Հարութ Սասունյան
«Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր
Մի քանի ամիս առաջ ես հոդված էի գրել` «Օբաման շահագործում է թուրք ղեկավարների շողոքորթության մարմաջը» վերնագրով` բացատրելով, որ Միացյալ Նահանգների նախագահը կարողանում է համոզել Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին, որ կատարի իր պահանջները՝ օգտվելով շռայլ գովասանքների հանդեպ նրա ունեցած թուլությունից:
Նրանք, ովքեր ծանոթ են Էրդողանի բնավորության բռնատիրական բնույթին, որն ամբողջովին դրսևորվեց վերջերս Ստամբուլում և Թուրքիայի այլ քաղաքներում ցուցարարների դեմ դաժան հարձակումների ժամանակ, խորապես մտահոգված են Միացյալ Նահանգների իշխանությունների կողմից Էրդողանի բռնակալական վարչակարգի հաճախակի կեղծ ներկայացմամբ՝ որպես «իսլամական աշխարհի համար տիպար երկիր»:
Նման գնահատականների կեղծությունը բացահայտվեց, երբ «Վիկիլիքսի» կողմից հրապարակվեցին Անկարայում ԱՄՆ դեսպանատան հազարավոր դիվանագիտական գաղտնի հեռագրերը, ցույց տալով, որ Էրդողանի մասին ամերիկացի պաշտոնատարների իսկական կարծիքը՝ ճիշտ հակառակն է նրանց հրապարակային արտահայտությունների:
Գերմանական «Դեր Շպիգել» ամսագրում հրապարակված դեսպանատան զեկույցներում Թուրքիայի վարչապետը բնութագրվում է որպես «իշխանատենչ իսլամիստ՝ շրջապատված կոռումպացված և անիրազեկ նախարարներով»: ԱՄՆ դեսպանատան 2005 թ. մայիսի հեռագրում կասկած է հայտնվում, որ Էրդողանը երբեք իրատեսական աշխարհայացք չի ունեցել և հավատացել է, որ նա ընտրվել է Աստծո կողմից՝ Թուրքիան ղեկավարելու համար: Իրազեկ աղբյուրները տեղեկացրել են ամերիկացի պաշտոնատարներին, որ Թայիփը հավատում է Աստծուն ... սակայն չի վստահում նրան»:
ԱՄՆ դիվանագետները հաղորդում են, որ Վարչապետն իր գրեթե բոլոր տեղեկությունները ստանում է իսլամիստական ուղղվածություն ունեցող թերթերից՝ անտեսելով իր նախարարների առաջարկները: Թուրքական ռազմական և հետախուզական ծառայություններն իրենց որոշ զեկույցներն այլևս նրան չեն ուղարկում: Նա ոչ մեկին լիովին չի վստահում՝ շրջապատելով իրեն «քծնող (բայց անբարտավան) խորհրդականների երկաթյա օղակով»: Չնայած Էրդողանի գոռոզ պահվածքին՝ նա սարսափում է իր իշխանությունը կորցնելուց:
Թեև, թուրք առաջնորդն իր պաշտոնն առաջին անգամ ստանձնելիս, պատերազմ էր հայտարարել կոռուպցիայի դեմ, սակայն իրազեկիչները ԱՄՆ դեսպանատան պաշտոնատարներին հայտնել են, որ կոռուպցիան առկա է երկրի բոլոր մակարդակներում, նույնիսկ Էրդողանի ընտանիքի ներսում: Մի բարձրաստիճան պետական խորհրդական գաղտնաբար հայտնել է լրագրողին, որ Վարչապետը հարստացել է պետական նավթային զտարանի սեփականաշնորհման միջոցով: Էներգետիկայի նախարարության մի պաշտոնյա պնդել է, որ Էրդողանը խնդրել է իրանցիներին գազամուղի վերաբերյալ գործարք կնքել թուրքական մի ընկերության հետ, որը պատկանում է իր վաղեմի դասընկերոջը: Բացի այդ, ամերիկյան երկու աղբյուրներ պնդում են, որ Վարչապետն ունեցել է շվեյցարական ութ բանկային հաշիվներ: Էրդողանը հերքում է նման բոլոր մեղադրանքները՝ պնդելով, որ իր հարստությունը, հիմնականում, գոյացել է իր որդու հարսանեկան նվերներից և հաստատել, որ մի անանուն թուրք գործարար վճարել է իր չորս զավակների կրթության ծախսերը Միացյալ Նահանգներում: Ամերիկայի դեսպանատան կողմից նման բացատրությունները դիտվել են որպես «անհամոզիչ»:
Դեսպանատան հեռագրերում պարունակվում են նաև շատ այլ ցնցող մեղադրանքներ Էրդողանի դեմ: Իրազեկիչները Միացյալ Նահանգների պաշտոնատարներին ասել են, որ երբ նրա կուսակցության թեկնածուն պարտվել է Տրապիզոնի քաղաքապետի ընտրություններում, իբր թե Վարչապետը պետական գաղտնի հաշվից միլիոնավոր դոլարներ է փոխանցել իր մտերիմ ընկերոջը՝ Ֆարուկ Նաֆիզ Օզակին, ում նշանակել էր «Տրաբզոնսփոր» ֆուտբոլային ակումբի ղեկավար: Դրամը նախատեսված էր լավագույն խաղացողներ ձեռք բերելու համար, որպեսզի ֆուտբոլային թիմի հաղթանակներն ստվերեին ընտրված քաղաքապետի ձեռքբերումները:
Ըստ ԱՄՆ նախկին դեսպան Էրիկ Էդելմանի ուղարկած հեռագրի՝ Էրդողանի կողմից նշանակված պաշտոնյաները չունեին «մասնագիտական խորություն»: Մինչ ոմանք «կարծես թե, ի վիճակի են սովորելու աշխատանքի ընթացքում, մյուսները անճարակ են կամ, թվում է, հետապնդում են անձնական... շահեր»: Բարձրաստիճան թուրք պաշտոնատարները Անկարայում ԱՄՆ դեսպանատանը հայտնել են, որ նրանք ցնցված են Վարչապետի աշխատակազմից: Ըստ տեղեկությունների՝ Էրդողանն իր տեղակալի պաշտոնում նշանակել է «անիրազեկություն, նախապաշարմունք և տգիտություն» ցուցաբերած մի անձնավորության: Պարզվում է, որ կանանց հարցերով նախարար Նիմեթ Չուբուկչուն՝ ամուսնական անհավատարմության քրեականացման ջատագովը, իր պաշտոնը ձեռք է բերել, որովհետև եղել է Վարչապետի կնոջ ընկերուհին: Մեկ այլ նախարար մեղադրվում է «հովանավորչության, հերոինի մաքսանենգության և անչափահաս աղջիկների նկատմամբ ունեցած հակումների համար»:
Միացյալ Նահանգների իշխանությունների կողմից հրապարակավ բարձր գնահատվող արտաքին գործերի նախարար Ահմեդ Դավութօղլուն ևս գտնվում է թաքուն քննադատության թիրախում: Ըստ ամերիկյան դեսպանատան գաղտնի հեռագրերի՝ Դավութօղլուն «շատ քիչ է հասկանում քաղաքականությունից՝ Անկարայից դուրս»: Ըստ էության, Միացյալ Նահանգների դիվանագետները անհանգստացած են «նրա իմպերիալիստական տոնով ... և նեոօսմանյան տեսլականով»: 2010 թ. հունվարի զեկուցագրում, Ամերիկայի դեսպանը հայտնել է, որ Թուրքիան ունի «Ռոլս Ռոյսի հավակնություններ, բայց Ռովերի ռեսուրսներ»: Պաշտպանության նախկին նախարար Մեհմեդ Գյոնուլը նույնպես քննադատաբար է մոտեցել արտաքին գործերի նախարարին՝ ամերիկյան իշխանություններին նախազգուշացնելով նրա՝ «Էրդողանի վրա ունեցած իսլամիստական ազդեցության» մասին և նրան անվանելով «բացառիկ վտանգավոր»:
Հրապարակային շռայլ գովասանքներով շփացնելով Էրդողանին, չնայած ներքուստ գիտակցելով նրա բնավորության թերությունները, Միացյալ Նահանգների իշխանություններն այժմ պետք է լիովին պատասխանատվություն կրեն՝ երկրի ներսում և արտերկրում Վարչապետի կործանարար վարքագծի համար:
Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի