Նոյեմբերի 5-ը ԱՄՆ-ում նախագահական ընտրությունների օրն է, բայց արդյոք հենց այս օրն են Միացյալ Նահանգներում նախագահ ընտրելու։
ԱՄՆ քաղաքացիները փաստացի վերջնական արդյունքների համար կսպասեն Ընտրիչների կոլեգիայի քվեարկությանը՝ դեկտեմբերին։
Իսկ ինչո՞ւ է ԱՄՆ նախագահին ընտրիչների կոլեգիան ընտրելու
Սա ԱՄՆ-ի հիմնադիրներն են որոշել, երբ մշակել են, իրենց կարծիքով, նախագահի ընտրության արդարացի համակարգ։ Ստացվում է՝ կա համընդհանուր համակարգ, երբ քվեարկում են բոլոր քաղաքացիները՝ մեկ մարդ, մեկ ձայն սկզբունքով։ Բայց, ԱՄՆ-ում կարծում են, որ այս պարագայում այն նահանգները, որտեղ բնակչությունն ավելի մեծ է, գերակայություն կունենա քիչ բնակեցված նահանգների համեմատ։
Օրինակ՝ Կալիֆորնիան ԱՄՆ-ի ամենաբնակեցված նահանգն է՝ 39 մլն բնակիչ կա այստեղ, այսինքն՝ մոտ այնքան, որքան երկրի ամենաքիչ բնակեցված 20 նահանգում միասին։
Այս պարագայում համընդհանուր ընտրության սկզբունքը կհակասի ֆեդերալիզմի գաղափարին, իսկ սա արդեն ԱՄՆ-ի Սահմանադրության հիմքում է։
Մյուս տարբերակն այն կլիներ, որ նախագահին Կոնգրեսն ընտրեր։ Բայց, այս պարագայում էլ նախագահը կոնգրեսմեններից էր կախվածություն ունենալու, ինչն էլ հակասում է իշխանության թևերի տարանջատման ու անկախության սկզբունքներին։
ԿԱՐԴԱՑԵՔ ՆԱԵՎ ԱՄՆ-ում նախագահական ընտրություններ են
Սա է պատճառը, որ ԱՄՆ-ում մշակվել է փոխզիջումային տարբերակ՝ Ընտրիչների կոլեգիան։ Այստեղ համատեղվում են ուղղակի և անուղղակի քվեարկությունները։ Կոլեգիայում կա այնքան ընտրիչ, որքան տվյալ նահանգը ներկայացուցիչների պալատի անդամ ու սենատոր ունի։
Օրինակ՝ Վայոմինգն ԱՄՆ-ի ամենաքիչ բնակեցված նահանգներից է․ այստեղ կես միլիոնից մի քիչ ավելի շատ մարդ է ապրում։ Նահանգը 1 անդամ ունի ներկայացուցիչների պալատում և 2 սենատոր։ Ստացվում է, Վայոմինգն ունի 3 ընտրիչ ու հետևապես 3 ձայն նախագահ ընտրելիս։ Կալիֆորնիան իր 39 միլիոն բնակչությամբ ավելի մեծ ներկայացվածություն ունի Կոլեգիայում՝ ներկայացուցիչների պալատի 52 անդամ ու 2 սենատոր, արդյունքում 54 ձայն։ Այսինքն՝ չնայած Կալիֆորնիայի բնակչությունը 67 անգամ ավելի մեծ է, քան Վայոմինգինը, Կալիֆորնիայի էլեկտորատը միայն 18 անգամ է գերազանցելու Վայոմինգին։
Իսկ ընդհանուր առմամբ ԱՄՆ 50 նահանգում ու Կոլումբիա շրջանում, որտեղ էլ հենց մայրաքաղաք Վաշինգտոնն է գտնվում, 538 ընտրիչ կա։
Ովքե՞ր են ընտրում այդ 538 ընտրիչին
Ընտրիչները սովորաբար նշանակվում կամ ընտրվում են կուսակցությունների կողմից։ Նրանք պարտավոր են քվեարկել նահանգում հաղթած թեկնածուի օգտին, բայց երբեմն «ինքնակազմակերպվում» են և այլ թեկնածուի ձայն տալիս։
Օրինակ՝ 2016-ին միանգամից 10 ընտրիչ հրաժարվեց հետևել իր պարտավորություններին․ 8-ը որոշեցին իրենց ձայնը Հիլարի Քլինթոնին չտալ, երկուսն էլ Դոնալդ Թրամփի օգտին չքվեարկեցին։ Սա ընտրությունների ելքի վրա չազդեց, բայց շատ նահանգների ստիպեց պատասխանատվություն սահմանել «անսպասելի» քվեարկությունների համար։
ԿԱՐԴԱՑԵՔ ՆԱԵՎ Եվրոպայում ԱՄՆ դաշնակիցները պատրաստվում են Վաշինգտոնի արտաքին քաղաքական կուրսի հնարավոր փոփոխությանը. WP
Ինչպե՞ս և ովքե՞ր են հաշվում ընտրիչների ձայները
Ամեն նահանգ ու մայրաքաղաք ձայները հաշվում է առանձին։ Նեբրասկայից ու Մենայից բացի, ամենուր գործում է «հաղթողը վերցնում է ամեն ինչ» սկզբունք»։
Այսինքն՝ եթե Վայոմինգում Ա թեկնածուն Բ թեկնածուին հաղթի 52 տոկոսը 48-ի հարաբերակցությամբ, ապա հաղթողը կստանա այդ նահանգի բոլոր 3 ընտրիչների ձայները։ Տեխասում հաղթելու դեպքում կստանա այդ նահանգի բոլոր 40 ձայները։
Ընտրություններում վերջնական հաղթանակի համար անհրաժեշտ է ընտրիչների ձայների կեսից ավելին՝ 270 և ավելի ձայն։ Ընդ որում, կարող է այնպիսի իրավիճակ ստեղծվել, որ ընտրիչների ձայների մեծամասնությունը ստանա այն թեկնածուն, որի օգտին ԱՄՆ-ի բնակչության մեծամասնությունը չի քվեարկել։
Այդպես էլ եղել է 2000 թվականին, երբ դեմոկրատների թեկնածու Ալբերտ Գորը Ջորջ Բուշ կրտսերից կես միլիոնով ավելի քվե ստացավ, բայց ընտրիչների քվեարկությունից հետո նախագահ դարձավ հենց Բուշը։
Իսկ 2016-ին Հիլարի Քլինթոնի օգտին 3 միլիոնով ավելի շատ մարդ էր քվեարկել, քան Թրամփի, բայց նախագահ դարձավ հենց Թրամփը Ընտրիչների կոլեագիայում տարած հաղթանակի շնորհիվ։