Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր
Այս հոդվածով փորձ է արվում բացատրել Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև հարաբերությունների հանկարծակի վերականգնման պատճառները, որը նաև ջերմորեն ընդունվեց Ադրբեջանի, ու որոշակիորեն Իրանի կողմից՝ մինչ Երևանում խոշոր առճակատում էր տեղի ունենում զինված ընդդիմադիր խմբի և ոստիկանության միջև:
Մոսկվան և Անկարան, մի կողմ թողնելով իրենց հակամարտությունը՝ նախորդ տարի սիրիական սահմանի մոտ Թուրքիայի կողմից ռուսական ռազմական ինքնաթիռի խոցման պատճառով, այժմ «հաշվարկով ամուսնություն» են կնքել՝ ելնելով իրենց փոխադարձ ազգային շահերից: Ռուսաստանի և Թուրքիայի նախագահների կողմից ընդունված այս գործնական որոշումը նպատակ ունի առավելագույնի հասցնել իրենց տնտեսական օգուտները և համակարգել արտաքին քաղաքականությունները՝ հնարավորություն ընձեռելով ավելի լավ դիմակայել Արևմուտքի ճնշումները:
Ռուսաստանը տառապում է փլուզվող տնտեսությունից, հիմնականում նրա դեմ արևմտյան պատժամիջոցների պատճառով՝ Ուկրաինայից Ղրիմի կցումից հետո: Մյուս կողմից, Թուրքիային, չնայած իր անդամակցությանը ՆԱՏՕ-ին և Եվրոպայի խորհրդին, չի թույլատրվում միանալ Եվրամիությանը և նա մեղադրվում է Սիրիայում ԻԼԻՊ-ին աջակցելու համար: Ավելին, Թուրքիայի նախագահ Էրդողանը վրդովված է, որ բազմաթիվ եվրոպական երկրներ խստորեն քննադատել են նրա կոշտ միջոցներն ընդդեմ քաղաքական հակառակորդների, հուլիսի 15-ի հեղաշրջման փորձից հետո: Էրդողանը նաև դժգոհ է, որ Միացյալ Նահանգները չարտահանձնեց Թուրքիային մահմեդական հոգևորական Ֆեթհուլլահ Գյուլենին, որին նա մեղադրում էր ռազմական հեղաշրջման փորձի կազմակերպման մեջ:
Ռուսաստանն ու Թուրքիան, մերժելով «անհարկի արևմտյան միջամտությունը» իրենց ներքին եւ արտաքին գործերին, որոշեցին հիմք դնել մի նոր դաշինքի, որն իրենց դուրս կբերի Արևմուտքի մեկուսացումից: Այդ նպատակին հասնելու համար Ռուսաստանի նախագահ Պուտինը օգոստոսի 8-ին Բաքվում հանդիպեց Ադրբեջանի նախագահ Ալիևին և Իրանի նախագահ Ռոհանիին, իսկ օգոստոսի 9-ին Սանկտ Պետերբուրգում՝ Թուրքիայի նախագահ Էրդողանին: Այս չորս երկրները ստորագրեցին մի շարք կարևոր տնտեսական համաձայնագրեր և քննարկեցին տարածաշրջանային մեծ ազդեցություն ունեցող էական քաղաքական հարցեր, այդ թվում՝ Արցախյան հակամարտության հարցը: Հաջորդ օրը Պուտինը Մոսկվայում հանդիպեց Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանին՝ ավելի վաղ կայացած իր հանդիպումների արդյունքները նրան ներկայացնելու համար:
Մինչ Ռուսաստանի մերձեցումը Հայաստանի ոխերիմ թշնամիների՝ Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ, կարող է հանգեցնել ծանր ճնշումների նախագահ Սարգսյանի վրա՝ տարածքային զիջումների գնալու Արցախի հարցում, այն կարող է նաև նվազեցնել Ադրբեջանի կողմից ռազմական գործողությունների հնարավորությունը Արցախի դեմ առանց Պուտինի համաձայնության: Չպետք է զարմանալ, որ այս նոր վերախմբավորումը Ադրբեջանի, Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև կարող է նաև վերակենդանացնել 2009 թ. ստորագրված Հայ-թուրքական մեռյալ արձանագրությունները, որի արդյունքում կբացվի նրանց միջև ընդհանուր սահմանը Արցախի հարցում Հայաստանի «հաշտարար քայլի» հետ միասին:
Այսօրվա խորամանկ թուրք ղեկավարները գնում են իրենց օսմանյան նախնիների հետքերով, որոնք տասնամյակներ շարունակ հմտորեն հրահրում էին եվրոպական խոշոր երկրներից մեկին մյուսների դեմ, իսկ հետո անցնում էին մյուս կողմը, երբ իրենց ձեռնտու էր: Անհավատալիորեն, Էրդողանը ջերմ հարաբերությունների մեջ է Ռուսաստանի հետ՝ միաժամանակ մնալով որպես ՆԱՏՕ-ի անդամ և օգտվելով երկու կողմերից: Միացյալ Նահանգները և ՆԱՏՕ-ի մյուս անդամները չպետք է հանդուրժեն թուրքական այս խաբեբայությունը: Նրանք պետք է խստորեն նախազգուշացնեն Էրդողանին՝ ընտրել՝ կամ ՆԱՏՕ-ն կամ Ռուսաստանը... Եթե Թուրքիայի նախագահը շարունակի Ռուսաստանի կողմը բռնել, նա կարող է հայտնվել դատարկ տաշտակի առջև, երբ Կրեմլի հետ նրա դաշինքը փլուզվի...
Երբ մութ ամպեր էին կուտակվում Հայաստանի և Արցախի վրա, հայերը զբաղված էին ներքին վեճերի կարգավորմամբ: Հուլիսի 17-ին Երևանում ոստիկանության գնդի գրավումը 31 զինյալների կողմից, որոնց ղեկավարները Արցախյան պատերազմի վետերաններ էին, լուրջ մտահոգություն առաջացրեց հայերի մոտ երկրի ներսում և դրսում: «Սասնա ծռեր» անունը կրող խումբը պահանջում էր նախագահ Սարգսյանի հրաժարականը, քաղբանտարկյալների ազատ արձակում, միջանկյալ կառավարության ձևավորում և նոր ընտրություններ:
Երկշաբաթյա դիմակայությունից հետո, որի ընթացքում երեք ոստիկան սպանվեց, զինված մարդկանցից մի քանիսը վիրավորվեցին և տասնյակ ցուցարարներ վնասվածքներ ստացան կամ ձերբակալվեցին, այդ թվում՝ լրագրողներ, «Սասնա ծռեր» խմբի մնացած անդամները հանձնվեցին: Ամեն գիշեր հարյուրավոր, երբեմն էլ հազարավոր ցուցարարներ հանրահավաքներ էին անցկացնում՝ իրենց աջակցությունն արտահայտելով վետերանների խմբի պահանջներին:
Այս ողբերգական առճակատման իսկական արմատները խորն են և հասնում են մինչև Հայաստանի անկախության առաջին օրերը: Բնակչության լայն խավերի շրջանում մեծ զայրույթ և հիասթափություն է կուտակվել վերջին քառորդ դարի ընթացքում, երբ ավելի քան մեկ միլիոն մարդ լքեց երկիրը՝ իրենց ընտանիքների տարրական հոգսերը բավարարելու համար: Նրանք, ովքեր մնացին, բազում զրկանքներ կրեցին և տառապեցին կամայականություններից, այդ թվում՝ կոռուպցիայից, կեղծված ընտրություններից, անարդար դատական համակարգից, անտարբեր չինովնիկներից և մենաշնորհներ ունեցող օլիգարխներից...
Այս ամենի հետևանքով քաղաքացիների մեծ մասը կորցրեց իր հավատը կառավարության նկատմամբ: Չնայած զինված հարձակումը ոստիկանության գնդի վրա այլախոհության ընդունելի ձև չէ, սակայն երբ մարդիկ երկար ժամանակ գտնվում են անելանելի վիճակում և չեն տեսնում որևէ այլընտրանք իրենց դժգոհությունները լուծելու համար, ստիպված դիմում են ծայրահեղ միջոցների:
Մինչ նման ներքին պառակտումը կարող է վտանգել Հայաստանի և Արցախի ապահովությունը, ցուցարարները մնում են անդրդվելի՝ համարելով, որ ոչ հաշվետու ղեկավարներ ունենալն ավելի վտանգավոր է: Որքան էլ տարօրինակ թվա, բայց բոլոր նրանք, ովքեր դեմ են Արցախի շուրջ հողատարածքների հնարավոր վերադարձմանը, օգնեցին Սարգսյանի դիրքերի ամրապնդմանը՝ համոզելու Պուտինին, որ հայ ժողովուրդը կտրականապես դեմ է որևէ տարածքայի զիջման Արցախի հարցում:
Եթե իշխանությունները ցանկանում են կանխել հետագա ներքին խռովությունների կրկնությունը, ապա պետք է բոլոր անհրաժեշտ միջոցները ձեռնարկեն ցույց տալու համար, որ իրենք իսկապես մտածում են հայ ժողովրդի բարեկեցության մասին: Այս նպատակով, նախագահ Սարգսյանը վերջերս խոստացել է կտրուկ փոփոխություններ իրականացնել, ներառյալ «ազգային միասնության կառավարության» ձևավորումը: Հասկանալի է, որ բազմաթիվ քաղաքացիներ թերահավատորեն են վերաբերվում դրան, քանի որ նախկինում համանման անկատար խոստումներ շատ են լսել:
2017 թվականին նախատեսվում է նոր խորհրդարանի ընտրություն, իսկ նոր նախագահը կընտրվի խորհրդարանի պատգամավորների կողմից 2018 թվականին: Եթե հաջորդ ընտրությունները արդար չլինեն և չներկայացնեն բնակչության տարբեր հատվածները, ապա կարող են ավելի լուրջ խռովություններ լինել: Ազատ ընտրություններ անցկացնելու բեռն ընկած է ոչ միայն պետական պաշտոնյաների, այլև ընտրողների ուսերին, որոնք վաճառում են իրենց քվեները...
Ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված կառավարությունը միակ միջոցն է ձեռք բերելու ժողովրդի վստահությունը՝ ոչ միայն երկրի արդար կառավարման, այլև արտաքին հարաբերությունները պատշաճ կերպով վարելու համար, ներառյալ Արցախի շուրջ բանակցությունները: Ներկայումս մեծ անվստահություն կա, որ փակ դռների հետևում վարվող բանակցությունները Մոսկվայում կամ այլուր բխում են հայ ժողովրդի շահերից:
Այս նոր պարտադրված անկայուն աշխարհառազմավարական մեկուսացումից դուրս գալու համար Հայաստանի և Արցախի իշխանությունները պետք է ընդօրինակեն թուրքական վաղեմի մարտավարությունը՝ «բաժանիր և տիրիր»՝ Ռուսաստանին հանելով Թուրքիայի և Ադրբեջանի դեմ, դրանով իսկ կանխելով Ադրբեջանի, Իրանի, Ռուսաստանի և Թուրքիայի միջև հնարավոր համաձայնությունը Արցախյան հակամարտության հարցում:
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի