«Ո՛չ, չեմ շարունակի կամ տասնապատիկ անգամ նվազ ծավալներով կանեմ», - մեծամասամբ այսպիսի պատասխաններ լսեցինք կառուցապատողներից, երբ հարցնում էինք կշարունակե՞ն կառուցապատում իրականացնել, եթե հիպոթեքային վարկի տոկոսների մարմանն ուղղվող եկամտահակի վերադարձը չգործի, իսկ այդպիսի ծրագիր կրկին շրջանառվում է։
Նախագիծը դեռևս վերջնական տեսք չունի, շահագրգիռ գերատեսչություններում քննարկման փուլում է։ Կհանրայնացվի, երբ պատրաստ կլինի՝ տեղեկացնում են Ֆինանսների նախարարությունից։ «Կառուցապատողների հայկական ասոցիացիայի» խորհրդի անդամները արդեն ունեն տեղեկություններ սահմանափակումների մասին, մասնավորապես, նախատեսվում է 2022 թվականից Երևանի Կենտրոն ու Արաբկիր համայնքներում կառուցվող նոր շենքերի համար դադարեցնել այս ծրագիրը, այնուհետև աստիճանաբար ընդլայնելով գոտիները՝ մինչև 2025 թվականը ամբողջությամբ դադարեցնել եկամտային հարկի վերադարձը հիպոթեքով նորակառույցներում բնակարան գնած քաղաքացիների համար։ Սա, միանշանակ, իր բացասական ազդեցությունը կունենա շինարարության ոլորտի վրա՝ համոզված են կառուցապատողները։
«Կսկսի վաճառքի տեմպերի էական նվազում, մոտ 70 տոկոս մենք անկում ենք սպասում վաճառքի տեմպերի: Թույլ կամ նոր կառուցապատողները կհայտնվեն սնանկության դաշտում», - ասաց «Կառուցապատողների հայկական ասոցիացիայի» խորհրդի անդամ Արմեն Սաքապետոյանը
Հիպոթեքին ուղղվող եկամտային հարկի վերադարձի ծրագիրը ներդրվեց 2015 թվականին՝ կապիտալ շինարարությունը վերակենդանացնելու հիմնավորմամբ։ Այն հնարավորություն է տալիս քաղաքացիներին իրենց վճարած եկամտային հարկը ուղղել առաջնային շուկայից ձեռք բերված հիպոթեքային վարկի տոկոսագումարների մարմանը։ Շինարարության ծավալները աճեցին, սակայն աճին զուգահեռ ավելացավ նաև ծրագրից օգտվող շահառուների թիվը՝ մեծացնելով ֆինանսական բեռը պետբյուջեի վրա։ Սա առիթ դարձավ օրենքը վերանայելու քննարկումների համար։ Եթե, օրինակ, 2015 թվականին շահառուներին է վերադարձվել ընդամենը 274 մլն դրամ, ապա ՊԵԿ տվյալներով՝ 2021-ի առաջին կիսամյակում վերադարձվել է մոտ 8 մլրդ դրամ, որը նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի համեմատ աճել է մոտ 67 տոկոսով: Հուլիսի 1-ի դրությամբ գործընթացում ներգրավված է եղել մոտ 16 հազար շահառու:
2018-ին որոշ սահմանափակումներ մտցվեցին՝ ձեռք բերվող գույքի արժեքը չպետք է գերազանցի 55 մլն դրամը, յուրաքանչյուրը այս ծրագրից կարող է օգտվել միայն մեկ անգամ և վերադարձվող տոկոսագումարը չի կարող գերազանցել ամսական 500 հազար դրամը։ Երկու տարի առաջ սկսվեց ակտիվ շրջանառվել ծրագրի դադարեցումը, բայց կյանքի չկոչվեց։ Հիմա հարցը կրկին օրակարգում է։
«Մենք ունենք դրվագային էլի մի հատ ինչ-որ լուծում, որը որ բերում է շուկայում շատ մեծ ցնցումների, կատարվում են մեծածավալ ներդրումներ և ուղղակի անթույլատրելի է, առավել ևս երբ որ օտարերկրյա ներդրողների ենք մենք հրավիրում Հայաստան, խաղի կեսից փոխել խաղի կանոնները», - ընդգծեց Սաքապետոյանը:
Ծրագիրը սոցիալակա՞ն, թե՞ տնտեսական նշանակության է։ Նախ պետք է այս հարցի շուրջ կողմնորոշվել, որից հետո միայն խորը ուսումնասիրությունների հիման վրա կայացնել որոշում՝ ասում է տնտեսագետ Հայկազ Ֆանյանը։
«Ես հեռու եմ այն կարծիքից, որ այս նախագիծը սոցիալական խնդիրներ է լուծում գոնե այս տեսքով, ինչ տեսքով հիմա առկա է: Ավելի լայն պետք է նայել տնտեսական էֆեկտների տեսանկյունից: Եթե մենք կարևորում ենք սոցիալական կոմպոնենտը, պետք է վերափոխում իրականացնել: Օրինակ՝ եթե մենք խնդիր ունենք տարածքային համաչափ զարգացումը խթանելու տեսանկյունից, նպատակը սահմանենք, որ այս ծրագիրը գործում է Երևանին մերձակա, օրինակ, համայնքներում կամ մարզային համայնքներում առհասարակ», - ասաց տնտեսագետը:
Կառուցապատողները ևս պնդում են, որ ծրագիրը սոցիալականից զատ կարևոր տնտեսական նշանակություն ունի։ «Կառուցապատողների հայկական ասոցիացիայի» հիմնադիր Վահե Պետրոսյանը հիշեցնում է, որ կառուցապատվող տարածքների մոտ կեսն է միայն, որ ձեռք է բերվում հիպոթեքի միջոցով, մնացած մասի վաճառքը իրականացվում է կանխիկ կամ տարաժամկետ վճարման եղանակով, որի դեպքում եկամտային հարկի վերադարձման հարց չկա։ Բացի այդ, շինարարության ոլորտը ավելի շատ մուտքեր է ապահովում պետբյուջե։
«Եթե մենք համապարփակ ենք վերլուծում, ամբողջ բոլոր հարկերն ենք հաշվում, մենք հասկանում ենք, որ էական ավելի են պետբյուջե մուծվող հարկերը, քան թե պետբյուջեից եկամտային հարկի վերադարձի տեսքով վերադարձվող հարկերը: Երկրորդը՝ եթե չլինի այդ ելքը, չեն էլ լինի էն մուտքերը, ինքը ուղղակի պարարտանյութ է, որն օգնում է, որ այս ոլորտն ավելի բերք տա», - նշեց Պետրոսյանը:
Կառուցապատողները նաև մեկ այլ կարևոր հարց են բարձրացնում։ Ոլորտի զարգացումը հնարավորություն է տալիս թարմացնել բնակֆոնդը։ «Արտքոմփանի» կառուցապատող ընկերության հիմնադիր Վահե Պետրոսյանը հիշեցնում է, որ Հայաստանի բնակարանային ֆոնդը կազմում է 90 մլն քառակուսի մետր և տարեկան 2 տոկոս բնական մաշվածությունը արդեն իսկ պարտադրում է, որ տարեկան Հայաստանում շահագործման պետք է հանձնվի 48 հազար հատ բնակարան, կամ 685 բազմաբնակարան շենք: Եթե անգամ նախատեսվող փոփոխությունը օրենքի ուժ ստանա, ապա պետք է այլընտրանք առաջարկվի՝ ասում են կառուցապատողները։
«Եթե մենք սա վերանայում ենք, ապա գոնե պետք է հայտարարենք, որ 22 թվականից լինելու է մի հատ նոր գործիք, որի արդյունքում հիփոթեքային վարկերը, հարգելի բնակիչներ, լինելու է ձեզ համար 4-6 տոկոս», - ասաց Արմեն Սաքապետոյան:
Ծրագրի միայն քննարկումը արդեն իսկ կարող է հանգեցնել որոշակի հետևանքների, ասում է տնտեսագետ Հայկազ Ֆանյանը, մասնավորապես այն կարող է հանգեցնել առաջնային շուկայում տների գների աճին, վաճառքի ծավալների մեծացմանը, քանի որ շատերը կփորձեն օգտվել ծրագրից, քանի դեռ այն չի հանվել։
Ծրագիրը, հավանության արժանանալուց հետո պետք է նաև քննարկվի Ազգային ժողովում, իսկ ընդունվելու դեպքում չի կարող տարածվել արդեն իսկ դրանից օգտվող շահառուների վրա։