Թուրքահայ մեր հայրենակից, ուդահար, երգիչ, երգահան Ստեփան Եփրեմյանի հայրենիքում առաջին մենահամերգի ընթացքում մեր երաժշտասերները հնարավորություն կունենան ունկնդրել Հայոց Ցեղասպանությունից առաջ Արևմտյան Հայաստանի տարբեր գյուղերում և քաղաքներում երբեմնի ամենասիրված հայկական ազգային երգերը, որոնք պահպանվել ու մեր օրերն են հասել հիմնականում բռնի ուժով մահմեդականացված հայերի կողմից, որոնց սերունդները, թեև հայերեն չեն խոսում, բայց ազգային երգերը պահպանել ու երգում են:
Համերգի ընթացքում Ստեփան Եփրեմյանը կկատարի նաև նաև Կոմիտասի ու Սայաթ-Նովայի ստեղծագործությունները:
Համերգից առաջ լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ Թուրքիայի Դիարբեքիր, նախկին Տիգրանակերտ քաղաքում բնակվող և ստեղծագործող, մասնագիտությամբ ինժեներ 39-ամյա երգիչը մի քանի ուշագրավ մանրամասներ ներկայացրեց իր կյանքից ու ստեղծագործությունից: Ասաց, որ շատ վաղ տարիքից, ինչ իրեն հիշում է, երգել է, երաժշտությամբ, հայկական ազգային երաժշտությամբ զբաղվել է ավելի հասուն տարիքում, շրջել է մոտակա գյուղերում ու քաղաքներում, որտեղ ապրում են մեծ թվով մահմեդականացված հայեր և հենց նրանցից էլ սովորել է մեկ դարից ավելի պահպանված ու սերնդեսերունդ փոխանցված տեղի հայկական երգն ու երաժշտությունը:
Ասաց նաև, որ հայերեն չի խոսում, բայց հասկանում է , իսկ հայերենի այբուբենը, հայերեն գրել կարդալ ինքնուրույն է սովորել:
Ստեփան Եփրեմյանի հետ հանդիպմանը մասնակցում է նաև մեկ այլ երգիչ՝ ստամբուլահայ Պողոս Եղիազարյանցը, որն արդեն տարիներ ի վեր ապրում և ստեղծագործում է Երևանում, մասնակցում օպերային և հոգևոր երաժշտության համերգների: Նա էր թարգմանչի դերը կատարում և ընկերոջ խոսքը փոխանցելով շեշտեց, որ շատ դժվար է Թուրքիայում, հատկապես գավառական քաղաքներում և գյուղերում պահպանել հայկական ինքնությունը: Տեղի թուրք հանրությունն անգամ դավանափոխ հայերին իրենց իսկական անդամ չի դիտարկում, և դեռ 100 տարի առաջ հարկադրաբար մահմեդականացված հայերի ժառանգներն այսօր ստիպված մեծ մասամբ ծպտյալ հայեր են:
«Այդ գիծը կա: [Թուրքերը հասկացնում են, որ] ինչքան էլ դավանափոխ ես եղել, ընդամենը յաթաղանից փրկվելու համար եք դուք եղել: Նրանք շատ լավ գիտեն, որ արմատներով դուք հայ եք: Թեև կան թուրքեր, քրդեր, որոնք այդ խտրականությունը չեն դնում», - ասաց Ստեփան Եփրեմյանը:
Եփրեմյանը մի քանի տարի առաջ մկրտվել է Տիգրանակերտի Սուրբ Կիրակոս հայտնի եկեղեցում, բայց նա համոզված է, որ հայ լինելու «առաջին գրավականը, առաջին կետը չպետք է քրիստոնեությունը լինի»․ - «Մեր ազգային ինքնությունը և հոգևոր ինքնությունը մենք նույնականացնում ենք: Բայց ետ որ նայում ենք, 1915 թվականից հետո այնտեղ միլիոնավոր հայեր կան, որոնք դավանափոխ եղել են, բայց իրենց լեզուն, իրենց ամեն ինչը պահպանել են, Զատիկ են նշել, Ծնունդ են նշել: Բայց այդ ամենը ծածուկ են արել, որովհետև դրսի աչքով դա արդեն նայվել է որպես գյավուրներ: Այդ դավանափոխ լինելը այդքան էական բան չի դառել Թուրքիայում: Քեզ որպես մուսուլման չեն ընդունել, երբեք մենք իրանցից չենք եղել, դավանափոխ լինելուց հետո էլ չենք եղել: Ես եթե ի ծնե քրիստոնյա չեմ եղել, դա իմ մեղքը չէ, որովհետև ունենք մի պատմություն, որ ոչ մեկի մեղքը չէ»:
Թուրքիայից ժամանած մեր հայրենակից երաժիշտը պատմում էր նաև, որ, ճիշտ է, Թուրքիայի դավանափոխ հայերը լեզուն չեն պահպանել, բայց պահպանել են դարերից իրենց փոխանցված հայկական խոհանոցը, արհեստներն ու երաժշտությունը, երգերը, որոնք իրենք նույնքան լավ են երգում հայերեն, որքան իրենց նախնիները:
