Հայաստանի նախագահի թեկնածու Հրանտ Բագրատյանը Երեւանում բացառիկ հարցազրույց է տվել «Ազատություն» ռադիոկայանին: Այն վարում է հայկական ծառայության ղեկավար Հրայր Թամրազյանը:
«Ազատություն». - Պարոն Բագրատյան, ի՞նչը դրդեց, որ Դուք առաջադրեք Ձեր թեկնածությունը նախագահական ընտրություններում։ Ենթադրում եմ, որ մեծ էր Ձեր ցանկությունը առաջադրվելու, հատկապես եթե նկատի ունենանք, որ Հայ ազգային կոնգրեսը, որի անդամ է նաեւ Ձեր կուսակցությունը, որոշել էր թեկնածու չառաջադրել։ Դուք, ըստ էության, խախտեցիք կուսակցական կարգապահությունը։
Հրանտ Բագրատյան. - Հայ ազգային կոնգրեսը, նախ, դաշինք է՝ կուսակցություն չի, եւ մեր կուսակցությունը միշտ առանձին պահպանվել է։ Ես չեմ պատկերացնում՝ ինչպես կարելի էր չառաջադրվել։ Այո, ես անմիջական առնչություն ունեմ շուկայական ռեֆորմների՝ սկսել եմ, գլխավորել եմ դրանք, ես տեսնում եմ, որ այդ գիծը պիտի շարունակվի։
Այնուամենայնիվ, այս նախընտրական պայքարի թեզով մենք տեսնում ենք, որ կա բանավեճ՝ գործնականում երեք թեզի մեջ։
Թեզ մեկ՝ պետական կապիտալիզմ, կամ ես սիրում եմ ասել՝ օրթոդոքսալ կապիտալիզմ, որը իրացվում է գործող իշխանության կողմից, երբ որ տնտեսությունն ու պետությունը սերտաճած են, երբ որ պետությունն ու եկեղեցին սերտաճած են։
Ընդհանրապես, եթե ծանոթ եք, իմ վերջին աշխատություններից մեկում ես գտնում եմ, որ աշխարհում չորս տիպի հասարակություն կա։
Երկրորդը, որ ես գտնում եմ, որ, այնուամենայնիվ, բոլոր տնտեսական բարեփոխումների, սոցիալական բարեփոխումների կենտրոնում մարդն է, ազատական հասարակությունը, մարդը վեր է պետությունից։
Եվ կա երրորդը՝ ազգայնական մոտեցումը, որը նույնպես հստակ երեւում է մեկ կամ երկու թեկնածուների ծրագրերում՝ ազգայնական, հայկական։
Ես չէի կարող այս երկրորդը՝ մարդու հետ կապված, առաջ չտանել, եւ ես շատ ուրախ եմ, որ ես իրոք շանս ստացա՝ բացատրելու ինձ, բացատրելու մարդկանց, թե ինչ տեսակի լուծումներ կարող են լինել, եւ ես կարծում եմ, որ ծրագիրը, որ ներկայացրել եմ, շատ կոնկրետ, բազմազան լուծումներ է տալիս հարցերին։
«Ազատություն». - Պարոն Բագրատյան, ի՞նչ կարծիքի եք Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի որոշման վերաբերյալ, որ ինքը, փաստորեն, չառաջադրվեց։ Եվ եթե նա առաջադրվեր, Դուք միեւնույն է պիտի առաջադրվեի՞ք, թե՞ այլ կլիներ Ձեր որոշումը։
Հրանտ Բագրատյան. - Այդ կարծիքը ես հարգում եմ, նրա կարծիքն է, եթե նա առաջադրվեր, ես թեկնածությունս կհանեի։
«Ազատություն». - Շատերը հիմա ենթադրում են, որ Դուք, ըստ էության, գիտակցում եք, որ շատ դժվար է այս ընտրապայքարում հասնել հաղթանակի, եւ պարզապես վարչապետի պաշտոնի համար եք դուրս ելել այս մրցավազքին։ Դուք, կարծեք թե, երկարակյաց վարչապետներից մեկն եք Հայաստանում ու նաեւ հայտնի եք իբրեւ տնտեսագիտական գիտելիքներ ունեցող եւ հմտություններ ունեցող մարդ։ Թերեւս դա՞ է պատճառը, որ շատերը նման ենթադրություններ են անում։
Հրանտ Բագրատյան. - Երեւի, կարծում եմ, որ հա, այդպես է։ Մի նախադասությամբ ասեմ՝ որեւէ այդպիսի թեմա կամ խոսակցություն չկա, ես մի անգամ չէ, որ հայտնել եմ, որ ես չեմ ձգտում պաշտոնների. խոսքը նախագահի պաշտոնի մասին չի՝ դա ընտրովի է։ Այնպես որ, այդպիսի խոսակցություն պարզապես չի եղել։
«Ազատություն». - Բայց եթե առաջարկ լինի, նման հնարավորություն չեք բացառում։
Հրանտ Բագրատյան. - Գիտեք, ես բայց-ով չեմ խոսում։ Ես կրկնում եմ, որ այդպիսի խոսակցություն չկա, եւ նման թեմա իմ օրակարգում պարզապես գոյություն չունի։
«Ազատություն». - Հիմա դառնանք մեկ այլ հարցի՝ Ձեր հայացքների էվոլյուցիային։ Քանի որ ես Ձեզ շատ վաղուց ճանաչում եմ եւ Ձեր աշխատությունները գիտեմ, մենք նույնիսկ միասին աշխատել ենք։ Ես կարդացի Ձեր «100 քայլ մինչեւ սոցիալական արդարություն» կոչվող նախընտրական ծրագիրը, եւ այնտեղ շատ մտքեր ու ծրագրային դրույթներ կան, որոնք, կարելի է ասել, ավելի շատ սոցիալիստ քաղաքական գործչի հայացքներ են, քան ազատական լիբերալի։ Հիմա վկայաբերեմ այսպիսի մի ծրագրային դրույթ Ձեր «100 քայլ»-ից. - «Տնտեսական քաղաքականությունը պետք է բացառի կամ նվազագույնի հասցնի մեկի հարստացումը մյուսի հաշվին»։ Այսպիսի նախադասություն ես ամենեւին չէի կարող լսել երիտասարդ Հրանտ Բագրատյանից, այս նախադասության տակ, կարող եմ ասել, նաեւ Կարլ Մարքսը կստորագրեր առանց տատանվելու։ Ի՞նչ է սա, Դուք փոխե՞լ եք Ձեր հայացքները, այլեւս ազատական տնտեսագետ չե՞ք, թե՞ ուրիշ պատճառ կա, թե՞ Դուք համալրել եք Ձեր հայացքները կամ փոխել եք, կամ ներգրավել եք մեկ այլ հայեցակարգ։
Հրանտ Բագրատյան. - Միանշանակ կարող եմ ասել, որ ես ազատական գործիչ եմ։ Երեք, չորս, հինգ կետ կարող եք բանավիճային գտնել «100 քայլ»-ի, 100 կետի մեջ, որ կարելի է ասել, որ սոցիալական է, բայց ես արժեւորում եմ սոցիալականը ամեն անգամ։ Եվ եթե հիշում եք «Հասարակություն եւ պետությունը» գիրքը, ես գրել եմ, որ ցիկլային է զարգացումը։ Ես երբեք ստրուկը չեմ եղել լիբերալիզմի։
Միշտ ասել եմ՝ հասարակությունները կենտրոնանում են, ապակենտրոնանում են, կենտրոնանում են, ապակենտրոնանում են։ Նայեք դեմոկրատներին եւ հանրապետականներին Միացյալ Նահանգներում։ Հանրապետականները, որպես կանոն, հարկերն իջեցնում են, հավասարեցնում են, տեղի է ունենում տնտեսական աճ, բում, բայց երբեմն դեմոկրատները գտնում են, որ ցիկլի այդ շրջանը չէ։ Վերցրեք Քլինթոնի կառավարումը՝ երեւի Միացյալ Նահանգների պատմության մեջ լավագույն նախագահն է, մարդ, որը ահռելի պետական բյուջեի դեֆիցիտը վերացրեց, պարտքը վերացրեց։ Եթե Քլինթոնը չլիներ, հիմա Միացյալ Նահանգները երեւի գոյություն չունենար՝ իմ խորին համոզմունքն է դա։ Եվ սա այն դեպքն էր, երբ որ նրա կենտրոնացման քաղաքականությունը մեծ արդյունքներ տվեց։
Ես մնում եմ, շարունակում եմ մնալ ազատական գաղափարախոսության կրողը։
Ընդհանրապես, կարելի է ասել, որ աշխարհում չորս մոտեցում կա՝ ինչպես կազմակերպել պետությունը, հասարակությունը։ Մեկը ազատական աշխարհն է՝ կարեւորը մարդն է, պետությունը ծառայում է մարդուն, եկեղեցին պետությունից առանձին է, կոլեկտիվները արդարացված են այնքանով, որքանով չեն խանգարում մարդուն։ Երկրորդը օրթոդոքսալ աշխարհն է, որտեղ պետությանն է պատկանում ե՛ւ տնտեսությունը, ե՛ւ կապիտալը, ե՛ւ եկեղեցին, ե՛ւ կոլեկտիվները։ Երրորդը Արեւելյան Ասիան է՝ Ճապոնիա, Կորեա, Չինաստան, որտեղ առաջին տեղում գալիս է կոլեկտիվը։ Եվ վերջապես կա չորրորդ աշխարհը, որտեղ կրոնն է, շարիաթի օրենքներն են, ավանդույթն է առաջին տեղը՝ դա մահմեդական աշխարհն է։ Այլ տիպի կազմակերպում գոյություն չունի, եւ ես համոզված եմ, որ մոդելը, որ այնտեղ առաջարկված է, կենտրոնում մարդն է, մարդու ազատությունը. այնուամենայնիվ, դա է։
Դա ամենեւին չի նշանակում, որովհետեւ մենք փորձ ունեցանք վերջին 15 տարին, երբ որ առաջանում է մի օլիգարխ, եւ որի փող աշխատելու, իշխանություն ունենալու ձեւը ոչ թե սեփական բիզնեսն է, այլ՝ մյուսներին խանգարելը։ Այսինքն, այս ուղղումները եկել են ժամանակի հետ, երբ որ մենք ապրեցինք այդ տարիները նույնպես, եւ, բնականաբար, արդեն հասկանում ես, որ շատ կարեւոր է, որ մարդը մյուսներին չխանգարի։
«Ազատություն». - Հիմա այդ տարիների մասին էլ ասեմ։ Դուք Հայաստանում եւ ԱՊՀ-ում հայտնի եք իբրեւ Եգոր Գայդարի հայաստանյան հետեւորդ, Չուբայսի, Եգոր Գայդարի։ Նրանք ռուս լիբերալիզմի հայրերն են, եթե կարելի է այդպես ասել։ Եվ, այնուամենայնիվ, ես Ձեր ծրագրում փոփոխություններ եմ տեսնում։ Ձեր վարչապետության շրջանում, փաստորեն, բազմաթիվ խոշոր գործարաններ փակվեցին, նույնիսկ Ձեզ մեղադրում էին, որ ինչ-որ հաստոցներ են վաճառվել, տարվել են թալանվել են։ Իհարկե, այս ամենը Խորհրդային Միության փլուզման համատեքստում էր տեղի ունենում, եւ Դուք, վստահ եմ, ունեք Ձեր պատասխանը, միշտ էլ պատասխանել եք Ձեր քննադատներին։ Եվ այդ ժամանակ, փաստորեն, գոյություն ուներ ազատական մտածելակերպ այդպիսի, որ սոցիալական արդարություն գոյություն չունի, նման բան չի կարող լինել, եւ դա Եգոր Գայդարն էր ասում։ Ես կարծում եմ, որ Ձեր հայացքներն էլ այդ ժամանակ դրան քիչ թե շատ համահունչ էին։ Հիմա Դուք փոխե՞լ եք Ձեր հայացքները, այ դա եմ ուզում ես իմանալ։
Հրանտ Բագրատյան. - Ոչ, ես իմ հայացքները չեմ փոխել։ Բայց եթե ուզում եք ավելի դետալացված, կարող եմ ասել։
Ես Եգորի հետեւորդն ինձ չէի համարի, համենայն դեպս, Գայդարն էլ այդպես չէր համարում, որովհետեւ ես ունեցել եմ իմ առանձնահատկությունը, բաներ, որ մենք արել ենք, ամենեւին չեն բխել Ռուսաստանից, օրինակ՝ հողի սեփականաշնորհումը, որը ինքս նախաձեռնել եմ։
Ես հպարտ եմ, որ հայկական բարեփոխումներ հայրն եմ եղել։
«Ազատություն». - Պարոն Բագրատյան, բայց մի միջամտություն այդտեղ. չէ՞ որ հողի սեփականաշնորհումը նաեւ, ասենք, նախագահը գործող կարող է ասել՝ «ես եմ արել», կամ վարչապետը՝ Վազգեն Մանուկյանը, Դուք փոխվարչապետ էիք այդ ժամանակ։
Հրանտ Բագրատյան. - Միանշանակ, միանշանակ։ Բայց ո՞վ է գրել օրենքը, ո՞վ էր նախաձեռնել ամեն ինչը, ո՞վ է եղել ոգին, ո՞վ է առաջ քաշել գաղափարը, ո՞վ է ընդունել տարել օրենքը, եւ այլն։
Երբ որ ես ասում եմ՝ ինձ համարում եմ առաջնորդը, դա ամենեւին չի նշանակում, որ նվազեցնում եմ այն ժամանակվա նախագահի` այդ ժամանակ նախագահ չկար հանրապետությունում, ճիշտն ասած, 91-ին որ սկսեցինք, Գերագույն խորհրդի նախագահ, կամ նվազեցնում եմ Վազգեն Մանուկյանի դերը, ամենեւին, կամ նվազեցնում եմ նույնիսկ Հայոց համազգային շարժման դերը։ Բայց ոգին ես եմ եղել, պլանն իմն էր, եւ ես ուրախ էի, որ դրանից հետո շարունակեցի։
Գալով ձեռնարկությունների սեփականաշնորհմանը։ Նախ, ես ասեմ, որ ես այդպես էլ չհասցրեցի խոշոր ձեռնարկությունները սեփականաշնորհել, եւ 91-92 թվականների համար, այնուհանդերձ, 100 տոկոս պատասխանատու չեմ՝ ես վարչապետ չեմ եղել։
Եվ երկրորդը, երբ որ ասում են՝ գործարաններ գնացին թալանվեցին, դա չի համապատասխանում իրականությանը։ Ես առաջին վարչապետն եմ, որի կառավարման չորս տարում երկրի ՀՆԱ-ն աճել է 14 տոկոս, ընդ որում՝ մենք ԱՊՀ-ում ստացել ենք առաջին աճը 94 թվին՝ 6.9 տոկոս:
«Ազատություն». - Բայց չէ որ այդ աճը կատարվել է բազային տարվա համեմատությամբ, եթե անում ես՝ այո, փլուզված տնտեսությունից հետո աճը մի քանի տարվա ընթացքում կարող էր շատ շեշտակի գնալ։
Հրանտ Բագրատյան. - Կարելի էր չփլուզել, կարելի էր չփլուզել, կարելի էր հոսանք ունենալ, կարելի էր 91-ին գործարկել ատոմակայանը։
«Ազատություն». - Այսինքն, Դուք գտնում եք, որ այդ կերպ կարելի էր դա անել։
Հրանտ Բագրատյան. - Այո։ Ես երեք դիմում եմ գրել՝ գնում էի։
«Ազատություն». - Եթե կարելի է, այդ մասին մի քիչ ավելի մանրամասն։
Հրանտ Բագրատյան. - Այո, Խոսրով Հարությունյանը երբ որ վարչապետ էր, ես երկու անգամ նախագահին ասել եմ՝ «ես ուզում եմ գնալ, ես գտնում եմ, որ այն չի արվում, ինչ պիտի արվի»։ Մենք չենք կարող նստել կառավարությունով, դանակ-մկրատ ձեռքներս բռնած՝ հացը կտրել։
Պետք էր ազատականացնել շուկան։ Մենք չենք կարող չգործարկել ատոմակայանը։ Մենք չենք կարող հոսանքը սկզբից, ընդհանրապես, չտարանջատել, ասում էի, արտադրողին եւ վաճառողին հոսանքի։ Ինձ ասվում էր, Խոսրով Հարությունյանը, նրան նախորդած վարչապետը՝ Գագիկը Հարությունյան, ասում էին՝ «ի՞նչ է, ուզում ես «Հայէներգո»-ն է՞լ քանդենք»։ Տարօրինակ է, բայց հենց «Հայէներգո»-ն վերացրեցինք, ստացվեց 24 ժամվա հոսանք։
Էդ մարդիկ հացի գին ազատականացնողներ չէին, զբաղված էին նրանով, որ ով բերեց հացը, քանի կիլոգրամ, ինչպես բաշխել, ինչ դանակներ տալ խանութներին, մոմն ու լուցկին էլ չմոռանաք, որ մութը որ ընկնում է ձմեռվա՝ կարողանան կտրտել հացը։
Իսկ ինչ վերաբերում է գործարաններ թալանելուն՝ այո, գուցե ինչ-որ հաստոց տարել են, բայց չէ որ ես 14 տոկոս աճ եմ տվել, եթե 10 հաստոց տարել են, 14-ը բերել են։
«Ազատություն». - Բայց եթե Դուք լինեիք վարչապետ այդ ժամանակ, Դուք կանեի՞ք նույն բանը, թե՞...
Հրանտ Բագրատյան. - Միանշանակ, միանշանակ ավելի թեթեւ կլիներ, կարագացնեի։ Հնարավոր չէր վերադառնալ Խորհրդային Միությանը։
Ասում եք՝ գործարան է թալանվել։ Մինչեւ այսօր ռելեի գործարանը կանգնած է, տանկի արտադրությունը կանգնած է, Մասիվի դրոսելների գործարանը կանգնած է՝ էլ չեն աշխատելու երբեք, հասկանո՞ւմ եք։ Ես ասում էի՝ սա չի լինելու այլեւս, էլ տանկ էլ, եթե Խորհրդային Միությունը վերականգնվեր, էլ տանկ էլ չեն արտադրելու։
«Ազատություն». - Իսկ ո՞վ էր պնդում, որ դա պետք է, ասենք, այդ գործարանները փակել...
Հրանտ Բագրատյան. - Պոպուլիզմ, թեկուզ՝ վարչապետները, պոպուլիզմ։
«Ազատություն». - Իսկ նախագահը որեւէ դեր ունեցե՞լ է այդտեղ։
Հրանտ Բագրատյան. - Բնականաբար, նախագահը լսում էր... Լսում էր, համբերում էր։ Փառք Աստծո, ինքը գիտի՝ ես երկու անգամ դիմել եմ, ասել եմ՝ «ուզում եմ գնամ կառավարությունից»։ Եթե Խոսրով Հարությունյանը 93-ի հունվարին Ազգային ժողովում չհայտարարեր, որ ինքը այս բյուջեից տեղյակ չի՝ ինքն էր ներկայացրել, էլի, մի տաս օրվա մեջ ես հեռանում էի։ Ես երբեք չեմ կառչել, ի՞նչ իմաստ ուներ վարկաբեկվել, ես ոչ փող էի աշխատում, ոչ այդպիսի բան չի եղել այդ կառավարությունը, մենք եկել ենք կյանքներս դրել ենք։ Ու հանկարծ տեղի ունեցավ այն, ինչ տեղի ունեցավ։
«Ազատություն». - Պարոն Բագրատյան, հիմա դառնանք Ձեր սոցիալական արդարության մոդելին, շատ հետաքրքիր է, իմ կարծիքով։ Մի կողմ թողնելով տեխնիկական հաշվարկները՝ թվարկեմ միայն մեկ-երկու կետ այդ մոդելից, որ կարող է հետաքրքիր թվալ մեր հեռուստադիտողին, մեր ռադիոունկնդրին։ Ասում եք, որ ոչ թե պետք է աշխատատեղ ստեղծել մարդկանց համար, այլ թույլ տալ նրանց ու հնարավորություն ստեղծել մարդկանց համար, որ իրենք իրենց համար աշխատատեղ ստեղծեն ըստ իրենց նախասիրության, եւ պետությունն էլ, իհարկե, օգնի նրանց այդ հարցում, հատկապես առաջին անգամ բացվող փոքր ձեռնարկություն նախաձեռնելու հետ կապված վարկերի տոկոսները ֆինանսավորելու կամ սուբսիդավորելու առումով։ Շատ լավ գաղափար է, բայց այդ միջոցները պետությունը որտեղի՞ց պետք է գտնի, որ այդքան մարդկանց, նոր բիզնես սկսողներին կարողանա օգնել, վարկեր տրամադրել անտոկոս։
Հրանտ Բագրատյան. - Միջոցների հաշվով, մենք այն երկիրն ենք, որ պրոբլեմ չունի։ Մինչեւ այս կետը ասելը, ես ասում եմ՝ մեզ պետք է տարեկան 3 միլիարդ դոլարի ներդրում տնտեսության մեջ։ Որտեղի՞ց վերցնենք այդ ներդրումը։ Մոտ 12 միլիարդ դոլար ՀՆԱ-ն է երկրի, 1.2, 1.3 միլիարդ դոլարի ներդրում մենք ինքներս ենք անում՝ համախառն ներդրումներ տնտեսության մեջ՝ հեշտությամբ լուծվում է խնդիրը։ Մի 500-600 միլիոն դոլար արտասահմանյան ներդրումներ են՝ միլիարդ 700: Խոստացել էին 600-ը դարձնել 1.2` նույնիսկ պակասեց հինգ տարում, գործող նախագահի օրոք, Սերժ Սարգսյանի օրոք պակասել են այդ ներդրումները՝ 698 միլիոնը պիտի դառնար 1 միլիարդ 300 միլիոն՝ դառել է 500 միլիոն դոլար ներդրումները։ Ստացվեց միլիարդ 800: Եվս մեկ միլիարդ դոլար մենք կարող ենք ստերիլիզացնել։ Մենք այ դա ենք ստանում։ Ադրբեջանը նավթ է արտահանում, մենք՝ աշխատելու ունակություն, մենք ստանում ենք 2 միլիարդ դոլարի տրանսֆերտներ։ Տեսեք, հինգ տարում երկիրը ստացել է 11 միլիարդ դոլար փող, որից 7 միլիարդը՝ տրանսֆերտ, 2.3 միլիարդ, 2.5 միլիարդ պարտք են վերցրել՝ ավելացնելով արտաքին պարտքը, 1.5 միլիարդ էլ օգնություն են ստացել. 11 միլիարդ տրանսֆերտ է ստացել այդ երկիրը՝ հինգ տարում, այդպիսի թիվ չի եղել, այլ հաջող հինգ տարի չի եղել։ Եվ երկիրը, գործող իշխանությունը փնթփնթում է, թե տնտեսական ճգնաժամ է եղել։ Հա, մի տարի, բայց 11 միլիարդ դոլար 2003-2007-ին ստացե՞լ էինք՝ ոչ։ ՀՆԱ-ի աճը կազմում է 4 տոկոս՝ խոստացված կրկնապատկման փոխարեն, եւ երկրիդ աղքատությունը այդ ընթացքում, ստանալով 11 միլիարդ, 23 տոկոսից ոչ թե իջնում է՝ բարձրանում է 35 տոկոս։
«Ազատություն». - Իսկ ինչպե՞ս եք այս հարկերը գանձելու։
Հրանտ Բագրատյան. - Շատ հանգիստ, շատ հանգիստ։
«Ազատություն». - Եթե այդ մարդիկ թաքցնում են... Ենթադրենք, ասում եք՝ խոշոր բիզնես, այդ խոշոր բիզնեսը տրոհված է մի քանի բիզնեսների...
Հրանտ Բագրատյան. - Սպասեք, սպասեք, այդտեղ է շան գլուխը թաղված։ Սա կոչվում է դարձ ի շրջանս յուր։ Գալիս է մի պահ, երբ որ մարդը ասում է՝ «լավ, ես իմ բիզնեսը կիսում եմ մի քանի հատվածի». եթե դա անում է՝ մենք արդեն հասանք ինչ-որ նպատակի, հետ դառանք խոշորից նորից փոքրին, հասկանո՞ւմ եք։ Սա է մոդելը։
«Ազատություն». - Բայց բանն այն է, որ այդ ամենը պատկանում է մի մարդու։
Հրանտ Բագրատյան. - Թող պատկանի։ Չի կարող ինքը ցրել, թող ինքը փայ ունենա մեջը. դա էլ հսկման ձեւ ունի։ Շատ հաճախ, երբ որ ասում են՝ ինչպես ենք հսկելու, հիմա էլ շատ լավ հսկում են, ուզենան՝ կհսկեն։ Ամբողջ հարցը նրանում է, որ ստվերային տնտեսությունը հենց իրենք են։ Չկա մի հազար դոլար, որի տեղը Հարկային տեսչությունը չգիտի՝ ինչպե՞ս չգիտի։ Իսկ ինչ վերաբերում է մինչեւ 50, նույնիսկ 90 տոկոս մոնոպոլիաներին՝ այո, կան մոնոպոլիաներ, որոնք մարդիկ արել են այնպես, որ պարզապես ոչինչ չանելով փող են աշխատում, ոչինչ չանելով։
Այսօր հանրապետությունում շատ խոսվում է Carrefour-ի [ֆրանսիական սուպերմարկետների ցանց] թեման, բոլորը հետեւում են՝ Carrefour-ը կհաջողի՞, թե՞՝ չէ։
Ես ինչու եմ ասում՝ աշխատատեղ մի ստեղծեք։ Ասենք, մարդը ունի որոշակի բիզնես՝ ներմուծում է դեղ, ներմուծում է վառելիք, ներմուծում է շաքար։ Նույնիսկ գնում են, փորձում են շաքարի գործարան կառուցել՝ լավ իմանալով, որ երբեք չի աշխատելու, որ հետո ասեն՝ «մենք իրավունք ունենք այս մենաշնորհը ունենալու»։
Ես սրան դեմ եմ։ Ես չեմ ուզում, որ շաքարի տեղը մենք շաքարեղեգ բերենք, որ 7 անգամ ծավալով ավել է, բայց ես չեմ ուզում որոշում կայացնել, ես ուզում եմ շուկան կարգավորել։
Եթե դուք դեղի կամ այսինչ հարցում ստացել եք, հայտնվել եք մենաշնորհի դերում, ես ասում եմ՝ 50-ից 90, միանգամից 90-ը մի հիշեք, եկեք նայենք՝ այդ մենաշնորհը ինչով է պայմանավորված։ Եթե մենաշնորհը պայմանավորված է բնական գործոններով՝ ես կարող եմ հասկանալ, եթե մենաշնորհը պայմանավորված է ձեր ճնշումներով շուկայի վրա, այստեղ մենք կարող ենք ասել՝ «գիտեք ինչ կա, մեզ այնտեղ հասնում է մինչեւ 200 միլիոն դրամ փոխանցում, այդ 200 միլիոն դրամը ի՞նչ է՝ կես միլիոն դոլար, երբ որ 100 միլիոն է աշխատում մարդը, ուրեմն՝ ձեր շահութահարկը բարձրացնում եմ ես»։ Սա վերաբերում է միայն մենաշնորհներին։
«Ազատություն». - Պարոն Բագրատյան, հիմա մենք գիտենք, որ օլիգարխիաները, օլիգարխները մեր տնտեսության համար իսկապես շատ մեծ խնդիր են ստեղծում, մենաշնորհները, գիտենք, մենաշնորհ դիրքի չարաշահումը։ Ի՞նչ եք Դուք անելու այս մենաշնորհների դեմ, օլիգարխների դեմ, կամ ընդհանրապես՝ պատրաստվո՞ւմ եք նրանց դեմ պայքարել։
Հրանտ Բագրատյան. - Լուծումներից մեկը խոշորացված հարկն էր, հարկումն էր՝ մեկ։
Երկրորդը՝ դուք կտեսնեք, որ, սա արդեն իշխանության կամքից է կախված, մեր մոտ գործնականում օլիգարխիա չկա՝ մեր մոտի օլիգարխիան պարզապես Հայաստանի ղեկավարի թույլտվությամբ գործող ընկերություններ են, տառացիորեն ընտրվելուց երեք ժամ հետո զրույց կլինի դեռեւս չփոխված Մաքսային ծառայության պետի հետ, որ՝ բոլորին միատեսակ վերաբերմունք, բոլորին։
Ի դեպ, այդ մենաշնորհները օրենքով չեն Հայաստանում՝ շատերը, մեծ մասը։ Այսինքն, մարդը իրավունք ունի կարագ բերի, բայց այդ մարդու կարագը կարող է մաքսազերծեն, ենթադրենք, մի քանի ամիս՝ մինչեւ կհալվի գծերի վրա։ Մի քիչ կոպիտ, չափազանցված եմ ասում։ Սիգնալ է գնում՝ «արգելափակեք, դժվարացրեք, ինվոյսի գինը բարձրացրեք, դառնա ոչ շահավետ»։ Հիմա փորձում են տնտեսական ձեւերով արդեն՝ առաջ նույնիսկ կարող էին մոտենալ ֆիզիկական ճնշում գործադրել։
Երրորդ, սա էլ քիչ է։ Մենք կունենանք մասնավոր մաքսային ծառայություն՝ մասնավոր, բրոկերների ինստիտուտ կբերեմ, որոնք կմաքսազերծեն։ Եվ մարդը գալուց կորոշի, ասենք, Բագրատաշենում ո՞ր մաքսային ծառայությանը դիմի։ Ընտրություն պիտի ունենա մարդը։ Եվ ես կարծում եմ՝ զգալիորեն կթուլանա։
Բացի դա, մոդել ենք առաջարկում՝ երբ որ շատ եք հարստանում՝ հարկը բարձրանում է, շատ իմաստ չունի հարստանալ։ Կամ դիվերսիֆիկացվեց ձեր գործունեության ճյուղը՝ դարձրեք փոքր ձեռնարկություններ, կամ էլ, լավ իմացեք, ասենք, երբ որ դուք բացում եք «Սթար» սուպերմարկետների ցանց, հետո մի օր փակվելու է՝ միեւնույն է, դա լավը լինել չի կարող, ասենք, այս կամ այն պատճառով, դուք պետք է հիշեք, որ հարյուրավոր փոքր խանութներ արդեն սնանկացրել եք։
«Ազատություն». - Պարոն Բագրատյան, հիմա նորից էլի Ձեր սոցիալական արդարության մոդելի մասին։ Բավական հետաքրքիր մտքեր կան այնտեղ, ինչպես նշեցինք։ Բայց այստեղ մի հետաքրքիր դրույթ ունեք, որը շատ գեղեցիկ է հնչում, բայց փոքր-ինչ այնքան էլ իրատեսական չէ ինձ համար։ Դուք ասում եք,որ այսպիսի ծրագիր ունեք՝ Նոր Հալեպ, Նոր Հայրենիք՝ այդպիսի ծրագիր եք առաջարկում եւ ասում եք, որ պետությունը, մենք 200 հազար հայ ունենք Սիրիայում, եթե նրանք գան, պետությունը պիտի յուրաքանչյուր ներգաղթող ընտանիքին շուրջ 50 հազար դոլար հատկացնի։
Հրանտ Բագրատյան. - Մի միլիարդ 600 միլիոն դոլար [ընդհանուրը]։
«Ազատություն». - Թող լինի մեկ միլիարդ 600 միլիոն դոլար այս մարդկանց համար։ Բայց այդ դեպքում, մեր խոպանչիները, որ գնում են ամեն տարի խոպան, կասեն՝ «ներեցեք, մեզ տվեք՝ մենք չենք գնա խոպան, բա մե՞նք»։
Հրանտ Բագրատյան. - Է տվեք, տվեք։ Չէ, բայց մեր խոպանչիները չեն կարող ասել՝ դա արդար հարցադրում չի լինի։ Ես, իհարկե, բացի դա, խոպանչիներին գործ սկսելու հնարավորություն եմ տալիս, բայց նա տուն-տեղ ունի։ Բայց այսօր 200 հազար հայ գտնվում է ողբալի վիճակի մեջ, ըստ որում՝ հատկապես Հալեպի հայությունը։ Երեւի աշխարհում չկա մի ուրիշ համայնք՝ այլազգի թե հայ, նույնիսկ՝ հայ համայնքների մեջ, որ այդ արհեստական հմտություններն ունենա։ Դուք երեւի եղել եք Հալեպում։ Ես եղել եմ, առիթ ունեցել եմ։ Դա պարզապես մի հեքիաթ էր՝ ես որ հիշում եմ Հալեպը, հայկական թաղամասերը եւ այլն... Ոնց կարելի է այդ որակը կորցնել։
Հիշո՞ւմ եք, Բաքվից 350 հազար հայ եկավ՝ 90 թվականին, դժբախտաբար՝ հենց մեր կառավարման տարիներին, նրանցից 280 հազարը հաճույքով տարան տարբեր երկրներ՝ Միացյալ Նահանգներ ու մեծ մասը Ռուսաստան։ Հիմա, գիտեք, տեղավորվել են եւ լավ էլ զգում են իրենց։ Բայց մենք կորցրեցինք դա։ Մենք լավագույն դեպքում տանում էինք ինչ-որ մի գյուղ, ասում էինք՝ «դե այստեղ ապրեք»։ Դժբախտաբար, պատերազմը թույլ չտվեց նրանց օգնել։
Հիմա, կարո՞ղ է դա չկրկնվել՝ կարող է չկրկնվել։ Այս ոսկի մասսան, այս ոսկի մարդկանց այս սոցիալական խավը պետք է ընդունել՝ նրանք կսովորեցնեն մեզ, էապես կբարձրացնեն Հայաստանի տնտեսական մշակույթը։
«Ազատություն». - Ինչպես եղավ նախկինում, երբ եղավ Մեծ ներգաղթը։
Հրանտ Բագրատյան. - 47 թվին, 48 թվին։ Հայաստանում կոշիկ կարել չգիտեին, շոր կարել չգիտեին։ Գիտե՞ք ինչ ոսկերիչներ կան նրանց մեջ, ի՜նչ ոսկերիչներ։ Կարելի է ծրագիր անել, եւ արդեն Հայաստանը դառնա ոսկերչության կենտրոն։
«Ազատություն». - Պարոն Բագրատյան, այսպիսի հետաքրքիր մի կետ կա Ձեր այս ծրագրում՝ մասնավոր կենսաթոշակային հիմնադրամների խրախուսման վերաբերյալ։
Հրանտ Բագրատյան. - Այստեղ արդեն կա՝ կուտակային կենսաթոշակային հիմնադրամ պետությունը ուզում է ստեղծել, օրենք է ստեղծել։ Մենք ասում ենք՝ սա լավ է, բայց, ա) պետական կենսաթոշակային համակարգը, իսկ նույն ծրագրում մենք դա՝ կենսաթոշակները, կապում ենք միջին աշխատավարձի հետ նորմատիվով, սա պահպանենք, մանավանդ որ հիմա կենսաթոշակային տարիք է մտնում այն սերունդը, որը 90-ականներին պիտի գար իշխանության, մենք, այսպես ասած, նրան շրջանցելով՝ եկանք առաջ ընկանք, որովհետեւ 90-ականներին առկա էր ոչ թե էվոլյուցիոն, այլ ռեւոլյուցիոն փոփոխությունների պահ։
Հիմա, բացի դա, մենք ասում ենք՝ թույլ տանք մասնավորին, այսինքն՝ դուք մուծեցիք հաջորդ՝ ձեզնից հետո եկող սերնդի համար, այսօր որին պետք է թոշակ տան՝ սա պետությունն է տալիս, մի հատ էլ՝ մասնավոր՝ նաեւ սկսում եք մուծել ձեր ապագայի համար։ Այստեղ մեծ պրոբլեմ կա։
Կառավարությունն էլ նույնն է անում։ Ասենք, դուք դնում եք 5 տոկոս, կառավարությունը դնում է 5 տոկոս։ Մենք ասում ենք այդպես չէ։ Նախեւառաջ, այնտեղ, որտեղ գործատուն մասնավոր է, նա պիտի դնի։
Երկրորդը՝ մարդը դրեց այդ կենսաթոշակային, խնայողության պես է, ուզում է, պիտի անի։
Երրորդը՝ սա պետք է աշխատի ինվեստիցիոն հիմնադրամի ձեւով, պետությունը պետք է երաշխավորի դրա եկամտաբերությունը։
Չորրորդը՝ մի կենտրոնացրեք, ոնց որ ԱՊՊԱ-ն արեցիք։ Այնպիսի կանոնադրական կապիտալ են հայտարարել, ոնց որ ասես՝ այս փողերը հավաքել են իրենց բիզնեսների համար։ Եվ անկեղծ ասած ես հիմա կարծում եմ, որ հենց այսօրվա կառավարության ղեկավարի ընկերները ուզում են այստեղ բիզնեսներ դնեն այդ գործով։
Եվ վերջապես ամենակարեւորը՝ այդ փողերի մեծ մասը որտեղ կարող են ներդրվել․ թվարկված է 8-7 աղբյուր, որից 7-ը՝ արտասահման։ Սխեման, որ մենք առաջարկում ենք, շատ տրամաբանական է՝ դնում ենք Հայաստանի ճանապարհաշինարարության վրա, ինֆրակառուցվածքների վրա։ Ապահովում ենք 4 կամ 5 տոկոս եկամտաբերություն իրական թվերով։ Սա հնարավոր է։ Եթե սրան գումարենք այն կայունացման հիմնադրամը, որ կստեղծվի Կենտրոնական բանկի կողմից դոլարի ստերիլիզացիայի կամ եվրոյի ստերիլիզացիայի հետեւանքով, մենք լրացուցիչ ստանում ենք 1-1.5 միլիարդ, համախառն ներդրումները հասցնում ենք 3-3.5 միլիարդի, եւ մեզ համար ապահովված է լինում 11-12 տոկոս աճը։
«Ազատություն». - Պարոն Բագրատյան, նաեւ այս Ձեր «100 քայլի» վերաբերյալ՝ 57-րդից մինչեւ 77-րդ քայլը շատ մանրամասն ավելի շատ բանկային համակարգի մասին է, բանկային համակարգի բարեփոխումների, ու շատ կարեւոր է, իհարկե, շատ-շատ կարեւոր է, բայց չե՞ք կարծում, որ նախընտրական ծրագրում շարքային հայաստանցու համար դա մի քիչ կարող է դժվարընթեռնելի լինել, դժվարըմբռնելի լինել՝ ինչո՞ւ եք սա ընդգրկել։
Հրանտ Բագրատյան. - Գիտեք, եթե ես ձեզ ասեմ, որ Չինարի գյուղում երեկ չէ մյուս օրը բոլորը բանկային համակարգի ռեֆորմից էին հարցնում, դա ճիշտ չի լինի։ Բայց հասկացեք, մեր տնտեսությունում այսօր ես տեսնում եմ երեք կամ չորս խոշոր պրոբլեմ. առաջինը՝ կոնցենտրացիան հարստության, կենտրոնացումը շատ բարձր է, որովհետեւ կենտրոնացման այնպիսի աստիճան կա, որ հարուստներն էլ արդեն չեն կարողանում հարստանալ, որովհետեւ էլ չեն կարող աղքատների հաշվին հարստանալ՝ շատ աղքատ են աղքատները։
Երկրորդը՝ ռիսկեր չկան բանկային ոլորտում, սա վարչապետի մտածածն է եղել։ Մոտավորապես 10-12 տարում բոլորովին փոխել է բանկային համակարգը։ Ինքներդ դատեք՝ 2009-ին տնտեսությունը կրճատվում է 14 տոկոս, ոչ մի բանկ չի սնանկանում, 53 տոկոս շահույթն ավելանում է բանկերի։ Հասկանո՞ւմ եք։ Անընդունելի փաստ։ 2009-ի մարտի 1-ին դրամը անկում է ապրում 305-ից 355, մարդկանց դրամական խնայողությունները 22 տոկոսով պակասում են, պետությունը չի ասում՝ բանկեր, կիսեք այս ռիսկը։ Իրենց մոտ շահույթ է գոյանում նույն կուրսի փոփոխության հետեւանքով։
Երրորդը՝ տեսե՞լ եք, որ Կենտրոնական բանկը հա'մ կարգավորի, հա'մ վերահսկի։ Տեսե՞լ եք` վերահսկողն ու կարգավորողը նույնը լինի։ Հիմա սա դառել է բշտիկի պես։
Հիմա, եթե մենք չենք կարողանում փոխել Կենտրոնական բանկը Սերժ Սարգսյանի, Տիգրան Սարգսյանի պատճառով, մենք պետք է գնանք արդեն գյուղացիներին բարձրացնենք ոտքի։ Արդեն հնարավոր չէ։
Կամ, Ռուսաստանում բանկ բացելու համար 3 միլիոն դոլար է պետք։ Հայաստանում՝ 15 միլիոն դոլար։ Ինչո՞ւ։ Ինչո՞ւ չի կարող Շամշադինում բացվել փոխօգնության բանկ՝ փոքր իրենց բանկը։ Ինչո՞ւ չեք թողնում։ Ինչո՞ւ եք այդպես կենտրոնացնում։
Եվ վերջապես երրորդ պրոբլեմը Հայաստանի՝ մոնոպոլիաները։
Չորրորդ պրոբլեմն էլ իշխանության ու սեփականության միաձուլումն է։
Այս չորս պրոբլեմը այս 100 քայլով լուծում ենք։
«Ազատություն»․ - Դառնանք ներկուսակցական, ներքաղաքական իրավիճակին։ Շատ կարճ մի հարց՝ ի՞նչ է կատարվում Հայ ազգային կոնգրեսում։ Խոսում է մամուլը, որ թեւերի է բաժանվել, որ թշնամական հարաբերություններ են սկսվել այդ թեւերի միջեւ։ Ի՞նչ կարող եք ասել՝ լինելով այդ կառույցի անդամ։
Հրանտ Բագրատյան․ - Ինձ համար դժվար է ասել, որովհետեւ ՀԱԿ-ը պատմական երեւույթ է։ Նրա հետ տեղի են ունենում պատմական փոփոխություններ, եւ կուզենայի, որ այս գնահատականը կարողանայինք մի քիչ խորքային տալ։ Այ, օրինակ, Դուք ասում եք թշնամություն, ավելին՝ այնտեղ կան դեպքեր, որ պարզապես հարաբերությունները բացակայում են։
Ես ուրախ եմ, որ ՀԱԿ-ի կարծում եմ կեսից ավելին՝ 60-70 տոկոսը, այսօր ինձ հետ է, օգնում է։ Ի դեպ՝ ժամանակն է ասել, որ այն կուսակցությունները, որոնք հայտարարել էին, թե չեն մասնակցում, իրականությանը չի համապատասխանում։ Դրանցից ամենախոշորները ակտիվորեն լծված են նախընտրական քարոզարշավին։ ՀԱԿ-ի կողմից՝ իմ, այլ կուսակցությունների կողմից՝ այլ թեկնածուների օգտին։
Հիմա, ՀԱԿ-ը պետք է ապրի որոշակի էվոլյուցիա կամ ռեւոլյուցիա։ Պետք է որոշի՝ ինքը ինքնուրույն ո՞ւժ է, թե՞ կցվում է որեւէ այլ ուժի։ Բացի դա, հիմա ՀԱԿ-ը երեւի չի կարող լինել այն ֆորմատը, որը կար։
Ի վերջո, այնտեղ կային սոցիալիստներ, ազատականներ եւ այլն։ Ինչ-որ գաղափարական պլատֆորմում։ Ինչ էլ Դուք ասեք այդ պլատֆորմի մասին, որտեղ սոցիալական կետեր կան, դա ազատական պլատֆորմ է, եւ ըստ իս՝ միակ ազատական պլատֆորմն է գործող թեկնածուների մեջ։
Բացի դա, բացարձակապես տարբեր են մոտեցումները արտաքին քաղաքականության հետ կապված, վեկտորների հետ կապված․ պրոռուսական, պրոամերիկյան եւ ինքնակենտրոն՝ պահպանողական վեկտոր կա։ Այս հարցերը պետք է արագորեն լուծվեն։
Գումարած դրան՝ կան անձնական գործոններ։ Ի վերջո, ՀԱԿ-ում պետք է սովորեն, բոլորս սովորենք՝ եթե մի գործ ես ձեռնարկել, ձախողվել է, պետք է պատասխան տալ, այլ ոչ թե պաշտոն բարձրանալ։
«Ազատություն»․ - Իսկ ո՞րն է ձախողումը։
Հրանտ Բագրատյան․ - Օրինակ ձախողում էր 2012-ի մայիսի 6-ի Ազգային ժողովի ընտրությունները։ 7 տոկոս՝ ՀԱԿ-ը․․․ Ես հասկանում եմ, որ շատ էր գուցե, չգիտեմ ինչքան էր։ Բայց դա ձախողում էր։ Այդ ընտրությունները կազմակերպել է որոշակի մարդ՝ պատասխանատու։ Նա պետք է հրաժարական տա։
«Ազատություն»․ - Իսկ ԲՀԿ-ի հետ հարաբերություննե՞րը։
Հրանտ Բագրատյան․ - ԲՀԿ-ի հետ հարաբերությունները՝ այո։ Մայիսին մենք քննարկեցինք, թե ուզում ենք ԲՀԿ-ի հետ համագործակցել։ Լավ։ Ի՞նչ կար դրա մեջ՝ կոորդինացնել։ Ես ասացի՝ կոորդինացրեք, հանդիպեք։ Բոլորի հետ ենք հանդիպում։ Հետո փաստեր հայտնվեցին։ Մի քանի անգամ արտահայտվեցի՝ սա հանդիպում չէ, դուք արդեն սկսում եք գովել։ Նույնիսկ եղավ մի պահ գովասանք, ասենք, ԲՀԿ-ի ղեկավարության կամ երկրորդ նախագահի հասցեին։
Գիտեք, ես դրա համար չեմ գնացել ՀԱԿ։ Ես մոտեցա, ասացի՝ ես Տեր-Պետրոսյանի ՀԱԿ եմ եկել, ես հավատում եմ նրան, բայց այս ի՞նչ հայտարարություններ եք անում։ Ես հիմա դատավոր չեմ կարող լինել այդ հայտարարությունների, ոչ էլ դեմ եմ որեւէ կուսակցության, բայց պետք է հստակ դուք ինձ բացատրեք՝ մենք ՀԱ՞Կ ենք մնում, մենք մտնում ենք ազդեցության տա՞կ, այս ի՞նչ ենք անում։
Նոյեմբեր-դեկտեմբերին պարզ դարձավ, որ այդ կոնսուլտացիաներից ավելի խորն են անցել։ Այդ դեպքում, կներեք, ես ասացի, որ ես չկամ այս գործում։
«Ազատություն»․ - Դուք մենակ չեք ՀԱԿ-ում այդպիսի դիրքորոշմամբ։
Հրանտ Բագրատյան․ - Չէ, մենակ չեմ։ Որովհետեւ ասացի՝ եկեք քննարկենք բաց այս հարաբերությունները։ Համենայնդեպս, այն, ինչ մենք լսում էինք ՀԱԿ-ի մեր ղեկավարության կողմից, բավականին դուրս էին պարզապես կոնսուլտացիաների շրջանակից։ Այդ դեպքում որեւէ այլ կուսակցության հետ շփվելու համար ես ՀԱԿ-ի կարիքը չունեմ, ասացի։ Չի կարող այսպես լինել։
Ես հուսով եմ, որ մեծ մասը իմ կարծիքն է կիսում։ Ասվեց, որ «գիտեք՝ երեւի տարբեր ենք հասկանում մարտավարական խնդիրները» եւ այլն, բայց իրականությունը սա էր։
Բնականաբար, երբ արդեն ակնհայտ դարձավ, որ Տեր-Պետրոսյանը չի առաջադրվելու, ես ասացի, որ ես կառաջադրվեմ իրավիճակը շտկելու համար, եւ փառք Աստծո, հասարակ ժողովրդի մեծ մասը իմ կողմն են․ 5 կուսակցություն։ Երկուսը-երեք գուցեեւ ավելանան․․․ Ավելին, այսօր, ես շատ շնորհակալ եմ, «Հանրապետություն» կուսակցության առաջնորդն է դրական արտահայտվում եւ այլն։ Ես շնորհակալ եմ այդ ամեն ինչից։ Էլ չեմ խոսում այն կուսակցությունների մասին, որոնք հայտարարել են, որ չեն մասնակցում, իրենց կառույցներից մի քանիսը հայտարարեցին եւ սկսեցին աշխատել մեզ համար։
«Ազատություն»․ - Հիմա Ձեր կանխատեսումը՝ ՀԱԿ-ը, իբրեւ քաղաքական կառույց, որը ժամանակին կարողացավ տասնյակ հազարավոր մարդկանց դուրս բերել փողոց, կմնա՞ որպես այդպիսին։
Հրանտ Բագրատյան․ - Իմ անձնական կարծիքով՝ որպեսզի նոր ՀԱԿ լինի, պետք է նոր Տեր-Պետրոսյան։ Դա հնարավոր չէ։ Տեր-Պետրոսյանի նման մարդիկ՝ խոշոր անհատները, տարին մեկ չեն կարող հանդես գալ, ծնվել։
Նույնիսկ եթե մեզանից որեւիցե մեկը կարողանա հասնել կամ մոտենալ նրա քաղաքական ազդեցությանը, ասենք, օրինակ՝ Ձեր խոնարհ ծառան, դա կլինի այլ ուժ, դա պետք է լինի այլ ուժ։
Եվ ամենակարեւորը, նկատի ունեցեք, որ մեզ լուրջ իրադարձություններ են սպասվում գարնանը արտաքին քաղաքականության մեջ եւ այլն։ Իսկ ես ասում եմ՝ այդ հարցերը երբեք ՀԱԿ-ում չէին բարձրացվել։ Դրանց հրատապությունը չկար։
Հիմա գալիս է նոր հարցերի հրատապություն, եւ նոր ձեւի ՀԱԿ վերականգնել երեւի անհնար կլինի։ Բայց կարող է պատահի՝ ինչ-որ ֆորմատով նա շարունակի՝ փոքրացված, մեծացված․․․ Փետրվարի 18-ից հետո՝ ընտրությունից հետո, մենք այդ խոսակցությունը կունենանք։
«Ազատություն»․ - Ինչպիսի՞ նախագահ եք Դուք ուզում լինել։ Ընտրողը ի՞նչ կարող է Ձեզանից ակնկալել։
Հրանտ Բագրատյան․ - Ես չորս տարի աշխատել եմ, կյանքս դրել եմ։ Չեմ ուզում խոսել, թե ինչ եղավ ինձ հետ․․․ այդ վիրահատությունների շարանը։ Ես ինձ համարում եմ մարդ, որը եղել է իշխանության, դիմացել է գայթակղությանը, փող չի աշխատել, անընդհատ աճել է։
Ես ինձ համարում եմ այն քիչ հայերից, որ հսկայական մի տեսություն ունի գրած, եւ ես կարողանում եմ «դու»-ով խոսել ամբողջ աշխարհով մեկ։ Եվ ես կարծում եմ, շատ բան կարող եմ անել։ Եթե ես իմանայի, որ որեւիցե մեկը ինձանից ավելի լավ կարող է անել այս գործը, ես կզիջեի տեղս նրան։
«Ազատություն». - Պարոն Բագրատյան, ի՞նչը դրդեց, որ Դուք առաջադրեք Ձեր թեկնածությունը նախագահական ընտրություններում։ Ենթադրում եմ, որ մեծ էր Ձեր ցանկությունը առաջադրվելու, հատկապես եթե նկատի ունենանք, որ Հայ ազգային կոնգրեսը, որի անդամ է նաեւ Ձեր կուսակցությունը, որոշել էր թեկնածու չառաջադրել։ Դուք, ըստ էության, խախտեցիք կուսակցական կարգապահությունը։
Հրանտ Բագրատյան. - Հայ ազգային կոնգրեսը, նախ, դաշինք է՝ կուսակցություն չի, եւ մեր կուսակցությունը միշտ առանձին պահպանվել է։ Ես չեմ պատկերացնում՝ ինչպես կարելի էր չառաջադրվել։ Այո, ես անմիջական առնչություն ունեմ շուկայական ռեֆորմների՝ սկսել եմ, գլխավորել եմ դրանք, ես տեսնում եմ, որ այդ գիծը պիտի շարունակվի։
Այնուամենայնիվ, այս նախընտրական պայքարի թեզով մենք տեսնում ենք, որ կա բանավեճ՝ գործնականում երեք թեզի մեջ։
Թեզ մեկ՝ պետական կապիտալիզմ, կամ ես սիրում եմ ասել՝ օրթոդոքսալ կապիտալիզմ, որը իրացվում է գործող իշխանության կողմից, երբ որ տնտեսությունն ու պետությունը սերտաճած են, երբ որ պետությունն ու եկեղեցին սերտաճած են։
Ընդհանրապես, եթե ծանոթ եք, իմ վերջին աշխատություններից մեկում ես գտնում եմ, որ աշխարհում չորս տիպի հասարակություն կա։
Երկրորդը, որ ես գտնում եմ, որ, այնուամենայնիվ, բոլոր տնտեսական բարեփոխումների, սոցիալական բարեփոխումների կենտրոնում մարդն է, ազատական հասարակությունը, մարդը վեր է պետությունից։
Եվ կա երրորդը՝ ազգայնական մոտեցումը, որը նույնպես հստակ երեւում է մեկ կամ երկու թեկնածուների ծրագրերում՝ ազգայնական, հայկական։
Ես չէի կարող այս երկրորդը՝ մարդու հետ կապված, առաջ չտանել, եւ ես շատ ուրախ եմ, որ ես իրոք շանս ստացա՝ բացատրելու ինձ, բացատրելու մարդկանց, թե ինչ տեսակի լուծումներ կարող են լինել, եւ ես կարծում եմ, որ ծրագիրը, որ ներկայացրել եմ, շատ կոնկրետ, բազմազան լուծումներ է տալիս հարցերին։
«Ազատություն». - Պարոն Բագրատյան, ի՞նչ կարծիքի եք Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի որոշման վերաբերյալ, որ ինքը, փաստորեն, չառաջադրվեց։ Եվ եթե նա առաջադրվեր, Դուք միեւնույն է պիտի առաջադրվեի՞ք, թե՞ այլ կլիներ Ձեր որոշումը։
Հրանտ Բագրատյան. - Այդ կարծիքը ես հարգում եմ, նրա կարծիքն է, եթե նա առաջադրվեր, ես թեկնածությունս կհանեի։
«Ազատություն». - Շատերը հիմա ենթադրում են, որ Դուք, ըստ էության, գիտակցում եք, որ շատ դժվար է այս ընտրապայքարում հասնել հաղթանակի, եւ պարզապես վարչապետի պաշտոնի համար եք դուրս ելել այս մրցավազքին։ Դուք, կարծեք թե, երկարակյաց վարչապետներից մեկն եք Հայաստանում ու նաեւ հայտնի եք իբրեւ տնտեսագիտական գիտելիքներ ունեցող եւ հմտություններ ունեցող մարդ։ Թերեւս դա՞ է պատճառը, որ շատերը նման ենթադրություններ են անում։
Հրանտ Բագրատյան. - Երեւի, կարծում եմ, որ հա, այդպես է։ Մի նախադասությամբ ասեմ՝ որեւէ այդպիսի թեմա կամ խոսակցություն չկա, ես մի անգամ չէ, որ հայտնել եմ, որ ես չեմ ձգտում պաշտոնների. խոսքը նախագահի պաշտոնի մասին չի՝ դա ընտրովի է։ Այնպես որ, այդպիսի խոսակցություն պարզապես չի եղել։
«Ազատություն». - Բայց եթե առաջարկ լինի, նման հնարավորություն չեք բացառում։
Հրանտ Բագրատյան. - Գիտեք, ես բայց-ով չեմ խոսում։ Ես կրկնում եմ, որ այդպիսի խոսակցություն չկա, եւ նման թեմա իմ օրակարգում պարզապես գոյություն չունի։
«Ազատություն». - Հիմա դառնանք մեկ այլ հարցի՝ Ձեր հայացքների էվոլյուցիային։ Քանի որ ես Ձեզ շատ վաղուց ճանաչում եմ եւ Ձեր աշխատությունները գիտեմ, մենք նույնիսկ միասին աշխատել ենք։ Ես կարդացի Ձեր «100 քայլ մինչեւ սոցիալական արդարություն» կոչվող նախընտրական ծրագիրը, եւ այնտեղ շատ մտքեր ու ծրագրային դրույթներ կան, որոնք, կարելի է ասել, ավելի շատ սոցիալիստ քաղաքական գործչի հայացքներ են, քան ազատական լիբերալի։ Հիմա վկայաբերեմ այսպիսի մի ծրագրային դրույթ Ձեր «100 քայլ»-ից. - «Տնտեսական քաղաքականությունը պետք է բացառի կամ նվազագույնի հասցնի մեկի հարստացումը մյուսի հաշվին»։ Այսպիսի նախադասություն ես ամենեւին չէի կարող լսել երիտասարդ Հրանտ Բագրատյանից, այս նախադասության տակ, կարող եմ ասել, նաեւ Կարլ Մարքսը կստորագրեր առանց տատանվելու։ Ի՞նչ է սա, Դուք փոխե՞լ եք Ձեր հայացքները, այլեւս ազատական տնտեսագետ չե՞ք, թե՞ ուրիշ պատճառ կա, թե՞ Դուք համալրել եք Ձեր հայացքները կամ փոխել եք, կամ ներգրավել եք մեկ այլ հայեցակարգ։
Հրանտ Բագրատյան. - Միանշանակ կարող եմ ասել, որ ես ազատական գործիչ եմ։ Երեք, չորս, հինգ կետ կարող եք բանավիճային գտնել «100 քայլ»-ի, 100 կետի մեջ, որ կարելի է ասել, որ սոցիալական է, բայց ես արժեւորում եմ սոցիալականը ամեն անգամ։ Եվ եթե հիշում եք «Հասարակություն եւ պետությունը» գիրքը, ես գրել եմ, որ ցիկլային է զարգացումը։ Ես երբեք ստրուկը չեմ եղել լիբերալիզմի։
Միշտ ասել եմ՝ հասարակությունները կենտրոնանում են, ապակենտրոնանում են, կենտրոնանում են, ապակենտրոնանում են։ Նայեք դեմոկրատներին եւ հանրապետականներին Միացյալ Նահանգներում։ Հանրապետականները, որպես կանոն, հարկերն իջեցնում են, հավասարեցնում են, տեղի է ունենում տնտեսական աճ, բում, բայց երբեմն դեմոկրատները գտնում են, որ ցիկլի այդ շրջանը չէ։ Վերցրեք Քլինթոնի կառավարումը՝ երեւի Միացյալ Նահանգների պատմության մեջ լավագույն նախագահն է, մարդ, որը ահռելի պետական բյուջեի դեֆիցիտը վերացրեց, պարտքը վերացրեց։ Եթե Քլինթոնը չլիներ, հիմա Միացյալ Նահանգները երեւի գոյություն չունենար՝ իմ խորին համոզմունքն է դա։ Եվ սա այն դեպքն էր, երբ որ նրա կենտրոնացման քաղաքականությունը մեծ արդյունքներ տվեց։
Ես մնում եմ, շարունակում եմ մնալ ազատական գաղափարախոսության կրողը։
Ընդհանրապես, կարելի է ասել, որ աշխարհում չորս մոտեցում կա՝ ինչպես կազմակերպել պետությունը, հասարակությունը։ Մեկը ազատական աշխարհն է՝ կարեւորը մարդն է, պետությունը ծառայում է մարդուն, եկեղեցին պետությունից առանձին է, կոլեկտիվները արդարացված են այնքանով, որքանով չեն խանգարում մարդուն։ Երկրորդը օրթոդոքսալ աշխարհն է, որտեղ պետությանն է պատկանում ե՛ւ տնտեսությունը, ե՛ւ կապիտալը, ե՛ւ եկեղեցին, ե՛ւ կոլեկտիվները։ Երրորդը Արեւելյան Ասիան է՝ Ճապոնիա, Կորեա, Չինաստան, որտեղ առաջին տեղում գալիս է կոլեկտիվը։ Եվ վերջապես կա չորրորդ աշխարհը, որտեղ կրոնն է, շարիաթի օրենքներն են, ավանդույթն է առաջին տեղը՝ դա մահմեդական աշխարհն է։ Այլ տիպի կազմակերպում գոյություն չունի, եւ ես համոզված եմ, որ մոդելը, որ այնտեղ առաջարկված է, կենտրոնում մարդն է, մարդու ազատությունը. այնուամենայնիվ, դա է։
Դա ամենեւին չի նշանակում, որովհետեւ մենք փորձ ունեցանք վերջին 15 տարին, երբ որ առաջանում է մի օլիգարխ, եւ որի փող աշխատելու, իշխանություն ունենալու ձեւը ոչ թե սեփական բիզնեսն է, այլ՝ մյուսներին խանգարելը։ Այսինքն, այս ուղղումները եկել են ժամանակի հետ, երբ որ մենք ապրեցինք այդ տարիները նույնպես, եւ, բնականաբար, արդեն հասկանում ես, որ շատ կարեւոր է, որ մարդը մյուսներին չխանգարի։
«Ազատություն». - Հիմա այդ տարիների մասին էլ ասեմ։ Դուք Հայաստանում եւ ԱՊՀ-ում հայտնի եք իբրեւ Եգոր Գայդարի հայաստանյան հետեւորդ, Չուբայսի, Եգոր Գայդարի։ Նրանք ռուս լիբերալիզմի հայրերն են, եթե կարելի է այդպես ասել։ Եվ, այնուամենայնիվ, ես Ձեր ծրագրում փոփոխություններ եմ տեսնում։ Ձեր վարչապետության շրջանում, փաստորեն, բազմաթիվ խոշոր գործարաններ փակվեցին, նույնիսկ Ձեզ մեղադրում էին, որ ինչ-որ հաստոցներ են վաճառվել, տարվել են թալանվել են։ Իհարկե, այս ամենը Խորհրդային Միության փլուզման համատեքստում էր տեղի ունենում, եւ Դուք, վստահ եմ, ունեք Ձեր պատասխանը, միշտ էլ պատասխանել եք Ձեր քննադատներին։ Եվ այդ ժամանակ, փաստորեն, գոյություն ուներ ազատական մտածելակերպ այդպիսի, որ սոցիալական արդարություն գոյություն չունի, նման բան չի կարող լինել, եւ դա Եգոր Գայդարն էր ասում։ Ես կարծում եմ, որ Ձեր հայացքներն էլ այդ ժամանակ դրան քիչ թե շատ համահունչ էին։ Հիմա Դուք փոխե՞լ եք Ձեր հայացքները, այ դա եմ ուզում ես իմանալ։
Հրանտ Բագրատյան. - Ոչ, ես իմ հայացքները չեմ փոխել։ Բայց եթե ուզում եք ավելի դետալացված, կարող եմ ասել։
Ես Եգորի հետեւորդն ինձ չէի համարի, համենայն դեպս, Գայդարն էլ այդպես չէր համարում, որովհետեւ ես ունեցել եմ իմ առանձնահատկությունը, բաներ, որ մենք արել ենք, ամենեւին չեն բխել Ռուսաստանից, օրինակ՝ հողի սեփականաշնորհումը, որը ինքս նախաձեռնել եմ։
Ես հպարտ եմ, որ հայկական բարեփոխումներ հայրն եմ եղել։
«Ազատություն». - Պարոն Բագրատյան, բայց մի միջամտություն այդտեղ. չէ՞ որ հողի սեփականաշնորհումը նաեւ, ասենք, նախագահը գործող կարող է ասել՝ «ես եմ արել», կամ վարչապետը՝ Վազգեն Մանուկյանը, Դուք փոխվարչապետ էիք այդ ժամանակ։
Հրանտ Բագրատյան. - Միանշանակ, միանշանակ։ Բայց ո՞վ է գրել օրենքը, ո՞վ էր նախաձեռնել ամեն ինչը, ո՞վ է եղել ոգին, ո՞վ է առաջ քաշել գաղափարը, ո՞վ է ընդունել տարել օրենքը, եւ այլն։
Երբ որ ես ասում եմ՝ ինձ համարում եմ առաջնորդը, դա ամենեւին չի նշանակում, որ նվազեցնում եմ այն ժամանակվա նախագահի` այդ ժամանակ նախագահ չկար հանրապետությունում, ճիշտն ասած, 91-ին որ սկսեցինք, Գերագույն խորհրդի նախագահ, կամ նվազեցնում եմ Վազգեն Մանուկյանի դերը, ամենեւին, կամ նվազեցնում եմ նույնիսկ Հայոց համազգային շարժման դերը։ Բայց ոգին ես եմ եղել, պլանն իմն էր, եւ ես ուրախ էի, որ դրանից հետո շարունակեցի։
Գալով ձեռնարկությունների սեփականաշնորհմանը։ Նախ, ես ասեմ, որ ես այդպես էլ չհասցրեցի խոշոր ձեռնարկությունները սեփականաշնորհել, եւ 91-92 թվականների համար, այնուհանդերձ, 100 տոկոս պատասխանատու չեմ՝ ես վարչապետ չեմ եղել։
Եվ երկրորդը, երբ որ ասում են՝ գործարաններ գնացին թալանվեցին, դա չի համապատասխանում իրականությանը։ Ես առաջին վարչապետն եմ, որի կառավարման չորս տարում երկրի ՀՆԱ-ն աճել է 14 տոկոս, ընդ որում՝ մենք ԱՊՀ-ում ստացել ենք առաջին աճը 94 թվին՝ 6.9 տոկոս:
«Ազատություն». - Բայց չէ որ այդ աճը կատարվել է բազային տարվա համեմատությամբ, եթե անում ես՝ այո, փլուզված տնտեսությունից հետո աճը մի քանի տարվա ընթացքում կարող էր շատ շեշտակի գնալ։
Հրանտ Բագրատյան. - Կարելի էր չփլուզել, կարելի էր չփլուզել, կարելի էր հոսանք ունենալ, կարելի էր 91-ին գործարկել ատոմակայանը։
«Ազատություն». - Այսինքն, Դուք գտնում եք, որ այդ կերպ կարելի էր դա անել։
Հրանտ Բագրատյան. - Այո։ Ես երեք դիմում եմ գրել՝ գնում էի։
«Ազատություն». - Եթե կարելի է, այդ մասին մի քիչ ավելի մանրամասն։
Հրանտ Բագրատյան. - Այո, Խոսրով Հարությունյանը երբ որ վարչապետ էր, ես երկու անգամ նախագահին ասել եմ՝ «ես ուզում եմ գնալ, ես գտնում եմ, որ այն չի արվում, ինչ պիտի արվի»։ Մենք չենք կարող նստել կառավարությունով, դանակ-մկրատ ձեռքներս բռնած՝ հացը կտրել։
Պետք էր ազատականացնել շուկան։ Մենք չենք կարող չգործարկել ատոմակայանը։ Մենք չենք կարող հոսանքը սկզբից, ընդհանրապես, չտարանջատել, ասում էի, արտադրողին եւ վաճառողին հոսանքի։ Ինձ ասվում էր, Խոսրով Հարությունյանը, նրան նախորդած վարչապետը՝ Գագիկը Հարությունյան, ասում էին՝ «ի՞նչ է, ուզում ես «Հայէներգո»-ն է՞լ քանդենք»։ Տարօրինակ է, բայց հենց «Հայէներգո»-ն վերացրեցինք, ստացվեց 24 ժամվա հոսանք։
Էդ մարդիկ հացի գին ազատականացնողներ չէին, զբաղված էին նրանով, որ ով բերեց հացը, քանի կիլոգրամ, ինչպես բաշխել, ինչ դանակներ տալ խանութներին, մոմն ու լուցկին էլ չմոռանաք, որ մութը որ ընկնում է ձմեռվա՝ կարողանան կտրտել հացը։
Իսկ ինչ վերաբերում է գործարաններ թալանելուն՝ այո, գուցե ինչ-որ հաստոց տարել են, բայց չէ որ ես 14 տոկոս աճ եմ տվել, եթե 10 հաստոց տարել են, 14-ը բերել են։
«Ազատություն». - Բայց եթե Դուք լինեիք վարչապետ այդ ժամանակ, Դուք կանեի՞ք նույն բանը, թե՞...
Հրանտ Բագրատյան. - Միանշանակ, միանշանակ ավելի թեթեւ կլիներ, կարագացնեի։ Հնարավոր չէր վերադառնալ Խորհրդային Միությանը։
Ասում եք՝ գործարան է թալանվել։ Մինչեւ այսօր ռելեի գործարանը կանգնած է, տանկի արտադրությունը կանգնած է, Մասիվի դրոսելների գործարանը կանգնած է՝ էլ չեն աշխատելու երբեք, հասկանո՞ւմ եք։ Ես ասում էի՝ սա չի լինելու այլեւս, էլ տանկ էլ, եթե Խորհրդային Միությունը վերականգնվեր, էլ տանկ էլ չեն արտադրելու։
«Ազատություն». - Իսկ ո՞վ էր պնդում, որ դա պետք է, ասենք, այդ գործարանները փակել...
Հրանտ Բագրատյան. - Պոպուլիզմ, թեկուզ՝ վարչապետները, պոպուլիզմ։
«Ազատություն». - Իսկ նախագահը որեւէ դեր ունեցե՞լ է այդտեղ։
Հրանտ Բագրատյան. - Բնականաբար, նախագահը լսում էր... Լսում էր, համբերում էր։ Փառք Աստծո, ինքը գիտի՝ ես երկու անգամ դիմել եմ, ասել եմ՝ «ուզում եմ գնամ կառավարությունից»։ Եթե Խոսրով Հարությունյանը 93-ի հունվարին Ազգային ժողովում չհայտարարեր, որ ինքը այս բյուջեից տեղյակ չի՝ ինքն էր ներկայացրել, էլի, մի տաս օրվա մեջ ես հեռանում էի։ Ես երբեք չեմ կառչել, ի՞նչ իմաստ ուներ վարկաբեկվել, ես ոչ փող էի աշխատում, ոչ այդպիսի բան չի եղել այդ կառավարությունը, մենք եկել ենք կյանքներս դրել ենք։ Ու հանկարծ տեղի ունեցավ այն, ինչ տեղի ունեցավ։
«Ազատություն». - Պարոն Բագրատյան, հիմա դառնանք Ձեր սոցիալական արդարության մոդելին, շատ հետաքրքիր է, իմ կարծիքով։ Մի կողմ թողնելով տեխնիկական հաշվարկները՝ թվարկեմ միայն մեկ-երկու կետ այդ մոդելից, որ կարող է հետաքրքիր թվալ մեր հեռուստադիտողին, մեր ռադիոունկնդրին։ Ասում եք, որ ոչ թե պետք է աշխատատեղ ստեղծել մարդկանց համար, այլ թույլ տալ նրանց ու հնարավորություն ստեղծել մարդկանց համար, որ իրենք իրենց համար աշխատատեղ ստեղծեն ըստ իրենց նախասիրության, եւ պետությունն էլ, իհարկե, օգնի նրանց այդ հարցում, հատկապես առաջին անգամ բացվող փոքր ձեռնարկություն նախաձեռնելու հետ կապված վարկերի տոկոսները ֆինանսավորելու կամ սուբսիդավորելու առումով։ Շատ լավ գաղափար է, բայց այդ միջոցները պետությունը որտեղի՞ց պետք է գտնի, որ այդքան մարդկանց, նոր բիզնես սկսողներին կարողանա օգնել, վարկեր տրամադրել անտոկոս։
Հրանտ Բագրատյան. - Միջոցների հաշվով, մենք այն երկիրն ենք, որ պրոբլեմ չունի։ Մինչեւ այս կետը ասելը, ես ասում եմ՝ մեզ պետք է տարեկան 3 միլիարդ դոլարի ներդրում տնտեսության մեջ։ Որտեղի՞ց վերցնենք այդ ներդրումը։ Մոտ 12 միլիարդ դոլար ՀՆԱ-ն է երկրի, 1.2, 1.3 միլիարդ դոլարի ներդրում մենք ինքներս ենք անում՝ համախառն ներդրումներ տնտեսության մեջ՝ հեշտությամբ լուծվում է խնդիրը։ Մի 500-600 միլիոն դոլար արտասահմանյան ներդրումներ են՝ միլիարդ 700: Խոստացել էին 600-ը դարձնել 1.2` նույնիսկ պակասեց հինգ տարում, գործող նախագահի օրոք, Սերժ Սարգսյանի օրոք պակասել են այդ ներդրումները՝ 698 միլիոնը պիտի դառնար 1 միլիարդ 300 միլիոն՝ դառել է 500 միլիոն դոլար ներդրումները։ Ստացվեց միլիարդ 800: Եվս մեկ միլիարդ դոլար մենք կարող ենք ստերիլիզացնել։ Մենք այ դա ենք ստանում։ Ադրբեջանը նավթ է արտահանում, մենք՝ աշխատելու ունակություն, մենք ստանում ենք 2 միլիարդ դոլարի տրանսֆերտներ։ Տեսեք, հինգ տարում երկիրը ստացել է 11 միլիարդ դոլար փող, որից 7 միլիարդը՝ տրանսֆերտ, 2.3 միլիարդ, 2.5 միլիարդ պարտք են վերցրել՝ ավելացնելով արտաքին պարտքը, 1.5 միլիարդ էլ օգնություն են ստացել. 11 միլիարդ տրանսֆերտ է ստացել այդ երկիրը՝ հինգ տարում, այդպիսի թիվ չի եղել, այլ հաջող հինգ տարի չի եղել։ Եվ երկիրը, գործող իշխանությունը փնթփնթում է, թե տնտեսական ճգնաժամ է եղել։ Հա, մի տարի, բայց 11 միլիարդ դոլար 2003-2007-ին ստացե՞լ էինք՝ ոչ։ ՀՆԱ-ի աճը կազմում է 4 տոկոս՝ խոստացված կրկնապատկման փոխարեն, եւ երկրիդ աղքատությունը այդ ընթացքում, ստանալով 11 միլիարդ, 23 տոկոսից ոչ թե իջնում է՝ բարձրանում է 35 տոկոս։
«Ազատություն». - Իսկ ինչպե՞ս եք այս հարկերը գանձելու։
Հրանտ Բագրատյան. - Շատ հանգիստ, շատ հանգիստ։
«Ազատություն». - Եթե այդ մարդիկ թաքցնում են... Ենթադրենք, ասում եք՝ խոշոր բիզնես, այդ խոշոր բիզնեսը տրոհված է մի քանի բիզնեսների...
Հրանտ Բագրատյան. - Սպասեք, սպասեք, այդտեղ է շան գլուխը թաղված։ Սա կոչվում է դարձ ի շրջանս յուր։ Գալիս է մի պահ, երբ որ մարդը ասում է՝ «լավ, ես իմ բիզնեսը կիսում եմ մի քանի հատվածի». եթե դա անում է՝ մենք արդեն հասանք ինչ-որ նպատակի, հետ դառանք խոշորից նորից փոքրին, հասկանո՞ւմ եք։ Սա է մոդելը։
«Ազատություն». - Բայց բանն այն է, որ այդ ամենը պատկանում է մի մարդու։
Հրանտ Բագրատյան. - Թող պատկանի։ Չի կարող ինքը ցրել, թող ինքը փայ ունենա մեջը. դա էլ հսկման ձեւ ունի։ Շատ հաճախ, երբ որ ասում են՝ ինչպես ենք հսկելու, հիմա էլ շատ լավ հսկում են, ուզենան՝ կհսկեն։ Ամբողջ հարցը նրանում է, որ ստվերային տնտեսությունը հենց իրենք են։ Չկա մի հազար դոլար, որի տեղը Հարկային տեսչությունը չգիտի՝ ինչպե՞ս չգիտի։ Իսկ ինչ վերաբերում է մինչեւ 50, նույնիսկ 90 տոկոս մոնոպոլիաներին՝ այո, կան մոնոպոլիաներ, որոնք մարդիկ արել են այնպես, որ պարզապես ոչինչ չանելով փող են աշխատում, ոչինչ չանելով։
Այսօր հանրապետությունում շատ խոսվում է Carrefour-ի [ֆրանսիական սուպերմարկետների ցանց] թեման, բոլորը հետեւում են՝ Carrefour-ը կհաջողի՞, թե՞՝ չէ։
Ես ինչու եմ ասում՝ աշխատատեղ մի ստեղծեք։ Ասենք, մարդը ունի որոշակի բիզնես՝ ներմուծում է դեղ, ներմուծում է վառելիք, ներմուծում է շաքար։ Նույնիսկ գնում են, փորձում են շաքարի գործարան կառուցել՝ լավ իմանալով, որ երբեք չի աշխատելու, որ հետո ասեն՝ «մենք իրավունք ունենք այս մենաշնորհը ունենալու»։
Ես սրան դեմ եմ։ Ես չեմ ուզում, որ շաքարի տեղը մենք շաքարեղեգ բերենք, որ 7 անգամ ծավալով ավել է, բայց ես չեմ ուզում որոշում կայացնել, ես ուզում եմ շուկան կարգավորել։
Եթե դուք դեղի կամ այսինչ հարցում ստացել եք, հայտնվել եք մենաշնորհի դերում, ես ասում եմ՝ 50-ից 90, միանգամից 90-ը մի հիշեք, եկեք նայենք՝ այդ մենաշնորհը ինչով է պայմանավորված։ Եթե մենաշնորհը պայմանավորված է բնական գործոններով՝ ես կարող եմ հասկանալ, եթե մենաշնորհը պայմանավորված է ձեր ճնշումներով շուկայի վրա, այստեղ մենք կարող ենք ասել՝ «գիտեք ինչ կա, մեզ այնտեղ հասնում է մինչեւ 200 միլիոն դրամ փոխանցում, այդ 200 միլիոն դրամը ի՞նչ է՝ կես միլիոն դոլար, երբ որ 100 միլիոն է աշխատում մարդը, ուրեմն՝ ձեր շահութահարկը բարձրացնում եմ ես»։ Սա վերաբերում է միայն մենաշնորհներին։
«Ազատություն». - Պարոն Բագրատյան, հիմա մենք գիտենք, որ օլիգարխիաները, օլիգարխները մեր տնտեսության համար իսկապես շատ մեծ խնդիր են ստեղծում, մենաշնորհները, գիտենք, մենաշնորհ դիրքի չարաշահումը։ Ի՞նչ եք Դուք անելու այս մենաշնորհների դեմ, օլիգարխների դեմ, կամ ընդհանրապես՝ պատրաստվո՞ւմ եք նրանց դեմ պայքարել։
Հրանտ Բագրատյան. - Լուծումներից մեկը խոշորացված հարկն էր, հարկումն էր՝ մեկ։
Երկրորդը՝ դուք կտեսնեք, որ, սա արդեն իշխանության կամքից է կախված, մեր մոտ գործնականում օլիգարխիա չկա՝ մեր մոտի օլիգարխիան պարզապես Հայաստանի ղեկավարի թույլտվությամբ գործող ընկերություններ են, տառացիորեն ընտրվելուց երեք ժամ հետո զրույց կլինի դեռեւս չփոխված Մաքսային ծառայության պետի հետ, որ՝ բոլորին միատեսակ վերաբերմունք, բոլորին։
Ի դեպ, այդ մենաշնորհները օրենքով չեն Հայաստանում՝ շատերը, մեծ մասը։ Այսինքն, մարդը իրավունք ունի կարագ բերի, բայց այդ մարդու կարագը կարող է մաքսազերծեն, ենթադրենք, մի քանի ամիս՝ մինչեւ կհալվի գծերի վրա։ Մի քիչ կոպիտ, չափազանցված եմ ասում։ Սիգնալ է գնում՝ «արգելափակեք, դժվարացրեք, ինվոյսի գինը բարձրացրեք, դառնա ոչ շահավետ»։ Հիմա փորձում են տնտեսական ձեւերով արդեն՝ առաջ նույնիսկ կարող էին մոտենալ ֆիզիկական ճնշում գործադրել։
Երրորդ, սա էլ քիչ է։ Մենք կունենանք մասնավոր մաքսային ծառայություն՝ մասնավոր, բրոկերների ինստիտուտ կբերեմ, որոնք կմաքսազերծեն։ Եվ մարդը գալուց կորոշի, ասենք, Բագրատաշենում ո՞ր մաքսային ծառայությանը դիմի։ Ընտրություն պիտի ունենա մարդը։ Եվ ես կարծում եմ՝ զգալիորեն կթուլանա։
Բացի դա, մոդել ենք առաջարկում՝ երբ որ շատ եք հարստանում՝ հարկը բարձրանում է, շատ իմաստ չունի հարստանալ։ Կամ դիվերսիֆիկացվեց ձեր գործունեության ճյուղը՝ դարձրեք փոքր ձեռնարկություններ, կամ էլ, լավ իմացեք, ասենք, երբ որ դուք բացում եք «Սթար» սուպերմարկետների ցանց, հետո մի օր փակվելու է՝ միեւնույն է, դա լավը լինել չի կարող, ասենք, այս կամ այն պատճառով, դուք պետք է հիշեք, որ հարյուրավոր փոքր խանութներ արդեն սնանկացրել եք։
«Ազատություն». - Պարոն Բագրատյան, հիմա նորից էլի Ձեր սոցիալական արդարության մոդելի մասին։ Բավական հետաքրքիր մտքեր կան այնտեղ, ինչպես նշեցինք։ Բայց այստեղ մի հետաքրքիր դրույթ ունեք, որը շատ գեղեցիկ է հնչում, բայց փոքր-ինչ այնքան էլ իրատեսական չէ ինձ համար։ Դուք ասում եք,որ այսպիսի ծրագիր ունեք՝ Նոր Հալեպ, Նոր Հայրենիք՝ այդպիսի ծրագիր եք առաջարկում եւ ասում եք, որ պետությունը, մենք 200 հազար հայ ունենք Սիրիայում, եթե նրանք գան, պետությունը պիտի յուրաքանչյուր ներգաղթող ընտանիքին շուրջ 50 հազար դոլար հատկացնի։
Հրանտ Բագրատյան. - Մի միլիարդ 600 միլիոն դոլար [ընդհանուրը]։
«Ազատություն». - Թող լինի մեկ միլիարդ 600 միլիոն դոլար այս մարդկանց համար։ Բայց այդ դեպքում, մեր խոպանչիները, որ գնում են ամեն տարի խոպան, կասեն՝ «ներեցեք, մեզ տվեք՝ մենք չենք գնա խոպան, բա մե՞նք»։
Հրանտ Բագրատյան. - Է տվեք, տվեք։ Չէ, բայց մեր խոպանչիները չեն կարող ասել՝ դա արդար հարցադրում չի լինի։ Ես, իհարկե, բացի դա, խոպանչիներին գործ սկսելու հնարավորություն եմ տալիս, բայց նա տուն-տեղ ունի։ Բայց այսօր 200 հազար հայ գտնվում է ողբալի վիճակի մեջ, ըստ որում՝ հատկապես Հալեպի հայությունը։ Երեւի աշխարհում չկա մի ուրիշ համայնք՝ այլազգի թե հայ, նույնիսկ՝ հայ համայնքների մեջ, որ այդ արհեստական հմտություններն ունենա։ Դուք երեւի եղել եք Հալեպում։ Ես եղել եմ, առիթ ունեցել եմ։ Դա պարզապես մի հեքիաթ էր՝ ես որ հիշում եմ Հալեպը, հայկական թաղամասերը եւ այլն... Ոնց կարելի է այդ որակը կորցնել։
Հիշո՞ւմ եք, Բաքվից 350 հազար հայ եկավ՝ 90 թվականին, դժբախտաբար՝ հենց մեր կառավարման տարիներին, նրանցից 280 հազարը հաճույքով տարան տարբեր երկրներ՝ Միացյալ Նահանգներ ու մեծ մասը Ռուսաստան։ Հիմա, գիտեք, տեղավորվել են եւ լավ էլ զգում են իրենց։ Բայց մենք կորցրեցինք դա։ Մենք լավագույն դեպքում տանում էինք ինչ-որ մի գյուղ, ասում էինք՝ «դե այստեղ ապրեք»։ Դժբախտաբար, պատերազմը թույլ չտվեց նրանց օգնել։
Հիմա, կարո՞ղ է դա չկրկնվել՝ կարող է չկրկնվել։ Այս ոսկի մասսան, այս ոսկի մարդկանց այս սոցիալական խավը պետք է ընդունել՝ նրանք կսովորեցնեն մեզ, էապես կբարձրացնեն Հայաստանի տնտեսական մշակույթը։
«Ազատություն». - Ինչպես եղավ նախկինում, երբ եղավ Մեծ ներգաղթը։
Հրանտ Բագրատյան. - 47 թվին, 48 թվին։ Հայաստանում կոշիկ կարել չգիտեին, շոր կարել չգիտեին։ Գիտե՞ք ինչ ոսկերիչներ կան նրանց մեջ, ի՜նչ ոսկերիչներ։ Կարելի է ծրագիր անել, եւ արդեն Հայաստանը դառնա ոսկերչության կենտրոն։
«Ազատություն». - Պարոն Բագրատյան, այսպիսի հետաքրքիր մի կետ կա Ձեր այս ծրագրում՝ մասնավոր կենսաթոշակային հիմնադրամների խրախուսման վերաբերյալ։
Հրանտ Բագրատյան. - Այստեղ արդեն կա՝ կուտակային կենսաթոշակային հիմնադրամ պետությունը ուզում է ստեղծել, օրենք է ստեղծել։ Մենք ասում ենք՝ սա լավ է, բայց, ա) պետական կենսաթոշակային համակարգը, իսկ նույն ծրագրում մենք դա՝ կենսաթոշակները, կապում ենք միջին աշխատավարձի հետ նորմատիվով, սա պահպանենք, մանավանդ որ հիմա կենսաթոշակային տարիք է մտնում այն սերունդը, որը 90-ականներին պիտի գար իշխանության, մենք, այսպես ասած, նրան շրջանցելով՝ եկանք առաջ ընկանք, որովհետեւ 90-ականներին առկա էր ոչ թե էվոլյուցիոն, այլ ռեւոլյուցիոն փոփոխությունների պահ։
Հիմա, բացի դա, մենք ասում ենք՝ թույլ տանք մասնավորին, այսինքն՝ դուք մուծեցիք հաջորդ՝ ձեզնից հետո եկող սերնդի համար, այսօր որին պետք է թոշակ տան՝ սա պետությունն է տալիս, մի հատ էլ՝ մասնավոր՝ նաեւ սկսում եք մուծել ձեր ապագայի համար։ Այստեղ մեծ պրոբլեմ կա։
Կառավարությունն էլ նույնն է անում։ Ասենք, դուք դնում եք 5 տոկոս, կառավարությունը դնում է 5 տոկոս։ Մենք ասում ենք այդպես չէ։ Նախեւառաջ, այնտեղ, որտեղ գործատուն մասնավոր է, նա պիտի դնի։
Երկրորդը՝ մարդը դրեց այդ կենսաթոշակային, խնայողության պես է, ուզում է, պիտի անի։
Երրորդը՝ սա պետք է աշխատի ինվեստիցիոն հիմնադրամի ձեւով, պետությունը պետք է երաշխավորի դրա եկամտաբերությունը։
Չորրորդը՝ մի կենտրոնացրեք, ոնց որ ԱՊՊԱ-ն արեցիք։ Այնպիսի կանոնադրական կապիտալ են հայտարարել, ոնց որ ասես՝ այս փողերը հավաքել են իրենց բիզնեսների համար։ Եվ անկեղծ ասած ես հիմա կարծում եմ, որ հենց այսօրվա կառավարության ղեկավարի ընկերները ուզում են այստեղ բիզնեսներ դնեն այդ գործով։
Եվ վերջապես ամենակարեւորը՝ այդ փողերի մեծ մասը որտեղ կարող են ներդրվել․ թվարկված է 8-7 աղբյուր, որից 7-ը՝ արտասահման։ Սխեման, որ մենք առաջարկում ենք, շատ տրամաբանական է՝ դնում ենք Հայաստանի ճանապարհաշինարարության վրա, ինֆրակառուցվածքների վրա։ Ապահովում ենք 4 կամ 5 տոկոս եկամտաբերություն իրական թվերով։ Սա հնարավոր է։ Եթե սրան գումարենք այն կայունացման հիմնադրամը, որ կստեղծվի Կենտրոնական բանկի կողմից դոլարի ստերիլիզացիայի կամ եվրոյի ստերիլիզացիայի հետեւանքով, մենք լրացուցիչ ստանում ենք 1-1.5 միլիարդ, համախառն ներդրումները հասցնում ենք 3-3.5 միլիարդի, եւ մեզ համար ապահովված է լինում 11-12 տոկոս աճը։
«Ազատություն». - Պարոն Բագրատյան, նաեւ այս Ձեր «100 քայլի» վերաբերյալ՝ 57-րդից մինչեւ 77-րդ քայլը շատ մանրամասն ավելի շատ բանկային համակարգի մասին է, բանկային համակարգի բարեփոխումների, ու շատ կարեւոր է, իհարկե, շատ-շատ կարեւոր է, բայց չե՞ք կարծում, որ նախընտրական ծրագրում շարքային հայաստանցու համար դա մի քիչ կարող է դժվարընթեռնելի լինել, դժվարըմբռնելի լինել՝ ինչո՞ւ եք սա ընդգրկել։
Հրանտ Բագրատյան. - Գիտեք, եթե ես ձեզ ասեմ, որ Չինարի գյուղում երեկ չէ մյուս օրը բոլորը բանկային համակարգի ռեֆորմից էին հարցնում, դա ճիշտ չի լինի։ Բայց հասկացեք, մեր տնտեսությունում այսօր ես տեսնում եմ երեք կամ չորս խոշոր պրոբլեմ. առաջինը՝ կոնցենտրացիան հարստության, կենտրոնացումը շատ բարձր է, որովհետեւ կենտրոնացման այնպիսի աստիճան կա, որ հարուստներն էլ արդեն չեն կարողանում հարստանալ, որովհետեւ էլ չեն կարող աղքատների հաշվին հարստանալ՝ շատ աղքատ են աղքատները։
Երկրորդը՝ ռիսկեր չկան բանկային ոլորտում, սա վարչապետի մտածածն է եղել։ Մոտավորապես 10-12 տարում բոլորովին փոխել է բանկային համակարգը։ Ինքներդ դատեք՝ 2009-ին տնտեսությունը կրճատվում է 14 տոկոս, ոչ մի բանկ չի սնանկանում, 53 տոկոս շահույթն ավելանում է բանկերի։ Հասկանո՞ւմ եք։ Անընդունելի փաստ։ 2009-ի մարտի 1-ին դրամը անկում է ապրում 305-ից 355, մարդկանց դրամական խնայողությունները 22 տոկոսով պակասում են, պետությունը չի ասում՝ բանկեր, կիսեք այս ռիսկը։ Իրենց մոտ շահույթ է գոյանում նույն կուրսի փոփոխության հետեւանքով։
Երրորդը՝ տեսե՞լ եք, որ Կենտրոնական բանկը հա'մ կարգավորի, հա'մ վերահսկի։ Տեսե՞լ եք` վերահսկողն ու կարգավորողը նույնը լինի։ Հիմա սա դառել է բշտիկի պես։
Հիմա, եթե մենք չենք կարողանում փոխել Կենտրոնական բանկը Սերժ Սարգսյանի, Տիգրան Սարգսյանի պատճառով, մենք պետք է գնանք արդեն գյուղացիներին բարձրացնենք ոտքի։ Արդեն հնարավոր չէ։
Կամ, Ռուսաստանում բանկ բացելու համար 3 միլիոն դոլար է պետք։ Հայաստանում՝ 15 միլիոն դոլար։ Ինչո՞ւ։ Ինչո՞ւ չի կարող Շամշադինում բացվել փոխօգնության բանկ՝ փոքր իրենց բանկը։ Ինչո՞ւ չեք թողնում։ Ինչո՞ւ եք այդպես կենտրոնացնում։
Եվ վերջապես երրորդ պրոբլեմը Հայաստանի՝ մոնոպոլիաները։
Չորրորդ պրոբլեմն էլ իշխանության ու սեփականության միաձուլումն է։
Այս չորս պրոբլեմը այս 100 քայլով լուծում ենք։
«Ազատություն»․ - Դառնանք ներկուսակցական, ներքաղաքական իրավիճակին։ Շատ կարճ մի հարց՝ ի՞նչ է կատարվում Հայ ազգային կոնգրեսում։ Խոսում է մամուլը, որ թեւերի է բաժանվել, որ թշնամական հարաբերություններ են սկսվել այդ թեւերի միջեւ։ Ի՞նչ կարող եք ասել՝ լինելով այդ կառույցի անդամ։
Հրանտ Բագրատյան․ - Ինձ համար դժվար է ասել, որովհետեւ ՀԱԿ-ը պատմական երեւույթ է։ Նրա հետ տեղի են ունենում պատմական փոփոխություններ, եւ կուզենայի, որ այս գնահատականը կարողանայինք մի քիչ խորքային տալ։ Այ, օրինակ, Դուք ասում եք թշնամություն, ավելին՝ այնտեղ կան դեպքեր, որ պարզապես հարաբերությունները բացակայում են։
Ես ուրախ եմ, որ ՀԱԿ-ի կարծում եմ կեսից ավելին՝ 60-70 տոկոսը, այսօր ինձ հետ է, օգնում է։ Ի դեպ՝ ժամանակն է ասել, որ այն կուսակցությունները, որոնք հայտարարել էին, թե չեն մասնակցում, իրականությանը չի համապատասխանում։ Դրանցից ամենախոշորները ակտիվորեն լծված են նախընտրական քարոզարշավին։ ՀԱԿ-ի կողմից՝ իմ, այլ կուսակցությունների կողմից՝ այլ թեկնածուների օգտին։
Հիմա, ՀԱԿ-ը պետք է ապրի որոշակի էվոլյուցիա կամ ռեւոլյուցիա։ Պետք է որոշի՝ ինքը ինքնուրույն ո՞ւժ է, թե՞ կցվում է որեւէ այլ ուժի։ Բացի դա, հիմա ՀԱԿ-ը երեւի չի կարող լինել այն ֆորմատը, որը կար։
Ի վերջո, այնտեղ կային սոցիալիստներ, ազատականներ եւ այլն։ Ինչ-որ գաղափարական պլատֆորմում։ Ինչ էլ Դուք ասեք այդ պլատֆորմի մասին, որտեղ սոցիալական կետեր կան, դա ազատական պլատֆորմ է, եւ ըստ իս՝ միակ ազատական պլատֆորմն է գործող թեկնածուների մեջ։
Բացի դա, բացարձակապես տարբեր են մոտեցումները արտաքին քաղաքականության հետ կապված, վեկտորների հետ կապված․ պրոռուսական, պրոամերիկյան եւ ինքնակենտրոն՝ պահպանողական վեկտոր կա։ Այս հարցերը պետք է արագորեն լուծվեն։
Գումարած դրան՝ կան անձնական գործոններ։ Ի վերջո, ՀԱԿ-ում պետք է սովորեն, բոլորս սովորենք՝ եթե մի գործ ես ձեռնարկել, ձախողվել է, պետք է պատասխան տալ, այլ ոչ թե պաշտոն բարձրանալ։
«Ազատություն»․ - Իսկ ո՞րն է ձախողումը։
Հրանտ Բագրատյան․ - Օրինակ ձախողում էր 2012-ի մայիսի 6-ի Ազգային ժողովի ընտրությունները։ 7 տոկոս՝ ՀԱԿ-ը․․․ Ես հասկանում եմ, որ շատ էր գուցե, չգիտեմ ինչքան էր։ Բայց դա ձախողում էր։ Այդ ընտրությունները կազմակերպել է որոշակի մարդ՝ պատասխանատու։ Նա պետք է հրաժարական տա։
«Ազատություն»․ - Իսկ ԲՀԿ-ի հետ հարաբերություննե՞րը։
Հրանտ Բագրատյան․ - ԲՀԿ-ի հետ հարաբերությունները՝ այո։ Մայիսին մենք քննարկեցինք, թե ուզում ենք ԲՀԿ-ի հետ համագործակցել։ Լավ։ Ի՞նչ կար դրա մեջ՝ կոորդինացնել։ Ես ասացի՝ կոորդինացրեք, հանդիպեք։ Բոլորի հետ ենք հանդիպում։ Հետո փաստեր հայտնվեցին։ Մի քանի անգամ արտահայտվեցի՝ սա հանդիպում չէ, դուք արդեն սկսում եք գովել։ Նույնիսկ եղավ մի պահ գովասանք, ասենք, ԲՀԿ-ի ղեկավարության կամ երկրորդ նախագահի հասցեին։
Գիտեք, ես դրա համար չեմ գնացել ՀԱԿ։ Ես մոտեցա, ասացի՝ ես Տեր-Պետրոսյանի ՀԱԿ եմ եկել, ես հավատում եմ նրան, բայց այս ի՞նչ հայտարարություններ եք անում։ Ես հիմա դատավոր չեմ կարող լինել այդ հայտարարությունների, ոչ էլ դեմ եմ որեւէ կուսակցության, բայց պետք է հստակ դուք ինձ բացատրեք՝ մենք ՀԱ՞Կ ենք մնում, մենք մտնում ենք ազդեցության տա՞կ, այս ի՞նչ ենք անում։
Նոյեմբեր-դեկտեմբերին պարզ դարձավ, որ այդ կոնսուլտացիաներից ավելի խորն են անցել։ Այդ դեպքում, կներեք, ես ասացի, որ ես չկամ այս գործում։
«Ազատություն»․ - Դուք մենակ չեք ՀԱԿ-ում այդպիսի դիրքորոշմամբ։
Հրանտ Բագրատյան․ - Չէ, մենակ չեմ։ Որովհետեւ ասացի՝ եկեք քննարկենք բաց այս հարաբերությունները։ Համենայնդեպս, այն, ինչ մենք լսում էինք ՀԱԿ-ի մեր ղեկավարության կողմից, բավականին դուրս էին պարզապես կոնսուլտացիաների շրջանակից։ Այդ դեպքում որեւէ այլ կուսակցության հետ շփվելու համար ես ՀԱԿ-ի կարիքը չունեմ, ասացի։ Չի կարող այսպես լինել։
Ես հուսով եմ, որ մեծ մասը իմ կարծիքն է կիսում։ Ասվեց, որ «գիտեք՝ երեւի տարբեր ենք հասկանում մարտավարական խնդիրները» եւ այլն, բայց իրականությունը սա էր։
Բնականաբար, երբ արդեն ակնհայտ դարձավ, որ Տեր-Պետրոսյանը չի առաջադրվելու, ես ասացի, որ ես կառաջադրվեմ իրավիճակը շտկելու համար, եւ փառք Աստծո, հասարակ ժողովրդի մեծ մասը իմ կողմն են․ 5 կուսակցություն։ Երկուսը-երեք գուցեեւ ավելանան․․․ Ավելին, այսօր, ես շատ շնորհակալ եմ, «Հանրապետություն» կուսակցության առաջնորդն է դրական արտահայտվում եւ այլն։ Ես շնորհակալ եմ այդ ամեն ինչից։ Էլ չեմ խոսում այն կուսակցությունների մասին, որոնք հայտարարել են, որ չեն մասնակցում, իրենց կառույցներից մի քանիսը հայտարարեցին եւ սկսեցին աշխատել մեզ համար։
«Ազատություն»․ - Հիմա Ձեր կանխատեսումը՝ ՀԱԿ-ը, իբրեւ քաղաքական կառույց, որը ժամանակին կարողացավ տասնյակ հազարավոր մարդկանց դուրս բերել փողոց, կմնա՞ որպես այդպիսին։
Հրանտ Բագրատյան․ - Իմ անձնական կարծիքով՝ որպեսզի նոր ՀԱԿ լինի, պետք է նոր Տեր-Պետրոսյան։ Դա հնարավոր չէ։ Տեր-Պետրոսյանի նման մարդիկ՝ խոշոր անհատները, տարին մեկ չեն կարող հանդես գալ, ծնվել։
Նույնիսկ եթե մեզանից որեւիցե մեկը կարողանա հասնել կամ մոտենալ նրա քաղաքական ազդեցությանը, ասենք, օրինակ՝ Ձեր խոնարհ ծառան, դա կլինի այլ ուժ, դա պետք է լինի այլ ուժ։
Եվ ամենակարեւորը, նկատի ունեցեք, որ մեզ լուրջ իրադարձություններ են սպասվում գարնանը արտաքին քաղաքականության մեջ եւ այլն։ Իսկ ես ասում եմ՝ այդ հարցերը երբեք ՀԱԿ-ում չէին բարձրացվել։ Դրանց հրատապությունը չկար։
Հիմա գալիս է նոր հարցերի հրատապություն, եւ նոր ձեւի ՀԱԿ վերականգնել երեւի անհնար կլինի։ Բայց կարող է պատահի՝ ինչ-որ ֆորմատով նա շարունակի՝ փոքրացված, մեծացված․․․ Փետրվարի 18-ից հետո՝ ընտրությունից հետո, մենք այդ խոսակցությունը կունենանք։
«Ազատություն»․ - Ինչպիսի՞ նախագահ եք Դուք ուզում լինել։ Ընտրողը ի՞նչ կարող է Ձեզանից ակնկալել։
Հրանտ Բագրատյան․ - Ես չորս տարի աշխատել եմ, կյանքս դրել եմ։ Չեմ ուզում խոսել, թե ինչ եղավ ինձ հետ․․․ այդ վիրահատությունների շարանը։ Ես ինձ համարում եմ մարդ, որը եղել է իշխանության, դիմացել է գայթակղությանը, փող չի աշխատել, անընդհատ աճել է։
Ես ինձ համարում եմ այն քիչ հայերից, որ հսկայական մի տեսություն ունի գրած, եւ ես կարողանում եմ «դու»-ով խոսել ամբողջ աշխարհով մեկ։ Եվ ես կարծում եմ, շատ բան կարող եմ անել։ Եթե ես իմանայի, որ որեւիցե մեկը ինձանից ավելի լավ կարող է անել այս գործը, ես կզիջեի տեղս նրան։