Հայաստանյան բոլոր հոգեբուժարաններում արձանագրվել են կոպտագույն խախտումներ, այդ թվում՝ օրենքով չնախատեսված ռետինե առարկաներով, սավաններով ու գոտիներով զսպման միջոցների, նաև ժամկետանց դեղերի կիրառում: Այսօր ներկայացնելով հոգեբուժարաններում առկա վիճակի վերաբերյալ արտահերթ զեկույցը՝ այս մասին հայտարարեց ՀՀ Մարդու իրավունքների պաշտպան Արման Թաթոյանը:
«Մտահոգիչ խնդիրն այն է, որ պրակտիկայում կիրառվում են օրենքով չնախատեսված հարկադրանքի միջոցներ: Դրանք այա ոլորտում կոչվում են զսպման միջոցներ: Օրինակ՝ «Նուբարաշեն» հոգեբուժական կենտրոնում կիրառվում են, այսպես կոչված, ռետինե լարեր, նույն հաստատությունում և Վարդենիսի նյարդահոգեբանական տուն-ինտերնատում՝ սավանի կտորներ, ամուր գործվածքից (ոչ կաշվե) պատրաստված գոտիներ, օգտագործում են նաև սինթետիկ գործվածքից պատրաստված գոտիներ:
Այս միջոցների կիրառումը սահմանված չէ հրամանով, թեև դրանք կարող են պրակտիկայում ունենալ արդյունավետություն, բայց դրանք չունեն իրավական հիմք, և մեր կարծիքով՝ առանձին դեպքերում կարող են վտանգել պացիենտների առողջությունը: Ֆիզիկական զսպումը հիմնականում իրականացվում է հիվանդասենյակներում, մյուս պացիենտների ներկայությամբ, որին երբեմն մասնակցում են նաև պահակային ծառայություն իրականացնող անվտանգության աշխատակիցները: Սա նույնպես անթույլատրելի է և հակասում է օրենսդրությանը»,- ասաց Արման Թաթոյանը, նշելով, որ նման պրակտիկա առկա է, օրինակ՝ «Ավան» հոգեկան առողջության կենտրոնում:
Թեև օմբուդսմենը հոգեբուժարաններում անօրինական զսպման միջոցների կիրառումը բռնություն չի համարում, բայց պնդում է, որ իրականացնողները պետք է պատասխանատվության ենթարկվեն: «Դա ներգործություն է: Բռնություն չէի անվանի՝ ֆիզիկական ներգործության միջոց, էսպես ասեմ: Այս առումով՝ ես կարծում եմ, որ դրանց կիրառումն անօրինական է և պետք է առաջացնի պատասխանատվության հարց: Դրանք նախ պետք է ստուգվեն վարչական վարույթի կարգով, իրավասու մարմնի (առողջապահության նախարարության) կողմից, և դրա հիման վրա կարող է որոշվել՝ եթե, ասենք, հիմքեր են հայտնաբերվում, որ էդտեղ ապօրինության հարց կա, ապա պետք է ուսումնասիրություն կատարեն իրավապահ մարմինները: Մենք հիմա փորձում ենք հասկանալ խնդիրը»,- շարունակեց օմբուդսմենը:
Ուսումնասիրություններով նաև արձանագրվել են ժամկետանց դեղերի ու բժշկական պարագաների կիրառում, ինչի առթիվ, Թաթոյանի փոխանցմամբ՝ իրենք արդեն դիմել են դատախազություն: Առկա խախտումների ու խնդիրների պատճառը միշտ չէ, որ ֆինանսավորման պակասն է, նկատում է օմբուդսմենը․ «Կան խնդիրներ, որոնք ոչ մի ֆինանսավորում չեն պահանջում, օրինակ՝ առողջապահության նախարարի հրամանի կոպիտ խախտումները հոգեբուժական կազմակերպություններում, կամ մատյանների անփույթ վարելը, կամ ընդհանրապես չվարելը: Սա, ես կարծում եմ՝ նաև վերապատրաստաման, իրազեկման աշխատանքների պակասի պատճառով է»:
Թաթոյանի խոսքով՝ հոգեբուժարաններում հիմնական հարցերից է հոգեկան առողջության խնդիրներ ունեցող անձանց տրվող կենսաթոշակի տնօրինումը․ օրինակ՝ երբեմն այդ գումարի մի մասը խնամքի համար տրվում է բուժհաստատությունների աշխատակիցներին: Տարածված խնդիր է նաև հոգեբուժարանների գերծանրաբեռնվածությունը: «Հոգեբուժական կազմակերպություններում պահվող անձանց զգալի մասը հաստատությունում է գտնվում ոչ թե բժշկական օգնության տրամադրմամբ, այլ խնամքի անհրաժեշտությամբ պայմանավորված, ինչը, սակայն, չի կարող ապահովվել հոգեբուժական կազմակերպությունից դուրս խնամք իրականացնող մասնագիտացված հիմնարկների անբավարարության պատճառով»,- ասաց Մարդու իրավունքների պաշտպանը:
Պաշտպանի գրասենյակն ունի հոգեբուժական հաստատություններ անարգել մուտք գործելու իրավունք: Ըստ Թաթոյանի՝ երբեմն իրենց այցերը օրեր են տևել: Օմբուդսմենի դիտարկմամբ՝ վատագույն վիճակը Նուբարաշենի հոգեբուժական կլինիկայում է, բայց խախտումներ եղել են բոլոր տեղերում: «Առանձին դեպքերում անհրաժեշտ են հրատապ քայլեր, առանձին դեպքերում էլ պետք է շարունակել այն դրական նախաձեռնությունները, որոնք կան»,- ասաց Թաթոյանը:
Նախորդ տարվա ընթացքում օմբուդսմենի գրասենյակը մշտադիտարկման այցեր է կատարել ութ հոգեբուժական հաստատություններ, որոնցից երեքը Առողջապահության նախարարության վերահսկողության ներքո է, մեկը՝ Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության, մյուսները՝ մարզպետարանների: