Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր
Ամերիկահայերը գիտեին, որ իրենք մեծ հաղթանակ են տարել Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործում, երբ Տեքսասը դարձավ ցեղասպանությունը ճանաչած 46-րդ նահանգը: Սակայն նրանք չէին գիտակցում, որ Տեքսասի ճանաչումը կործանարար ազդեցություն է ունեցել այդ նահանգում թուրքական համայնքի լոբբիստական ջանքերի վրա:
Turkishnews.com-ում հրապարակված մի հոդվածում դոկտոր Ֆերուհ Դեմիրմենը բացահայտեց հուսահատության այն աստիճանը, որ ինքն ու իր թուրք ընկերները ունեցել են Տեքսասում, երբ նահանգի Ներկայացուցիչների պալատը ճանաչել է Հայոց ցեղասպանությունը 2017 թ. մայիսի 19-ին: Շատ հաճախ չենք հանդիպում թուրք լոբբիստի, որն ընդունում է հայ համայնքի կողմից իրենց ջախջախիչ պարտությունը:
Հայոց ցեղասպանության ճանաչման բանաձևի ընդունման համար Դեմիրմենը սկզբում մեղադրում է իր թուրք ընկերներին՝ «թուրքական անտարբերության և պասիվության տարիների համար, համադրված հայկական ագրեսիվությամբ ու արևմտյան նախապաշարմունքներով»: Նա նաև ընդունում է Ամերիկայի Արևմտյան շրջանի Հայ դատի հանձնախմբի ակտիվությունը՝ «քաղաքային խորհրդարանի հանդիպումներում հայ ակտիվիստների մասնակցությամբ շրջայցեր կազմակերպելու, նահանգի ընտրված պաշտոնատար անձանց հերթով» այցելելու և «Դալասում, Օսթինում և Հյուսթոնում» Հայ դատի հանձնախմբի մասնաճյուղեր ստեղծելու համար:
Թուրք գործիչը ցեղասպանության բանաձևի հաջողության գործում ընդունում է նաև «Նահանգի ներկայացուցիչ Սքոթ Սանֆորդի աջակցությունը, որը միաժամանակ Տեքսասի բապտիստական եկեղեցու հոգևոր հովիվն է»: Իր հոդվածի համար մեծ ծավալի հետազոտություն անելով՝ Դեմիրմենը հիշեցնում է, որ «2016 թ. ապրիլին Դալասի Հայ դատի հանձնախմբի կազմակերպած հանդեսին, ներկայացուցիչ Սանֆորդը արժանացել է «Արդարության պաշտպան» մրցանակի՝ «Հայոց ցեղասպանության մասին իրազեկության բարձրացման գործում իր ունեցած մեծ նվիրումի համար»: Հանդեսի ժամանակ ընթերցվել է հանրապետական սենատոր Թեդ Քրուզի նամակը Հայոց ցեղասպանության ճանաչման մասին, գրում է Դեմիրմենը:
2017 թ. հունվարի 26-ին Սանֆորդը ներկայացրել է Տեքսասի Ներկայացուցիչների պալատի HR-191 բանաձևը Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու մասին: Բանաձևը առաջին անգամ ներկայացվել է Առևտրի և միջպետական հարցերի հանձնաժողովին (TIAC), որը կոչ է արել ապրիլի 24-ին հանրային քննարկումներ անցկացնել Օսթինում գտնվող նահանգի Կապիտոլում: Դեմիրմենը ափսոսանք է հայտնում, որ Տեքսասի օրենսդիրը «հրապարակային լսումների համար ընտրեց ապրիլի 24-ը, որը խորհրդանշական օր է հայկական անհիմն պնդումների համար, [ինչն] առաջին նշանն էր, որ TIAC-ը հայամետ է իր հայացքներով»:
Դեմիրմենը դժգոհ է, որ «լսումները լավ համակարգված էին Ամերիկայի Արևմտյան շրջանի Հայ դատի հանձնախմբի և ներկայացուցիչ Սանֆորդի կողմից, և ի տարբերություն հայկական կողմի, որը վաղուց գիտեր լսումների մասին, թուրքական կողմը հանդիպման մասին տեղեկացել է ընդամենը մի քանի օր առաջ»: Դրա հետևանքով, լսումներին մասնակցել է միայն վեց թուրք (հինգը՝ Հյուսթոնից, և մեկը՝ Դալասից), մինչդեռ «հայկական կողմից ներկա էր մի մեծ բազմություն: Որպես «դիտորդ» [TIAC-ում] ներկա էր նաև Սանֆորդը»: Դեմիրմենը ափսոսանք է հայտնում, որ միայն չորս թուրք, ներառյալ՝ ինքը, վկայություն է տվել հանձնաժողովում, մինչդեռ 21 հայ է վկայություն տվել: «Հայկական կողմը հինգ անգամ ավելի շատ հնարավորություն ուներ իր տեսակետը ներկայացնելու, քան թուրքական կողմը: Այսպիսով, հայկական կողմը լսումների ժամանակ գերակշռեց ոչ միայն «ներկայության» առումով, այլ նաև տված վկայություններով», - խոստովանել է Դեմիրմենը: «Հայկական կողմից վկայություն տվողների թվում էին Տեքսասի Հոլոքոսթի և ցեղասպանության հանձնաժողովի և Հյուսթոնի Հոլոքոսթի թանգարանի ներկայացուցիչները», - տեղեկացնում է Դեմիրմենը: Բացի այդ, «հարյուրավոր նամակներ էին ուղարկվել նահանգի օրենսդիրներին: Ավելի շատ հեռախոսազանգեր էին եղել հայկական համայնքի կողմից»:
Բանաձևի դեմ վկայություն տված թուրքերի առարկություններն էին. 1) «Տեքսասի օրենսդիրների անպատշաճ միջամտությունը ԱՄՆ արտաքին քաղաքականությանը վերաբերող հարցերին, 2) վնասը, որ բանաձևը կարող է հասցնել Տեքսասի և Թուրքիայի միջև առևտրային հարաբերություններին, 3) բանաձևի պառակտող դերը, և ոչ միայն, 4) փաստը, որ բանաձևը վիրավորական է համարվում Տեքսասի թուրք բնակչության կողմից», բողոքել է Դեմիրմենը:
Այս առարկություններից և ոչ մեկը ազդեցություն չի ունեցել TIAC-ի անդամների վրա, որոնք ապրիլի 24-ին բանաձևն ընդունեցին միաձայն: Տեքսաս նահանգի Ներկայացուցիչների պալատը բանաձևը ընդունեց մայիսի 19-ին՝ հաստատելով այն կողմ քվեարկած 137 ձայնով (ութ անդամ բացակայել է, հինգը ձեռնպահ է մնացել):
Խիստ հուսահատված, Դեմիրմենը այս արդյունքը ներկայացնում է որպես «Ամերիկայի Արևմտյան շրջանի Հայ դատի հանձնախմբի կողմից գլխավորած իրագործում, աջակցությամբ Տեքսասի նահանգի Ներկայացուցիչների պալատի: Թեև բանաձևը իրավական ուժ չունի, սակայն բոլոր գործնական նպատակների և լայն հասարակության համար այն հռչակագիր էր, որը օսմանյան թուրքերին մեղավոր է ճանաչում սոսկալի ոճրագործության համար»:
Դեմիրմենը խոստովանում է, որ «թուրքական արձագանքը HR-191-ին, առնվազն ստորին մակարդակում, թույլ էր... Թուրքերը չեն կարող մրցել հայերի հետ իրենց ակտիվությամբ «ցեղասպանության» հարցի շուրջ... Թուրքական կողմը միայն իրեն պետք է մեղադրի իր թուլության և անգործության համար»:
Թուրք գործիչն իր հոդվածն ավարտում է մեղադրելով ATA-Հյուսթոնին (Ամերիկայի թուրքական ասոցիացիա), որը ջանքեր չգործադրեց HR-191 բանաձևին դիմակայելու համար: Նա խումբն անվանում է «միասին ուրախ ժամեր անցկացնելու համար 1979 թվականին հիմնադրված ասոցիացիա, որը հետաքրքրված չէ հայկական հարցով...»:
Չնայած Դեմիրմենը մեղադրում է Տեքսասի թուրքերին իրենց անգործության համար, սակայն իրականում միայն մեկ պատճառ կա, որ բանաձևը ընդունվեց. որովհետև այն ճշմարտությունն է ասում... Տեքսասի նահանգը վերջապես ճանաչեց Հայոց ցեղասպանության պատմական իրողությունը...
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի