Եվրոպայի խորհրդի իրավաբան փորձագետների Վենետիկի հանձնաժողովը իր խորհրդատվական կարծիքն է հրապարակել Հայաստանի քրեական օրենսգրքի 300.1 հոդվածի վերաբերյալ, որը վերաբերում է սահմանադրական կարգի տապալմանը։ Հենց այս հոդվածով է մեղադրվում է Հայաստանի նախկին նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը։
Վենետիկի հանձնաժողովից խորհրդատվական կարծիք հայցել է Հայաստանի սահմանադրական դատարանը, որը պետք է որոշի 300.1 հոդվածի սահմանադրականության հարցը։ Ավելի վաղ նույն հարցի շուրջ իր խորհրդատվական կարծիքն էր հրապարակել նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը։
Հայաստանի բարձր դատարանը հետևյալ 5 հարցերն է հղել հանձնաժողովին.
1) արդյո՞ք Վենետիկի հանձնաժողովի անդամ պետությունների քրեական օրենքներում «սահմանադրական կարգի դեմ ուղղված» հանցագործությունները պարունակում են հղումներ սահմանադրություններին կամ դրանց կոնկրետ հոդվածներին,
2) ինչպե՞ս են Վենետիկի հանձնաժողովի անդամ պետությունների վերաբերելի իրավական ակտերում և, մասնավորապես, քրեական օրենքներում նկարագրվում «սահմանադրական կարգ», «սահմանադրական կարգի տապալում», «իշխանության յուրացում» եզրույթները, և արդյո՞ք առկա են այդ եզրույթների դատական մեկնաբանություններ,
3) որո՞նք են հանցագործություն սահմանող օրենքին ներկայացվող որոշակիության պահանջի եվրոպական չափորոշիչները,
4) արդյո՞ք Վենետիկի հանձնաժողովի անդամ պետություններում առկա է Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 300.1-րդ հոդվածի բովանդակությանը համանման հանցագործություն,
5) եթե՝ այո, ապա ո՞րն է իրավական որոշակիության տեսանկյունից լավագույն փորձը:
Վենետիկի հանձնաժողովը 13 էջանոց փաստաթուղթ է հրապարակել իր ուսումնասիրությունների մասին ու խորհրդատվական կարծիքի եզրակացությունում գրել.
Ի պատասխան ՀՀ քրեական օրենսգրքի` սահմանադրական կարգը տապալելու համար պատիժ սահմանող 300.1-րդ հոդվածին վերաբերող հինգ հարցերի՝ Վենետիկի հանձնաժողովը նկատել է՝ իր անդամ պետությունների մեծ մասից ստացված նյութերը նշանակալի տարբերություններ ունեն բարձրացվող հարցերի շուրջ և ներկայացված մանրամասնություններում: Այդ իսկ պատճառով, այս amicus curiae-ի [խորհրդատվական կարծիքի] համառոտագրում բերված եզրակացությունները սոսկ նախնական են:
Ազգային սահմանադրությունները և օրենսդրությունը անդամ պետություններում մեկը մյուսից տարբերվում են՝ սահմանադրական կարգի դեմ ուղղված հանցագործությունների հետ կապված վարվելակերպի առումով: Այն անդամ պետություններում, որտեղ այդպիսի իրավախախտումներ կան և հիշատակվում են Սահմանադրության մեջ, դրանք հաճախ սահմանում են Սահմանադրության բռնի և անօրինական փոփոխությունը՝ որպես այս հանցագործության տարր, և Սահմանադրությանը վերաբերում են ամբողջության մեջ: Մյուսները վերաբերում են սահմանադրական կարգը հարգելու պարտականությանը, այնուամենայնիվ, առանց սահմանելու այն: Այնուամենայնիվ, կարծես թե գոյություն չունեն կանոնադրական դրույթներ, որոնք հստակ հղում են կատարում Սահմանադրության կոնկրետ հոդվածներին: Այնուամենայնիվ, քրեական օրենսգրքի/օրենսդրության դրույթներից շատերը (եթե ոչ բոլորը, որովհետեւ օգտագործված եզրույթները կարող են տարբեր լինել) ենթադրաբար անդրադառնում են Սահմանադրությանը՝ վկայակոչելով սահմանադրական սկզբունքներ, ինչպիսիք են ինքնիշխանությունը, տարածքային ամբողջականությունը, ժողովրդավարությունը և ընտրությունները կամ վերաբերում են որոշ սահմանադրական հաստատություններին, ինչպիսին է խորհրդարանը: Հետևաբար, կարծես թե սահմանադրություններին հստակ հղումներ չեն կատարվում «սահմանադրական կարգի դեմ» հանցագործությունների դեպքում, սակայն կարելի է եզրակացնել, որ կան անուղղակի կամ ենթադրելի հղումներ:
Սահմանադրական կարգի հասկացությունները, սահմանադրական կարգի տապալումը, իշխանության յուրացումը որպես այդպիսին կարծես չեն սահմանվում անդամ պետությունների մեծ մասի կանոնադրական դրույթներում: Անդամ պետություններից շատերը, բայց ոչ բոլորը, սահմանադրական կարգը տապալելու հանցագործությունը դիտարկում են որպես պետական դավաճանություն, այսինքն ՝ Սահմանադրությունը խաբեությամբ, բռնի և ապօրինի կերպով փոփոխելու մտադրություն կամ դրա փաստացի փորձ, ինչը միշտ չէ, որ պահանջում է սահմանադրական կարգի իրական տապալում:
Սահմանադրական կարգի հասկացությունների, սահմանադրական կարգի տապալման, իշխանության յուրացման վերաբերյալ դատական նախադեպերի պակաս կա, ինչը ցույց է տալիս, որ, մեծ մասամբ, այդ հասկացությունները կարգավորող օրենսդրական դրույթներ մինչ օրս չեն կիրառվել: Սա, իր հերթին, ցույց է տալիս, որ չկա լավագույն պրակտիկա՝ կապված այն փաստական հանգամանքների հետ, որոնց ներքո նմանատիպ հանցագործության, մասնավորապես` պետական դավաճանության մեղադրանքների հետ ինչպես կվարվեին անդամ պետություններում: Ինչ վերաբերում է քրեական օրենսդրության հետադարձ ուժի արգելմանը և օրենքներում հանցավոր գործողությունների բավարար հստակ և ճշգրիտ սահմանումներ տրամադրելու պահանջին, սահմանադրական կարգի հասկացությունների և սահմանադրական կարգի տապալման վերաբերյալ անճշտությունների քննադատությունները կարող են մեղմվել այն գիտելիքներով, որ, կարծես, Վենետիկի հանձնաժողովի անդամ պետությունների միջև կա կոնվերգենցիա (միատեսակ մոտեցում) այդ հասկացողությունները անորոշ, ոչ հստակ թողնելու վերաբերյալ: Հետևաբար, որևէ եզրակացություն չի կարող արվել այն հարցում, թե որն է լավագույն փորձը իրավական որոշակիության տեսանկյունից: Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով այս և համաչափության սկզբունքը, ողջամիտ է թվում ակնկալել, որ որքան ավելի լայնորեն է կազմված կանոնադրական դրույթը, այնքան ավելի մեծ ուշադրություն պետք է դարձնել մեղադրյալի անհատական ազատություններին և հիմնական իրավունքներին: Նման դրույթը ավելի մասնակի մեկնաբանելիս՝ պետք է հաշվի առնել dubio pro reo-ի (մեղադրյալը չի կարող դատապարտվել, եթե նրա մեղքի վերաբերյալ դեռ կասկածներ կան) սկզբունքը:
Դեռևս անցած տարի Մարտի 1-ի գործով գլխավոր ամբաստանյալ Ռոբերտ Քոչարյանի գործն այն ժամանակ քննած դատավոր Դավիթ Գրիգորյանը և հենց Քոչարյանի պաշտպանական թիմը դիմել էին Սահմանադրական դատարան՝ երկրորդ նախագահին մեղսագրվող Քրեական օրենսգրքի 300.1 հոդվածի՝ սահմանադրական կարգը տապալելու մասին դրույթի սահմանադրականությունը և նախագահի անձեռնմխելության ինստիտուտի էությունը որոշելու խնդրանքով։ Սահմանադրական դատարանն էլ, իր հերթին, որոշել էր կասեցնել այս դիմումի քննությունը և խորհրդատվության համար դիմել միջազգային կառույցներին՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանին և Եվրոպայի խորհրդի Վենետիկի հանձնաժողովին։ Քանի որ 2008-ին գործում էր այլ՝ Քրեական օրենսգրքի 300-րդ հոդվածը՝ իշխանության յուրացում, նախկին նախագահի պաշտպանները պնդում են, որ նա չի կարող մեղադրվել մի հոդվածով, որը այդ թվականին գոյություն չի ունեցել։
