Հայաստանի արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանի հարցազրույցը «Ազատություն» ռադիոկայանին

«Ազատության» վիդեոսրահ, 18 հունվարի, 2010

Հարցազրույցի տեսագրության երկրորդ մասը։ Հարցազրույցի տեսագրության երրորդ մասը։

Հայաստանի արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանը կիրակի օրը հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավման եւ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման շուրջ հարցազրույց է տվել «Ազատություն» ռադիոկայանին։ Զրույցը վարում են Աննա Իսրայելյանը եւ Աղասի Ենոքյանը: Ստորեւ ներկայացնում ենք հարցազրույցն ամբողջությամբ։

Հարց. Այս շաբաթ Սահմանադրական դատարանը (ՍԴ) Սահմանադրությանը համապատասխան ճանաչեց Ցյուրիխում ստորագրված հայ-թուրքական արձանագրությունները, փաստորեն հարթելով ճանապարհը խորհրդարանի կողմից դրանց վավերացման համար: Արձանագրություններին դեմ հանդես եկող որոշ քաղաքական ուժեր ՍԴ որոշումից հետո հայտարարեցին, որ այն ընդունվել է իրենց ճնշման ներքո: Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք նման պնդումները:

Պատասխան. Եթե որեւէ մեկը լավ է զգում այդպիսի բաներ ասելուց, թող ասի: Բայց իրականությունը այն է, որ անհեթեթություն է խոսել Սահմանադրական Դատարանի վրա ճնշում գործադրելու մասին: Իսկ երկրորդը. այն որոշումը, որ ընդունեց Սահմանադրական դատարանը համահունչ է այն հայտարարություններին, որոնք արվել էին ՀՀ նախագահի կողմից, թե Հայաստանում, թե Սփյուռքի իր շրջագայության ընթացքում, թե հոկտեմբերի 10-ի իր ուղերձում:

Հարց. Հայ-թուրքական արձանագրությունների առնչությամբ կանխատեսումներ կան, թե Թուրքիան փորձում է հետաձգել դրանց վավերացումը մինչեւ 2010թ. ապրիլ կամ ավելի ուշ: Նկատո՞ւմ եք նման միտումներ:

Պատասխան. Դա շատ պարզունակ մոտեցում է: Չեմ կարծում, որ կարելի է բաժանել այդպես մինչեւ ապրիլ եւ ապրիլից հետո: Վստահ եմ, Թուրքիայում էլ գիտակցում են, որ 2010 թվականի ապրիլի 24-ը աշխարհի վերջին ապրիլը չէ:

Հարց. Թուրքիայի նախագահ Աբդուլա Գյուլը CNN-Turk-ի եթերում պատասխանելով լրագրողների հարցերին` ասել է. «Հայաստանի հետ տարվում է շատ ակտիվ, բայց անձայն դիվանագիտություն: Սառեցված խնդիրներն ենք վեր հանում։ Այստեղ գործընթացը հրապարակային անելը կդժվարացնի գործը։ Այս առումով շատ ջանք է գործադրվում։ Ռուսաստանը, որպես առանցքային երկիր նույնպես գործընթացի մեջ է։ Խոհանոցում ինչ որ բաներ պատրաստում են»։ Կարելի՞ է հստակեցնել, թե խոսքը հատկապես ո՞ր «սառեցված» խնդիրների մասին է:

Պատասխան. Եթե այդ խոսքերի տակ որեւէ մեկը ենթադրում է, որ ինչ որ դավեր են նյութում մեր մեջքի հետեւում, ապա միանշանակ կարող եմ ասել, որ Հայաստանի իշխանությունները ժողովրդի թիկունքում ոչ մի դավի չեն տրվի՝ ոչ անձայն, ոչ էլ՝ ձայնավոր: Մենք ասում ենք այն, ինչ կա. այս պրոցեսի սկզբից մինչեւ հիմա եղել է այսպես, եւ այսուհետ նույնպես լինելու է այդպես:

Թուրքիայի ղեկավարության հետ մենք քննարկել ենք միայն հայ-թուրքական երկկողմ հարաբերություններին վերաբերող խնդիրներ: Որեւէ այլ խնդիր օրակարգում չկա:

Հարց. Մի հավելյալ հարց, որ ծնվեց Ձեր պատասխանից. հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման եւ սահմանի բացման հարցում ակնհայտորեն շահագրգիռ են գերտերությունները: Արդյոք նրանց բավարարելու է սահմանի բացումը, թե այս պահին նաեւ խնդիր է դրված բացել ճանապարհները մինչեւ Կասպից ծով եւ ավելի գուցե հեռու` Կենտրոնական Ասիա:

Պատասխան. Երբ խոսքը գնում է սահմանի բացման մասին, ապա խոսքը գնում է հայ-թուրքական սահմանի բացման մասին: Այո, բոլոր գերտերությունները եւ ոչ միայն գերտերությունները, ամբողջ միջազգային հանրությունը աջակցում է այս գործընթացին, եւ չկա որեւէ երկիր, որ չողջուներ այս գործընթացը եւ իր աջակցությունը չհայտներ: Ես այդ մասին բազմիցս ասել եմ եւ կկրկնեմ, որ ստացել եմ բազմաթիվ նամակներ, ի լրումն այն հայտարարությունների որոնք արվել են տարբեր մայրաքաղաքներում:

Հարց. Դեկտեմբերի 21-ին Հայ հեղափոխական դաշնակցության (ՀՅԴ) 119-ամյակի կապակցությամբ իր ելույթում ՀՅԴ Բյուրոյի ներկայացուցիչ Հրանտ Մարգարյանը հայտարարեց. «Իշխանությունները մերկ հավաստիացումներ են տալիս, թե Ցեղասպանության հարցը քննության ենթակա չէ։ Եթե այդպես է, ի՞նչ պատմական հարցերի հստակեցման համար էր անհրաժեշտ միջազգային փորձագետների մասնակցությամբ քննության նյութ դարձնել արխիվները, ո՞ւմ էիք խաբում` միջազգային հանրությա՞նը, Թուրքիայի՞ն, թե՞ սեփական ժողովրդին։ Եվ ինչո՞ւ այս ընթացքում, հակառակ Թուրքիայի ակտիվ դերակատարության, դուք հրաժարվեցիք նվազագույն աջակցություն բերել Ցեղասպանության հարցի միջազգային ճանաչման գործընթացին, մասնավորապես, ԱՄՆ-ի Կոնգրեսի կողմից բանաձեւի ընդունման ճիգերին»: Ի՞նչ կպատասխանեիք այս հարցադրումներին:

Պատասխան. Հայաստանի Հանրապետության նախագահը բազմիցս հայտարարել է այս հարցի վերաբերյալ, եւ նույնը՝ արտգործնախարարը: Ես դրա մասին ասել եմ նաեւ ի պատասխան թուրք լրագրողի հարցին` հարյուրավոր այլ լրագրողների ներկայությամբ մամլո ասուլիսի ընթացքում՝ Ստամբուլում, երբ ես ասացի, որ Հայաստանը Ցեղասպանության իրողությունը ու միջազգային ճանաչման կարեւորությունը երբեւէ կասկածի տակ չի դնի։ Երեւի թե այս հայտարարությունները ոմանց ուշադրությունից վրիպել են: Եվ միգուցե ուշադրությունից վրիպել են նաեւ համապատասխան ենթահանձնաժողովի վերաբերյալ հայտարարությունները։ Հանձնաժողովը զբաղվելու է երկու ժողովուրդների միջեւ փոխըմբռնման, փոխվստահության վերականգնման հարցով: Կարծեմ վրիպել է ուշադրությունից նաեւ այն հայտարարությունը, որ ես արել էի` ԱՄՆ-ի Կոնգրեսում ընթացող Ցեղասպանության ճանաչման ճիգերի վերաբերյալ:

Հարց. Եթե կարելի է եւս մեկ հարց այս կապակցությամբ: Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի ժամանակ արտաքին քաղաքականության առանցք էր հռչակված Ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը: Իսկ նախագահ Սերժ Սարգսյանի նախաձեռնած հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման նախաձեռնությունը որոշակիորեն շրջադարձ է այդ քաղաքականությունից: Որն է նման կտրուկ փոփոխության պատճառը, չէ որ, ըստ էության, նույն արտաքին քաղաքական թիմն է աշխատում երկու նախագահների օրոք էլ:

Պատասխան. Որպես արտաքին գործերի նախարար, ես կարող եմ ասել, որ որեւէ շրջադարձ կամ փոփոխություն ես չեմ տեսնում: Եթե Հայաստանի նախագահը ասում է, որ երբեւէ հարցականի տակ չի դրվել եւ չի դրվի ոչ Ցեղասպանության իրողությունը, ոչ էլ միջազգային ճանաչման կարեւորությունը, ապա ակնհայտ է, որ փոփոխություն չկա:

Հարց. Ազգային ժողովի նախագահ Հովիկ Աբրահամյանը իր ամփոփիչ ասուլիսում հայտարարեց. «Եթե Թուրքիան ողջամիտ ժամկետում առանց որեւէ նախապայմանի չվավերացնի արձանագրությունները, մենք կփորձենք մեր քայլը կատարել»: Կարո՞ղ եք բացել փակագծերը. հնարավո՞ր է, որ Հայաստանը դուրս գա բանակցային այս գործընթացից:

Պատասխան. Եթե հավատալու լինեինք արձանագրությունների հետ կապված ընդդիմախոսների հայտարարություններին, ապա Թուրքիան պիտի վաղուց վազելով վավերացներ դրանք: Մեկ բան ակնհայտ է, որ մենք սկսել ենք եւ վարել ենք այս գործընթացը, եւ եկել ենք համաձայնությունների փոխըմբռնմամբ, որ այն վարվում է առանց նախապայմանների: Եթե լինեին նախապայմաններ, ապա մենք չէինք սկսի այս գործընթացը, եւ չէինք գա պայմանավորվածությունների: Այսօր Թուրքիայի վարչապետն էլ է ասում. արձանագրություններում նախապայմաններ չկան, եւ հանկարծակի նաեւ ասում է, որ վարագույրի հետեւում, սեղանի տակ, մեջքի հետեւը, կարող է պատահի ինչ-որ նախապայմաններ լինեն: Դրան լավագույն պատասխանն են տալիս. վերջերս` Ռուսաստանի բարձրագույն ղեկավարությունը, դրան իրենց պատասխանն էին տվել նաեւ Միացյալ Նահանգների բարձրագույն ղեկավարությունը, պատասխանել էին նաեւ Ֆրանսիայում: Բոլոր երկրների մոտեցումը ակնհայտ է եւ նույն է: Հիշենք, ինչ էր հայտարարել ՄԱԿ-ի Գլխավոր քարտուղարը, Եվրոպական միության ղեկավարությունը` նույնը:

Ամբողջ միջազգային հանրությունը ակնկալում է, որ Թուրքիան եւ Հայաստանը պետք է արագորեն, առանց նախապայմանների վավերացնեն այդ արձանագրությունները: Եվ մենք ստանձնել ենք պարտավորություններ, եւ հայտարարել ենք դրա մասին օգոստոսի 31-ին` Շվեյցարիայի արտգործնախարարության ներկայացուցչի հետ միասին, որ պարտավորվում ենք անել հնարավորինը, որ շուտափույթ այս արձանագրությունները վավերացնենք եւ կյանքի կոչենք: Եթե կողմերից մեկը արհեստական խոչընդոտներ է ստեղծում, ձգձգում է, ուրեմն նշանակում է` իր վրա է վերցնում այս գործընթացի ձախողման դեպքում ողջ պատասխանատվությունը:

Գիտեք, որ այս հարցերի շուրջ ամենահեղինակավոր փորձագետներից մեկը արձանագրությունների ստորագրումից առաջ (դեռ հայտնի չէր կստորագրենք, թե չենք ստորագրի) կարծիք էր հայտնել, որ Հայաստանը ամեն դեպքում win-win արդյունքով է դուրս գալիս, այսինքն` հաղթող է: Ես կասեի այսպես. Եթե, իհարկե, Թուրքիան հետքայլ անի, ապա դա կլինի խախտում ոչ միայն Հայաստանի հետ պայմանավորվածությունների, այլեւ ակնհայտ կլինի, որ Թուրքիան անհարգալից վերաբերմունք է ցուցաբերում միջազգային հանրության հանդեպ եւ առավել կորցնելու է իր հանդեպ վստահությունը` համապատասխան այլ հետեւանքներով: Իսկ Հայաստանն առնվազն չի կորցնի որեւէ բան, որ մենք ունեինք այս գործընթացից առաջ:

Հարց. Այս թեմայի շուրջ վերջին հարցը: Հայ-թուրքական սահմանների բացմանն ընդառաջ ի՞նչ հնարավոր ռիսկային սցենարներ կարող են դրսեւորվել, եւ ի՞նչ պետք է անի մեր պետությունն այդ ռիսկերը զսպելու, կառավարելու համար:

Պատասխան. Այն, ինչ անում է որեւէ երկիր այլ պետությունների հետ իր հարաբերություններում մաքսային, հարկային, անվտանգության, օրենսդրական, տնտեսական, եւ այլ լծակների միջոցով:

Հարց. Պարոն Նալբանդյան, կխնդրեի ձեր մեկնաբանությունը այն հայտարարությունների առիթով, որոնցով 2010 թվականի ամանորյա ուղերձում հանդես եկավ Ադրբեջանի նախագահը` մասնավորապես պնդելով. «Այսօր մեր բանակը ընդունակ է կատարել բոլոր առաջադրված խնդիրները, մենք ունենք բոլոր հնարավորությունները, որպեսզի հողերն ազատագրենք օկուպացումից։ Մեր ռազմական ներուժը աճում է օր-օրի եւ շարունակելու է աճել: 2010-ին այդ նպատակների ապահովման համար նախատեսված են լրացուցիչ մեծ միջոցներ»:

Պատասխան. Նման հայտարարությունը ցույց է տալիս, որ 2010 թվականին էլ Ադրբեջանը պատրաստ չէ գնալ փոխզիջումների եւ որ Ադրբեջանը շարունակում է սպառնալիք մնալ Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի անվտանգության համար:

Չեմ կարծում, որ որեւէ մեկին հաճելի է, երբ իր երկիրն անվանում են սպառնալիքների չեմպիոն, ինչպես դա արեց վերջերս ԼՂ հիմնահարցի հեղինակավոր փորձագետներից մեկը, որը հենց այդպես էլ անվանեց Ադրբեջանը: Կարծեմ, որ Հեյդար Ալիեւն էլ եւ Էլչիբեյն էլ այն կարծիքը ունեին, երբ սկսում էին ագրեսիան Ղարաբաղի դեմ եւ կարծում էին, որ Ադրբեջանական բանակն այնքան հզոր է, որ կիրականացնի այն բոլոր խնդիրները, որ իրենք դրել էին բանակի առջեւ: Հետեւանքները հայտնի են:

Բոլոր դեպքերում այդպիսի հայտարարությունները, սպառնալիքները չեն կարող տպավորել կամ վախեցնել Հայաստանին, կամ Արցախին:

Իսկ թե, որեւէ երկրի նախագահ ինչ է ասում Ամանորյա ուղերձում՝ իր ժողովրդին ոգեւորելու կամ տրամադրությունը բարձրացնելու կամ տպավորելու համար, դա արդեն ուրիշ ոլորտից է, որը ես չէի ցանկանա մեկնաբանել:

Հարց. Եվս մի մեջբերում Իլհամ Ալիեւի ուղերձից: Նա ասել էր. «Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը բանակցությունների թեմա չէ, չի եղել եւ երբեք չի լինելու, Լեռնային Ղարաբաղը երբեք չի դառնալու անկախ պետություն: Առանց Ադրբեջանի համաձայնության դա անհնար է, իսկ Ադրբեջանը երբեք չի կարող իր համաձայնությունը տալ դրան: Ամբողջ միջազգային հանրությունը եւ այդ հարցով անմիջականորեն զբաղվող կողմերը արդեն ցույց են տալիս իրենց կամքը, թե ինչ ուղիներով է լուծվելու հիմնախնդիրը: Այսինքն` հարցը պետք է լուծվի միջազգային իրավունքի հիման վրա, երկրների տարածքային ամբողջականության շրջանակներում»: Իրականությանը համապատասխանո՞ւմ են այս պնդումները բանակցությունների բովանդակության, նաեւ միջազգային հանրության դիրքորոշման վերաբերյալ:

Պատասխան. Միջնորդների մոտեցումների մասին ադրբեջանական երեւակայությունները լսելու փոխարեն, պետք է հետեւել, թե ինչ են հայտարարում հենց իրենք՝ միջնորդ երկրները: Իսկ ի՞նչ են ասում միջնորդ երկրները, այն է, ինչ ասում է Հայաստանը. Ղարաբաղի հիմնախնդիրը պետք է լուծվի միջազգային իրավունքի սկզբունքների եւ նորմերի հիման վրա, հատկապես, ուժի եւ ուժի սպառնալիքի չկիրառման, ինքնորոշման եւ տարածքային ամբողջականության սկզբունքների հիման վրա: Դրա մասին է ասում, նաեւ այն հայտարարությունը, որն ընդունվել էր Աթենքում, ԵԱՀԿ-ի 56 անդամ երկրների կողմից, որտեղ հենց այս սկզբունքների մասին է խոսքը գնում:

Ադրբեջանի ղեկավարությունը փորձում է կանխորոշել բանակցությունների եւ այս գործընթացի արդյունքը, այսինքն Ղարաբաղի ինքնորոշման, Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը: Իսկ Ղարաբաղի կարգավիճակը հենց այն հարցն է, որը պետք է որոշի Արցախի ժողովուրդը: Դրա մասին է ասված նաեւ ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների նախագահների լ’Աքվիլալյի հայտարարությունից անմիջապես հետո հրապարակված մադրիդյան սկզբունքների որոշ մանրամասներում: Ի՞նչ է դա նշանակում. որ հակառակ Բաքվի պնդումներին, ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման բանալին գտնվում է Արցախի ժողովրդի ձեռքում:

Ազգերի ինքնորոշման սկզբունքը դա միջազգային իրավունքի հիմնարար սկզբունքներից է: Եթե այդպես չլիներ, մենք այսօր չէինք ունենա ՄԱԿ-ի անդամ 192 պետություն, այլ 51 երկիր` որոնք կային ՄՍԿ-ի հիմնադրման ժամանակ: Հենց այս սկզբունքի կիրառման արդյունքում է, որ ունենք ՄԱԿ-ում այս պատկերը:

Օրինակ՝ դուք, լավ տեղյակ եք, որ վերջին շրջանում երբեւէ եռանախագահները չեն արել որեւէ հայտարարություն, որտեղ նշեին միայն տարածքային ամբողջականության սկզբունքը եւ չնշեն ինքնորոշման սկզբունքը: Դա արդյո՞ք համապատասխանում է նրան, ինչ են պնդում ադրբեջանցիները. իհարկե է` ոչ:

Հարց. Պարոն Նալբանդյան, մի պնդում, որ արվում է ընդդիմության կողմից հենց այդ աթենքյան փաստաթղթի վերաբերյալ: Նրանք պնդում են, որ Հայաստանի Հանրապետությունը ստորագրել է մի փաստաթղթի տակ, որում առաջին անգամ պաշտոնապես իր համաձայնություն է տալիս, որ ղարաբաղյան հակամարտությունը կարգավորվի Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության շրջանակներում։ Այսպիսով Հայաստանը համաձայնել է Ղարաբաղյան խնդրի մի կարգավորման, որով փակվում է ԼՂՀ-ի՝ երբեւէ միջազգայնորեն ճանաչված անկախ երկիր դառնալու հեռանկարը։ Ձեր հակափաստարկնե՞րը:

Պատասխան. Գիտեք՝ այս կամ այն փաստաթղթի մասին խոսելիս, տպավորություն է ստեղծվում, որ տարբեր փաստաթղթերի մասին ենք խոսում: Մեկ-մեկ մեկնաբանություններ ենք լսում, եւ տպավորություն է ստեղծվում, որ փաստաթղթերը կամ չեն կարդացել, կամ՝ ուշադիր չեն կարդացել, կամ էլ կարդացել են, եւ միտումնավոր փորձում են այլ բովանդակություն հաղորդել այդ փաստաթղթերին:

Ասում եք՝ հակափաստարկ: Բայց ի՞նչ հակափաստարկ կարելի է տալ պնդողներին, թե մածունը սեւ է: Միգուցե իրենց սկսենք բացատրել մածունի պատրաստման տեխնոլոգիան: Հատկապես, որ այդ ընդդիմախոսները որեւէ բանով կաշկանդված չեն՝ բանակցություններ չեն վարում, ոչ մի տեղ ոչ ոքի չեն ներկայացնում, նստած ասում են` մածունը սեւ է:

Այնպես որ՝ կան փաստարկներ, կան հակափաստարկներ, բայց կա նաեւ օբյեկտիվ իրողություն: Առաջին անգամ ԵԱՀԿ-ի 56 անդամ երկրների կողմից արված հայտարարության մեջ ամրագրվեց մի սկզբունք, որը նախկինում չէր եղել, դա` ինքնորոշման սկզբունքն է:

Ամեն տարվա վերջին տեղի է ունենում ԵԱՀԿ-ի արտգործնախարարների խորհուրդը եւ հայտարարություններ են արվում, որոշումներ են ընդունվում տարբեր հարցերի շուրջ: Եթե մենք նայենք Ղարաբաղի վերաբերյալ Աթենքում, Հելսինկիում ընդունված հայտարարությունները, եւ եթե դուք վերցնեք նախորդ բոլոր տարիների հայտարարությունները, իրար կողք դնեք, համեմատեք, ապա կարծեմ մեկնաբանության, կամ ինչ-որ հակափաստարկ բերելու կարիք չի լինի: Սա առաջին անգամ է, որ ինքնորոշման իրավունքը գրանցվեց այսպիսի հայտարարության մեջ եւ որի տակ կա նաեւ Ադրբեջանի անունը: Եթե մինչեւ այդ Ադրբեջանը խուսափում էր օգտագործել, կամ չէր ցանկանում թույլ տալ, որ որեւիցե փաստաթղթի մեջ որեւէ կերպ նշված լինի ազգերի ինքնորոշման իրավունքը եւ ինքը ստորագրած լինի այդ փաստաթղթի տակ, ապա այստեղ եղավ: Ընդ որում՝ ոչ միայն 56 երկրների կողմից, այլ նաեւ 5 նախարարների հայտարարության մեջ` Միացյալ Նահանգների, Ռուսաստանի, Ֆրանսիայի, ինչպես նաեւ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի:

Մեկ բան էլ ասեմ. Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը կապ չունի Ղարաբաղի ինքնորոշման հետ: Ղարաբաղի ինքնորոշման գործընթացը սկսվել է դեռ այն ժամանակ, երբ Ադրբեջանը անկախ պետություն չէր, Խորհրդային Ադրբեջան էր: Եվ հիշեցնեմ, որ 1999 թվականին Եվրախորհրդարանը ընդունեց մի հայտարարություն, որտեղ ասվում էր, որ փաստորեն, Ադրբեջանը անկախացել է այնպես, ինչպես որ անկախացել է Ղարաբաղը. նույնանման հռչակագրով, նույն ձեւով: Բարձրացրեք այդ հայտարարությունը եւ կտեսնեք:

Հարց. Հանրագումարի բերելով 2009 թվականը, երբ հանդիպումներ եղան թե նախագահների, թե արտգործնախարարների մակարդակով, ըստ էության, էական առաջընթաց գրանցվե՞ց ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործում, թե՞ ոչ: Եվ կանխատեսումներ կան, որ 2010 թվականին միջազգային հանրության կողմից փորձ կարվի ակտիվացնել գործընթացը: Մասնավորապես, այսօր Ստեփանակերտում Ռոբերտ Բրադկեն է հայտարարել, որ Ամերիկայի անունից ինքը խոստանում է, որ կակտիվացնեն այդ պրոցեսը:

Պատասխան. Ես չգիտեմ Բրադկեն, ի՞նչ է հայտարարել այսօր Ստեփանակերտում, բայց երեկ հանդիպել եմ իրեն այստեղ` Երեւանում եւ գիտեմ իր մոտեցումները, որոնք համընկնում են մեր մոտեցումների հետ:

2009 թվականը բավականին ինտենսիվ, ակտիվ գործընթացի տարի է եղել: Եվ կարեւորն այն է, որ պահպանենք այդ դրական դինամիկան, որ եղել է անցյալ տարի: Արհեստական արագացում հաղորդելու մեջ ես որեւէ իմաստ չեմ տեսնում: Եվ, կարծեմ, բոլորն էլ այդ մոտեցումը կիսում են:

2009 թվականի բանակցային գործընթացի գլխավոր ձեռքբերումը հենց այդ դրական դինամիկան էր: Եթե 9 անգամ հանդիպում են նախագահները, արդյո՞ք դա դրական դինամիկա չէ: Եթե Ադրբեջանը ամիսներ, տարիներ շարունակ սպառնալիքներով է խոսում, խոսում է հնարավոր պատերազմի մասին, եւ նույն Աթենքի, Հելսինկիի հայտարարություններում, Մոսկվայի հռչակագրում եւ այլ փաստաթղթերում ուժի եւ ուժի սպառնալիքի չկիրառման սկզբունքի կարեւորության հետ է համաձայնվում, դա միթե դրական միտում չէ: Միթե դրական միտում չէ, ինչպես նախորդ հարցին պատասխանելով նշեցի, որ առաջին անգամ ամրագրվեց նաեւ ինքնորոշման իրավունքի սկզբունքը:

Իհարկե, որոշ դրական տեղաշարժ կողմերի դիրքորոշումների մոտեցման հարցում նկատվեց, բայց դա բավարար չեղավ, որ բեկում արձանագրվի: Եթե մենք հնարավորություն ունենանք պահպանել այն դրական դինամիկան, որը եղել է 2009 թվականին, ապա հնարավոր կլինի մոտեցնել հիմնախնդրի կարգավորման հեռանկարը:

Հարց. Մեկ այլ կանխատեսում. ասում են, թե ղարաբաղյան հարցում արմատական որոշումները, ասենք՝ Լեռնային Ղարաբաղի անվտանգության գոտու հարցի վերաբերյալ, կհանգեցնի Հայաստանում ներքաղաքական իրավիճակի կտրուկ սրման: Հնարավոր համարո՞ւմ եք նման զարգացումները:

Պատասխան. Չեմ համարում, որովհետեւ Ձեր մեջբերումը ենթադրում է, որ Հայաստանը պետք է գնա ինչ-որ քայլերի, որոնք չեն համապատասխանելու մեր ազգային շահերին, Ղարաբաղի ժողովրդի շահերին, իսկ դա հնարավոր չէ: Եթե դա հնարավոր չէ, ուրեմն ես չեմ էլ տեսնում որեւիցե նման զարգացում:

Հարց. Սա ընդդիմության գնահատականն էր: Նա եւս մեկ գնահատական է անընդհատ հնչեցնում, որ թե ԼՂ-ի եւ հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցում «զիջողական կեցվածքի միակ բացատրությունը Հայաստանի ոչ լեգիտիմ իշխանությունների խոցելիությունն է, ինչը նրանք փորձում են փոխհատուցել միջազգային հանրության հետ անհարկի զիջումնեով, անհարկի գործարքներով»։ Որքանո՞վ է հիմնավոր այս գնահատականը:

Պատասխան. Գիտեք ինչ, չեմ կարծում, թե հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցում, թե ԼՂ հարցում որեւէ զիջումների ենք մենք գնում, որոնք չեն համապատասխանում մեր ազգային շահերին, Արցախի ժողովրդի շահերին: Ուրեմն կարծում եմ հենց այդ հարցադրումն է ոչ լեգիտիմ:

Հարց. Ղարաբաղի իշխանությունները անընդհատ կրկնում են, որ որեւէ լուծում, որ ստացվել է առանց Ղարաբաղի մասնակցության իրենց համար անընդունելի է: Մինչեւ այժմ Հայաստանն էր ներկայացնում Ղարաբաղի տեսակետը: Նպատակ կա՞ Ղարաբաղին վերադարձնելու բանակցային սեղանի շուրջ եւ ինչ լծակներ ունենք դրա համար:

Պատասխան. Ես կարծում եմ, որ առանց Ղարաբաղի ուղղակի մասնակցության անհնար է լուծել հիմնախնդիրը, չնայած անուղղակի ձեւով ԼՂ միշտ էլ մասնակցում է բանակցություններին: Բրադկեի այցելությունը Ղարաբաղ, կամ այն, որ երբ համանախագահները գալիս են, միշտ էլ ջանում են այցելել Ստեփանակերտ, տեղեկացնում են բանակցությունների մասին, եւ Ղարաբաղի կարծիքին են ծանոթանում, հենց դա է ապացուցում: Եվ եթե որեւէ մեկը պնդում է, որ ինչ-որ ձգձգումներ կան Ղարաբաղի հարցի կարգավորման գործընթացում, դրա կարեւորագույն պատճառներից է հենց բանակցություններին Ղարաբաղի մասնակցության բացակայությունը: Եվ ինչպես տեսանք, հենց Ղարաբաղի ժողովրդի ձեռքում է գտնվում կարգավորման բանալին: Կարգավիճակի հարցը, դա Ղարաբաղի ժողովրդի որոշման հարցն է: Առանց Ղարաբաղի մասնակցության անհնար է կարգավորումը: Ինչքան Ղարաբաղը շուտ մասնակցի այս բանակցություններին, այնքան դա կմեծացնի կարգավորման հնարավորությունները: Եվ չկա եռանախագահների հետ որեւէ հանդիպում, որ մենք այս հարցը չբարձրացնենք:

Հարց. Եվ վերջում երկու հարց, որ այս թեմաներից դուրս են: Պարոն Նալբանդյան, Ձեր հասցեին քննադատության պակաս չկա: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում հնչող քննադատությանը:

Պատասխան. Եթե քննադատությունը արդարացի է, ինչքան էլ այն դառը լինի պետք է նկատի առնել: Երբ քննադատությունն անհեթեթություն է, փորձում ես ուշադրություն չդարձնել:

Հաճախ, քննադատությունն էլ իր ակունքն է ունենում, եւ երբ տեսնում ես, թե քննադատությունն ինչ ակունքից է սնվում, ապա գիտես, թե ինչպես պետք է վերաբերվես այդ քննադատությանը:

Հարց. Եվ վերջին հարցը: Հայաստանի միջազգային հեղինակության առումով, ինչ եք կարծում հետագա զարգացումները կարո՞ղ են լավատեսություն ներշնչել, թե՞ հակառակը:

Պատասխան. Ասում են, պեսիմիստը լավ տեղեկացված օպտիմիստն է: Ես չեմ կարող ասել, որ վատ տեղեկացված եմ այս հարցերի շուրջ, բայց ես հոռետես չեմ դարձել, ես լավատես եմ: