Թուրքական Hürriyet Daily News & Economic Review թերթի առաջատար մեկնաբան Թայլան Բիլջիքը «Ազատություն» ռադիոկայանին է փոխանցել իր մեկնաբանություններն ու գնահատականները հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացի առնչությամբ:
«Սեպտեմբերի 1-ին հայտարարվեց սահմանի բացման հնարավորության մասին, բայց խնդիրը կարծես ավելի բարդացավ», - գրում է մեկնաբանը, ապա պարզաբանում. - «Երկու երկրների միջեւ հարաբերությունները խզված են եղել 1993 թվականից, երբ Թուրքիան փակեց Հայաստանի հետ սահմանը, որպես Ադրբեջանի հետ իր համերաշխության ապացույց։ Դրանից հետո Անկարան հարաբերությունների կարգավորումը պայմանավորել է երկու հանգամանքներով. Հայաստանը պետք է հրաժարվի 1915-16 թվականներին Օսմանյան կայսրությունում հայերի զանգվածային կոտորածների մասին պնդումներից եւ պետք է հանգուցալուծվի Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը»։
Բայց ամիսներ շարունակ գաղտի բանակցությունների արդյունքում, գրում է Բիլջիքը, Անկարան եւ Երեւանը որոշակի համաձայնության են հանգել՝ «ակնհայտորեն մասամբ ներգրավելով Ադրբեջանի իշխանություններին եւս»։
Թուրք մեկնաբանի պնդմամբ, Հայաստանի եւ Թուրքիայի հավաքականների միջեւ ֆուտբոլային խաղից առաջ՝ հոկտեմբերի 12-ին, ստորագրվելու են հայ-թուրքական նախաստորագրված արձանագրությունները, ինչը ճանապարհ կհարթի Սերժ Սարգսյանի համար՝ Թուրքիա մեկնելու եւ հոկտեմբերի 14-ին Բուրսա քաղաքում կայանալիք խաղը դիտելու համար։
«Ղարաբաղյան հիմնախնդիրը մնում է գործընթացը փչացնող հնարավորություն», - նշում է մեկնաբանը՝ իր տեսակետը հիմնավորելով հետեւյալ կերպ. - «Հայաստանը պնդում է, որ այդ հարցը առանձին խնդիր է եւ կապ չունի Թուրքիայի հետ: Թուրքիայի ընդդիմությունն էլ պնդում է, թե առանց Ղարաբաղի հարցը լուծելու որեւէ համաձայնություն հայ-թուրքական հաբերությունների վերաբերյալ չի կարող լինել: Թուրքիայի ընդդիմադիր երկու կուսակցությունները՝ «Ժողովրդահանրապետական» եւ Ազգայնական շարժում կուսակցությունները դեմ են արտահայտվել»։
«Հայաստանի ազգայնականներն ու սփյուռքահայությունը եւս դեմ են», - շարունակում է հիմնավորել իր տեսակետը Թայլան Բիլջիքը. - «Հայաստանի նախկին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանն ու նրա համախոհները հանրահավաք են անցկացնում ընդդեմ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման»։
Թայլան Բիլջիքի կարծիքով այս ողջ գործընթացի համար կատալիզատոր է հանդիսացել անցյալ տարվա ռուս-վրացական պատերազմը:
Միեւնույն ժամանակ, ըստ թուրք մեկնաբանի. - «Ակնհայտ է, որ մեծանում է Եվրամիության անվստահությունը Թբիլիսիի հանդեպ, եւ ԵՄ-ը ցանկանում է Հայաստանին ընդգրկել Nabucco գազամուղի ծրագրում: Ռուսաստանն էլ է շահագրգռված հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմամբ, հատկապես եթե Հայաստանը իսկապես ընդգրկվի Nabucco ծրագրում»։
Միացյալ Նահանգների նախագահը, Թուրքիայում հնչեցրած իր ելույթում նույնպես կոչ էր արել կարգավորել հարաբերությունները եւ բացել սահմանները:
Այսինքն, ամփոփում է միտքը թուրք մեկնաբան Թայլան Բիլջիքը. - «Ստացվում է, որ գրեթե բոլորը հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման խնդիրը համարում են բոլոր կողմերի համար շահավետ քայլ, բացի երկու երկրների ազգայնականներից, որոնց շահերը նախկինում եւս հաճախ են հակասել առողջ բանականությանը»։
Բայց ամիսներ շարունակ գաղտի բանակցությունների արդյունքում, գրում է Բիլջիքը, Անկարան եւ Երեւանը որոշակի համաձայնության են հանգել՝ «ակնհայտորեն մասամբ ներգրավելով Ադրբեջանի իշխանություններին եւս»։
Թուրք մեկնաբանի պնդմամբ, Հայաստանի եւ Թուրքիայի հավաքականների միջեւ ֆուտբոլային խաղից առաջ՝ հոկտեմբերի 12-ին, ստորագրվելու են հայ-թուրքական նախաստորագրված արձանագրությունները, ինչը ճանապարհ կհարթի Սերժ Սարգսյանի համար՝ Թուրքիա մեկնելու եւ հոկտեմբերի 14-ին Բուրսա քաղաքում կայանալիք խաղը դիտելու համար։
«Ղարաբաղյան հիմնախնդիրը մնում է գործընթացը փչացնող հնարավորություն», - նշում է մեկնաբանը՝ իր տեսակետը հիմնավորելով հետեւյալ կերպ. - «Հայաստանը պնդում է, որ այդ հարցը առանձին խնդիր է եւ կապ չունի Թուրքիայի հետ: Թուրքիայի ընդդիմությունն էլ պնդում է, թե առանց Ղարաբաղի հարցը լուծելու որեւէ համաձայնություն հայ-թուրքական հաբերությունների վերաբերյալ չի կարող լինել: Թուրքիայի ընդդիմադիր երկու կուսակցությունները՝ «Ժողովրդահանրապետական» եւ Ազգայնական շարժում կուսակցությունները դեմ են արտահայտվել»։
«Հայաստանի ազգայնականներն ու սփյուռքահայությունը եւս դեմ են», - շարունակում է հիմնավորել իր տեսակետը Թայլան Բիլջիքը. - «Հայաստանի նախկին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանն ու նրա համախոհները հանրահավաք են անցկացնում ընդդեմ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման»։
Թայլան Բիլջիքի կարծիքով այս ողջ գործընթացի համար կատալիզատոր է հանդիսացել անցյալ տարվա ռուս-վրացական պատերազմը:
Միեւնույն ժամանակ, ըստ թուրք մեկնաբանի. - «Ակնհայտ է, որ մեծանում է Եվրամիության անվստահությունը Թբիլիսիի հանդեպ, եւ ԵՄ-ը ցանկանում է Հայաստանին ընդգրկել Nabucco գազամուղի ծրագրում: Ռուսաստանն էլ է շահագրգռված հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմամբ, հատկապես եթե Հայաստանը իսկապես ընդգրկվի Nabucco ծրագրում»։
Միացյալ Նահանգների նախագահը, Թուրքիայում հնչեցրած իր ելույթում նույնպես կոչ էր արել կարգավորել հարաբերությունները եւ բացել սահմանները:
Այսինքն, ամփոփում է միտքը թուրք մեկնաբան Թայլան Բիլջիքը. - «Ստացվում է, որ գրեթե բոլորը հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման խնդիրը համարում են բոլոր կողմերի համար շահավետ քայլ, բացի երկու երկրների ազգայնականներից, որոնց շահերը նախկինում եւս հաճախ են հակասել առողջ բանականությանը»։