչո՞ւ է Էրդողանը այդպես վարվում՝ դուրս գալով ողջ աշխարհի դեմ։ Ո՞րն է նրա վերջնանպատակը:
Իան Լեսեր. - Այս մասին տարբեր տեսակետներ կան: Շատ թուրքեր ձեզ կասեն, որ դա Թուրքիայի ներսում ներքաղաքական հավասարման մի մասն է: Նախագահ Էրդողանը շատ լավ է օգտագործում ազգայնական քարտը, բայց, իհարկե, այս պահի դրությամբ Թուրքիայում ազգայնական քաղաքականության համար շատ հանդուրժող միջավայր է ստեղծված, ուստի նա խաղում է դրան զուգահեռ: Եվ լայն աջակցություն է ստանում: Կարծում եմ` դա մեկնաբանելու հարցում պետք չէ շատ ցինիկ լինել: Չեմ կարծում, որ նա դա անում է զուտ ցինիկ քաղաքականությունից ելնելով: Կարծում եմ, որ թուրք քաղաքական իսթեբլիշմենթը, ինչպես նաև հասարակությունը ինչ-որ բան անկեղծորեն զգում է, կապված որոշ կարևոր տարաշրջանների հետ՝ Էգեյան ծովը, Կիպրոսը և Ադրբեջանը։ Կարծում եմ, որ դա ավելի քիչ է կապված բուն Լեռնային Ղարաբաղի հարցի հետ և ավելի շատ վերաբերում է Ադրբեջանի հետ հարատև հարազատության զգացումին։
Այսպիսով, այս պայմաններում, երբ Թուրքիան ավելի լայն դեր է փնտրում, նրա համար շատ դժվար կլիներ մի կողմ քաշվել։ Պե՞տք է արդյոք նա խաղա այն դերը, որը խաղում է այս պահին: Չեմ կարծում, և չեմ կարծում, որ դա շատ օգտակար է: Բայց թուրքական տեսանկյունից՝ նրանք տեսնում են հաջողությունների մի շարք, որոնք եղել են նման ակտիվ քաղաքականության արդյունքում։ Նրանք տեսնում են դա Սիրիայում, տեսնում են դա Լիբիայում, և դա նրանց ավելի համարձակ է դարձնում Լեռնային Ղարաբաղի հետ կապված քաղաքականության մեջ: Հնարավոր է՝ նախագահ Էրդողանը գա այն եզրակացության, որ պետք չէ շատ առաջ մղել դա, քանի դրանում ակնհայտորեն ռիսկեր կան նաև Թուրքիայի համար: Այնպես որ, չեմ կարծում, թե նախօրոք կանխորոշված է, որ Թուրքիան շարունակելու է ճնշել, քանի դեռ իրավիճակում չկա Ադրբեջանի հաղթանակը: Կարծում եմ, որ ինչ-որ պահից սկսած՝ Անկարան, հավանաբար, կգա այն եզրահանգմանը, որ ավելի ողջամիտ կլինի կանգ առնել:
«Ազատություն». - Շատ փորձագետներ կարծում են, որ այս պատերազմում հնարավոր չէ հաղթել, քանի որ հակառակ կողմը երբեք չի հանձնվի: Այնպես որ, այստեղ միակ լուծումը բանակցություններն ու բանակցված լուծում գտնելն է՝ հիմնված Մինսկի խմբի մշակած սկզբունքների վրա, որոնք արդեն սեղանին են: Այս հակամարտության լուծման արդեն մշակված սկզբունքներ կան: Եվ երկու կողմերն էլ պայմանավորվեցին հրադադարի մասին, բայց նրանք խախտում են հրադադարի ռեժիմը: Եվ Էրդողանի ոչ կառուցողական դերը կայանում է նրանում, որ Թուրքիան ճնշում է Ադրբեջանին՝ ռազմի դաշտում առաջ գնալու համար: Նրանք ասում են, որ Ադրբեջանը պետք է վերցնի ամեն ինչ, հետո նոր սկսի բանակցել: Ի՞նչ կարծիք ունեք այդ կապակցությամբ: Նրանք բացարձակապես իրենց վատ են պահում մի միջավայրում, որտեղ միջազգային հանրությունը կոչ է անում զենքերը վայր դնել և սկսել բանակցել, նրանք Բաքվին դրդում են շարունակելու ռազմական հարձակումը:
Իան Լեսեր. - Թուրքիան իրավունք ունի ունենալ իր մեկնաբանությունը Լեռնային Ղարաբաղում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ և Ադրբեջանին սատարելու իր զգացումը չի պատրաստում փոխել: Բայց մի շատ արդար հարց կա, թե ո՞րն այն կետը, որից հետո այն դառնում հակաարդյունավետ ոչ միայն տարածաշրջանային կայունության, այլև հենց Թուրքիայի համար: Եվ իհարկե, որքան էլ վատ լինի այս բռնկումը, նման բռնկումները իսկապես հարատև են, դա ողբերգություն է, որ այս ճգնաժամը դուրս է եկել վերահսկողությունից, որքան էլ հիմա վատ է, շատ ավելի վատ կլինի, եթե տարածաշրջանային խոշոր դերակատարները հարվածներ հասցնեն իրար, օրինակ՝ Ռուսաստանը և Թուրքիան: Պատկերացրեք, թե ինչպիսի երկընտրանք կարող է առաջանալ ՆԱՏՕ-ի համար: ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցների մեծ մասը համաձայն չեն այն ամենի հետ, ինչ անում է Թուրքիան, բայց եթե Ռուսաստանից տարածքային սպառնալիք լիներ Թուրքիային, և նա ՆԱՏՕ-ին հնարավոր է խնդրեր միջամտել, ապա պատկերացնում եք, թե որքան բարդ երկընտրանք կլինի Թուրքիայի և ՆԱՏՕ-ի համար: Այնպես որ, նման իրավիճակին հասնելը շատ վտանգավոր կլիներ, և կարծում եմ, որ դա ստիպում է յուրաքանչյուրին սեղանի շուրջ հավաքվել և փորձել, ինչպես ասացի, եթե ոչ լուծել, ինչը շատ ավելի բարդ կլինի, ապա գոնե կայունացնել իրավիճակը: Եթե նայենք մեր շուրջը, ապա կտեսնենք, որ կան բազմաթիվ հակամարտությունների օրինակներ, որոնք չեն լուծվում, բայց նաև այսպիսի բռնի բնույթ չունեն:
«Ազատություն». - Շատ շնորհակալ եմ, Իան: Ես գնահատում եմ Ձեր ժամանակը: Հիանալի հարցազրույց էր:
