Մատչելիության հղումներ

Թոմ դը Վաալը կանխատեսում է՝ «բողոքի ակցիաները Հայաստանում լուրջ բնույթ կստանան»


«Ազատություն» ռադիոկայանի հայկական ծառայության տնօրեն Հրայր Թամրազյանի հարցազրույցը Վաշինգտոնում գործող «Կարնեգի» հիմնադրամի առաջատար վերլուծաբան, կովկասյան հարցերով փորձագետ Թոմ դը Վաալի հետ:

Թամրազյան. - 2013 թվականն արդեն անցյալ է, և տարածաշրջանում, ինչպես նաև Հայաստանում բազմաթիվ կարևոր զարգացումներ եղան: Բայց կարևորագույն հարցերից մեկը, որ կուզենայի տալ, և որի շուրջ այս օրերին քննարկումներ են ընթանում, Հայաստանի արտաքին քաղաքականության ուղղվածության նշանակալի փոփոխությունն էր` Մաքսային միությանը միանալու Հայաստանի որոշումը: Ի՞նչ կարող ենք սպասել այս 180 աստիճան շրջադարձից, որը Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանն արեց անցած տարվա սեպտեմբերին: Դա կհանգեցնի՞ Հայաստանի քաղաքական կյանքի որակի փոփոխության` նկատի ունեմ քաղաքականության և հայաստանյան իշխանությունների վարքագծում տոտալիտար միտումների ի հայտ գալուն:

Դը Վաալ. - Դա մեծ հարց է, որը բազմաթիվ բաղադրիչներ ունի` ինչպես Հայաստանի ներքաղաքական կյանքին, այնպես էլ առհասարակ Մաքսային միությանը վերաբերող: Սկսենք նրանից, որ Հայաստանը առայժմ պարտավորություն է ստանձնել Մաքսային միությանը անդամագրվելու, բայց սա երկարաժամկետ գործընթաց է:

Կարծում եմ Հայաստանը, և կոնկրետ նախագահ Սերժ Սարգսյանը ցանկանում էր բաց պահել իր հնարավորությունները, նա ուզում էր թե՛ Եվրոպայի, և թե՛ Ռուսաստանի հետ համագործակցել, սակայն փաստորեն քաղաքական պատճառներով, և իհարկե, Ռուսաստանի ճնշման տակ, նա ստիպված էր ընտրություն կատարել և ընտրել Ռուսաստանը: Բայց կարծում եմ, որ Մաքսային միության հետ կապված շատ հարցեր կան` այն առումով, թե որքանո՞վ այն կենսունակ կլինի: Մենք արդեն իսկ տեսնում ենք որոշակի հակազդեցություններ, դժգոհություններ Ղազախստանի նախագահ Նազարբաևի և Բելառուսի նախագահ Լուկաշենկոյի կողմից: Նրանցից յուրաքանչյուրը սեփական, մյուսներից տարբերվող մոտեցումներ ունի Մաքսային միությանը: Նրանք այն համարում են առավելապես տնտեսական համագործակցության սերտացման միջոց, այդպիսին է, մասնավորապես, Ղազախստանի դիրքորոշումը: Մինչդեռ Վլադիմիր Պուտինի համար սա ավելի շատ այսպես ասած` քաղաքական պրոյեկտ է: Այնպես որ, կարծում եմ՝ մենք որոշակի խնդիրներ ենք տեսնելու Մաքսային միության հետ կապված և եթե-ները` այն առումով, թե այս միությունը առհասարակ կկայանա՞ և կգործի՞, շարունակում են մնալ:

Թամրազյան. - Մեկ այլ հարց Մաքսային միության մասին: Ձեր կարծիքով, ինչո՞ւ են Հայաստանի իշխանությունները նման մեծ ջանքեր գործադրում ՄՄ-ին միանալու գործընթացն արագացնելու ուղղությամբ: Նկատենք, որ նույնիսկ ռուսաստանյան պաշտոնյաներն են ընդունում, որ Հայաստանը անսովոր փութաջանություն է ցուցաբերում միացման գործընթացն արագացնելու հարցում` ասենք «Ճանապարհային քարտեզի» մշակման, ստորագրման և այլ հարցերում: Ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչն է այս փութաջանության պատճառը, ի՞նչ կա թաքնված դրա ետևում:

Դը Վաալ. - Կարծում եմ դա բացատրվում է նրանով, որ Հայաստանը չի ցանկանում հայտնվել վակուումում, հետ մնալ: Երեք տարի տևած արդյունավետ գործընթացից հետո` Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ բանակցությունների մասին է խոսքը, երբ խնամքով ու մեծ ծավալի աշխատանք էր իրականացվել, հիմա, հանկարծ, Հայաստանը 180 աստիճան շրջադարձ կատարեց, և կարծում եմ բավական դժվար էր նման քայլի գնալը, դա նաև քայլ էր, որը լավ չընդունվեց հայաստանյան հասարակության բազմաթիվ շերտերի կողմից, և այժմ, թերևս, եթե Ձեզ դնեք Հայաստանի իշխանությունների տեղում, պարզ է, որ ավելի լավ է արագացնել և ի վերջո որոշակի օգուտներ քաղել Ռուսաստանից, քան մնալ ձեռնունայն:

Հիմա` ինչ վերաբերում է ներքաղաքական իրավիճակի մասին ձեր հարցին, կարծում եմ, որ այո, սա իսկապես որոշակի հետևանքներ կունենա ներքին քաղաքականության առումով: Կարծում եմ, որ հասարակությունն Հայաստանում այնքան ռուսամետ տրամադրվածություն չունի, որքան քաղաքական էլիտան: Ժողովուրդն ուզում է տեսնել Ռուսաստանին որպես անվտանգության երաշխավորի, հասարակությունը կողմ է Ռուսաստանի հետ կապեր ունենալուն, սակայն վերջին տասը տարիներին մենք տեսնում ենք, որ հայաստանյան հասարակությունը աճ է ապրել, և ասում է` Հայաստանը Հայաստան է, Ռուսաստանը` Ռուսաստան, և չի ցանկանում այս` գաղութայինի նմանվող հարաբերությունը Ռուսաստանի հետ, որը հենց այն է, ինչ տալիս է Մաքսային միությունը: Միևնույն ժամանակ, քաղաքական էլիտան, ինչպես գիտենք, շատ ռուսամետ է, նույնիսկ եթե նայենք նախկին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանին, նա մի շարք բավական ռուսամետ հայտարարություններ է արել վերջին մեկ-երկու տարում: Եվ ես կարծում եմ, որ Սերժ Սարգսյանը զգում էր այդ ճնշումը` «Բարգավաճ Հայաստանի» ղեկավար Գագիկ Ծառուկյանի, իր նախորդի` Ռոբերտ Քոչարյանի կողմից, և այս որոշումն ընդունելու նպատակներից մեկը ներքին քաղաքական ճակատում պրոռուսական ճնշումներից, ներքին քաղաքական դաշտում Կրեմլի աջակցությունը ստանալու ճնշումներից ձերբազատվելն էր:

Թամրազյան. - Կարծում եք՝ իսկապես կա՞ր այդ ճնշումը, և ոչ իշխանական ու ընդդիմադիր ուժերը, այդ թվում՝ նախկին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի գլխավորած ուժը միահամուռ ուժերով նախագահ Սերժ Սարգսյանին ստիպել են մտնե՞լ Մաքսային միություն: Նրանք իսկապես պրոռուսական պահվածք ունեին և սպառնում էին ապստամբություն բարձրացնել, բայց իսկապե՞ս կար նման սպառնալիք Սերժ Սարգսյանի համար և նա չէր կարող ընդդիմանալ դրան:

Դը Վաալ. - Դե, կարծում եմ, որ ոչ թե այժմեական` այսօրվա ճնշում էր, այլ մի ճնշում, որի մասին Սերժ Սարգսյանը, որպես շախմատիստ, ով սովոր է մի քանի քայլ առաջ մտածել, եթե ոչ երկրի ռազմավարական տեսլականի առումով, ապա գոնե ներքաղաքական խաղերի առումով, տեսնում էր, և 2018-ի նախագահական ընտրություններին ընդառաջ, սպառնալիք էր տեսել իր ներքաղաքական հենարանի համար: Թերևս, չնայած դեռ վաղ է այդ մասին խոսելը, նա ցանկանում է փոխել Սահմանադրությունը և այդպիսով որոշակիորեն պահպանել իր իշխանությունը Հայաստանում: Եվ ակնհայտ է, որ դա անելու համար շատ լավ ապահովագրություն կարող է դառնալ Վլադիմիր Պուտինի և Կրեմլի աջակցությունը ստանալը: Իհարկե, սրանք ընդամենը ենթադրություններ են:

Թամրազյան. - Հայաստանյան քաղաքացիական հասարակությունը և ակտիվիստները մտահոգություններ են հայտնում, որ այս քայլով` Մաքսային միությանը միանալով, և Կրեմլի հետ մերձենալով, Հայաստանի իշխանությունները ավելի ավտորիտար դիրքորոշումներ կորդեգրեն խոսքի ազատության և այլ ազատությունների հարցում, և տոտալիտար ռեժիմների այս ակումբին միանալը կփչացնի նաև հայաստանյան քաղաքական դաշտը:
Ի՞նչ կասեք այս մասին:

Դը Վաալ. - Իհարկե, ավելի ժողովրդավար դառնալու` Հայաստանի հնարավորությունները չեն ավելանա, և ակնհայտ է, որ եթե եվրոպական մոդելը ենթադրում է միացում ժողովրդավարական պետությունների ակումբին, ապա Մաքսային միությանը անդամակցելը նշանակում է միանալ ավտորիտար ռեժիմների ակումբին: Սակայն կարծում եմ, որ ի վերջո Հայաստանը նաև ժողովրդավարության էլեմենտներ ունի խորհրդարանում, մամուլը, թեև ամբողջովին ազատ չէ, սակայն հնարավորություն տալիս է տարբեր տեսակետներ հնչեցնելու, հասարակությունը բավական ակտիվ է: Այնպես որ չեմ կարծում, թե Սերժ Սարգսյանը կարող է այդքան «ձգել պտուտակները», նույնիսկ եթե ցանկանա: Ավելին, ես կարծում եմ, որ նա ցանկանում է ամեն դեպքում բաց պահել հնարավորությունները, չփակել դեպի Եվրոպա և ԱՄՆ տանող ճանապարհը, և նա գիտի, որ եթե ավելի ավտորիտար դառնա, Բրյուսելին և Վաշինգտոնին դա դուր չի գա, դուր չի գա նաև Սփյուռքին:

Կարծում եմ ցանկացած հայ գործչի խնդիրը, և սա վերաբերում է, մասնավորապես, Սերժ Սարգսյանին, այն է, որ նա փորձում է միաժամանակ մի քանի ձի քշել, և վախենում է ցած ընկնելուց:

Թամրազյան. - Տնտեսական մի հարց տամ: Հայաստանի տնտեսությունը վատ վիճակում է, և իրավիճակը գնալով վատթարանում է նաև բնակչության արտագաղթի, ես կասեի` գաղթի պատճառով: Տասնյակ հազարավոր մարդիկ են լքում երկիրը ամեն տարի: Ձեր կարծիքով Հայաստանի կառավարությունը կարո՞ղ է այս խնդրի արդյունավետ լուծում գտնել, կարո՞ղ է այս հարցում Մոսկվան օգնել: Ի՞նչ եք կարծում, հնարավո՞ր է կասեցնել այս արտագաղթը և տնտեսական անկումը:

Դը Վաալ. - Այս հարցը պետք է դիտարկել երկարաժամկետ և կարճաժամկետ հեռանկարների տեսանկյունից: Երկարաժամկետ հեռանկարում Հայաստանի տնտեսությունը չի բարելավվի մինչև Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ սահմանները չբացվեն և Հայաստանը չդառնա տարածաշրջանային շուկա, ենթակառուցվածքների և հաղորդակցության խաչմերուկ: Սա երկարաժամկետ հեռանկարի մասով, ինչը կախված է արտաքին քաղաքական մարտահրավերների լուծումից, և տնտեսությունը սրա հետ սերտորեն փոխկապակցված է:

Ինչ վերաբերում է կարճաժամկետ հեռանկարին` խնդիրն այն է, թե ինչպե՞ս առավելագույն կերպով օգտագործել առկա պոտենցիալը` հաշվի առնելով առկա իրավիճակն ու հնարավորությունները: Եվ իհարկե կան ինչ-ինչ քայլեր, որոնք կարելի է իրականացնել: Օրինակ, կարող եք ստիպել որոշ հարուստ օլիգարխների վճարել իրենց հարկերը, իրենց եկամուտներից մասնաբաժին հանել պետությանը, զարգացնել փոքր ձեռնարկությունները, վերացնել մոնոպոլիաները: Բայց այս ամենը նույնպես քաղաքական խնդիրների հետ է կապված, որովհետև խոսքը գնում է իշխանության ընկերների, բարեկամների, վստահելի քաղաքական հենարանի մասին: Սրանից պարզ է դառնում, որ Հայաստանի նախագահ հանդիսացող ցանկացած անձ մանևրելու բավական սահմանափակ հնարավորություններ ունի և հենց սա է պատճառը, որ Ռուսաստանը և այլ արտաքին խաղացողներ բավական մեծ լծակներ ունեն Հայաստանի իշխանությունների վրա ճնշումներ գործադրելու առումով:

Թամրազյան. - Այսինքն, Ձեր կարծիքով, մոտ ապագայում հնարավոր չէ՞ ձերբազատվել օլիգարխիկ համակարգից, որը մեծ լծակներ ունի ինչպես տնտեսական, այնպես էլ քաղաքական հարթությունում: Մենք ստիպված ենք լինելու առնվազն տեսանելի ապագայում հաշտվե՞լ սրա հետ:

Դը Վաալ. - Կարծում եմ Սերժ Սարգսյանի պաշտոնավարման առաջին փուլում մենք տեսանք, որ նա փորձում է զգուշությամբ բարեփոխել համակարգը, առանց այն գլխիվայր շուռ տալու փորձերի: Նա փորձում էր բացել եվրոպականացման ուղին, սահմանափակել որոշ օլիգարխների իշխանությունը, միաժամանակ մնալով բուրգի վերևում, կառավարել համակարգը և պահպանել իշխանական լծակները: Կարծում եմ դա բավական բարդ «վիրաբուժական միջամտության» փորձ էր, և այն ձախողվեց, ինչպես տեսանք, որովհետև եվրոպականացման ճանապարհը նրա դիմաց փակեց Մոսկվան, գոնե առայժմ: Այնպես որ, իր պաշտոնավարման երկրորդ փուլում Սերժ Սարգսյանն ավելի սահմանափակ հնարավորություններ ունի: Թուրքիայի հետ հարաբերությունների նորմալացման տեսանելի հեռանկար չկա, ռուսները ավելի մեծ քաղաքական և տնտեսական ազդեցություն են ձեռք բերել… այնպես որ չեմ կարծում, թե նա կկարողանա փոխել համակարգը առանց իր սեփական իշխանությունը վտանգելու:

Թամրազյան. - Թոմ, Ձեր կարծիքով Եվրոպայի հետ մերձենալու նրա ջանքերը անկե՞ղծ են, թե՞ նա պարզապես խաղում է, ինչպես Դուք նկարագրեցիք, որպես շախմատիստ, փորձելով բաց պահել իր հնարավորությունները:

Դը Վաալ. - Ես կարծում եմ, որ այդ ջանքերը, որպես արտաքին քաղաքականության ուղղվածություն, անկեղծ էին: Հայաստանն իսկապես ձգտում էր մի շարք գործընկերներ ունենալ ի դեմս ԱՄՆ-ի, Սփյուռքի, Եվրամիության, Ռուսաստանի, Իրանի: Դա շատ խելամիտ արտաքին քաղաքականություն էր` փորձել հնարավորինս շատ ընկերներ ունենալ` հանդիսանալով մեկուսացված և աղքատ երկիր, ինչպիսին Հայաստանն է: Սակայն արդյոք նախագահը անկե՞ղծ էր եվրոպական ժողովրդավարություն կառուցելու հարցում, բարեփոխումների, տնտեսական փոփոխությունների օրակարգի հարցում, դա շատ ավելի բարդ հարց է, մենք այստեղ պետք է մի փոքր թերահավատություն հանդես բերենք: Այո, կառավարության որոշ ներկայացուցիչներ անկեղծ էին, նրանք իսկապես ցանկանում էին բարեփոխումներ տեսնել, բայց հնարավոր չէ վերակառուցել տունը առանց դրա հիմքերը փոխելու, և Սերժ Սարգսյանը չէր ցանկանում փոխել իր ողջ վարչախմբի հիմքերը:

Թամրազյան. - Եվրամիությունից դեպի Մաքսային միություն շրջադարձ կատարելով` չե՞ք կարծում, որ Հայաստանը կորցնում է իր կարևորությունը Ռուսաստանի, ինչպես նաև արտաքին աշխարհի համար: Թե՞ ընդհակառակը, ավելի արժևորվում է Ռուսաստանի աչքում: Ի՞նչ եք կարծում, արտաքին քաղաքական ի՞նչ հաշվարկ է ընկած այս շրջադարձի հիմքում, ասենք, Ռուսաստանի հետ կապված:

Դը Վաալ. - Սկսենք նրանից, որ Հայաստանը այնքան էլ մեծ աշխարհաքաղաքական նշանակություն չունի: Եվ սա վերաբերում է առհասարակ Կովկասին: Երբեմն-երբեմն, այս կամ այն հարցում, այո, այն կարևոր դեր է ստանում, բայց, ցավոք սրտի, իրավիճակն այնպիսին է, որ աշխարհը կարող է իրեն թույլ տալ ապրել առանց Հարավային Կովկասի, առանց Հայաստանի: Այն համաշխարհային տնտեսության մեջ կարևոր դեր չի խաղում, համաշխարհային քաղաքական հաշվարկների մաս չի կազմում: Մաքսային միությանը անդամակցելու որոշմամբ Հայաստանը միավորներ է վաստակում Մոսկվայում, կարող է առանձնահատուկ տնտեսական վերաբերմունքի արժանանալ ասենք էներգակիրների, գազի և, միգուցե օրինակ, ռազմական տեխնիկայի ձեռք բերման հարցում: Եվ սա, կարճաժամկետ հեռանկարում, Հայաստանին գոյատևելու հնարավորություն է ընձեռում: Սակայն պետք է հստակ հասկանալ, որ Հայաստանը Ռուսաստանի համար առաջնահերթ կարևորություն չի ներկայացնում: Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականության համար շատ ավելի կարևոր են, օրինակ, Ուկրաինան, կամ, ասենք` Ղազախստանը:

Թամրազյան. - Խոսենք Մայդանի մասին: Ինձ մոտ տպավորություն է ստեղծվել, որ ուկրաինացիները չեն պատրաստվում հրաժարվել իրենց եվրոպական նկրտումներից և կանգնելու են մինչև վերջ: Ինչպիսի՞ն է Ձեր կանխատեսումը, ի՞նչպիսին կլինի հանգուցալուծումը: Ընդդիմությունը կհաղթի՞, թե՞ Յանուկովիչը ավելի ուժեղ դուրս կգա: Եվ ուկրաինական իրավիճակը մեծ ազդեցություն կունենա՞ Հայաստանի, և աշխարհի այս` մեր կեսի վրա:

Դը Վաալ. - Ուկրաինան, որպես պետություն, այնպիսի կառուցվածք ունի, որ որևէ կողմը չի կարող լիարժեք հաղթանակ տանել: Ուկրաինան չի կարող ապրել առանց Եվրոպայի, և Ուկրաինայի եվրոպամետ ուժերը չեն հանձնվելու, սակայն Ուկրաինայի համար հավասարապես կարևոր են հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ: Այնպես որ այստեղ մշտապես գործ ունենք փոխզիջումների և հավասարակշռություն պահպանելու անհրաժեշտության հետ: Կարծում եմ Յանուկովիչը մի պրոբլեմ ունի` նա փորձել է երկու ռազմավարություններն էլ գործադրել և արդյունքում այս պահին հակվում է «ոչ մեկը, ոչ էլ մյուսը» ռազմավարությանը` ոչ Եվրոպա, ոչ Ռուսաստան, և կարծում եմ, որ այս տարի Ուկրաինան, քաղաքական առումով, շատ մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում, առավել ևս հաշվի առնելով 2015 թվականի նախագահական ընտրությունները, երբ Յանուկովիչը շատ ու շատ բարդ իրավիճակում կհայտնվի: Եվ կարծում եմ, որ նրա համար բարդ է լինելու պահպանել իր իշխանությունը: Այնպես որ 2015-ը ևս շատ հետաքրքիր է լինելու Ուկրաինայում, և դա որոշակի ազդեցություն կունենա նաև Հայաստանի վրա: Բայց իհարկե, մինչև այդ դեռ շատ ժամանակ կա:

Թամրազյան. - Թոմ, Ձեր կարծիքով Վլադիմիր Պուտինի դիրքերն ուժեղանո՞ւմ են, նրա ազդեցությունն աճո՞ւմ է: Ի՞նչ է կատարվում այժմ Ռուսաստանում: Մի կողմից նրա դիրքերն ուժեղանում են արտաքին քաղաքականության ասպարեզում, բայց մյուս կողմից նա կարծեք թե զիջում է դիրքերը ներքաղաքական դաշտում: Ի՞նչ եք կարծում, ինչպիսի՞ն են Ձեր կանխատեսումները Ռուսաստանի վերաբերյալ 2014 թվականին:

Դը Վաալ. - Կարծում եմ՝ Վլադիմիր Պուտինի համար «հեշտ» օրերը անցյալում են մնացել: Թերևս նրա կողմից ավելի իմաստուն քայլ կլիներ հեռանալ ասպարեզից և թույլ տալ, որ մեկ ուրիշը նախագահի, որովհետև իր պաշտոնավարման առաջին երկու ժամկետներում նա ղեկավարում էր մի երկիր` Ռուսաստանը, որը ուժեղանում էր, ձևավորվում էր միջին խավ: Դա հաջողության պատմություն էր… մինչդեռ հիմա ակնհայտ է, որ իրավիճակը փոխվել է: Այժմ հասունանում են բարդագույն տնտեսական խնդիրներ, որոնք գնալով ահագնանալու են` խոսքը սոցիալական խնդիրների մասին, սոցիալական ծառայությունների: Նրա առջև ծառացած է նաև Հյուսիսային Կովկասի խնդիրը և այլն: Կարծում եմ Պուտինը մեծ փորձ ունի` ուժեղ առաջնորդի իմիջը ճառագելու հարցում, նա հասարակության վստահությունը շահելու համար մղվող պայքարում հաղթանակ տանելու մեծ փորձ ունի, նա կարողանում է կայունության տպավորություն ստեղծել իր ավելի թույլ ու անկայուն հարևանների` ասենք Հայաստանի ֆոնին: Սակայն Պուտինի ղեկավարությամբ Ռուսաստանը առաջընթացի հնարավորություն չունի և ի վերջո հասարակության տարբեր շերտեր նրա դեմ դուրս կգան` տարբեր սոցիալական խմբերից, ազգայնական խմբերից մինչև եվրոպամետ ուժեր, հյուսիսկովկասյան խմբավորումներ: Այս շերտերի բողոքի դրսևորումները գնալով մեծանալու են: Արդյոք դա կդրսևորվի արդեն այս տարի` 2014-ին, թե՞ գործ ունենք դանդաղ ընթացող գործընթացի հետ` դժվար է ասել:

Թամրազյան. - Հարց տամ Լեռնային Ղարաբաղի մասին: Ինչպես գիտենք, նախարարները բավական հաճախ են սկսել հանդիպել: Հունվարին հերթական` այս փուլում արդեն երկրորդ, թե երրորդ հանդիպումը տեղի կունենա: Նաև հայտնի է դարձել, որ նախագահները պատրաստվում են շուտով ևս մեկ անգամ հանդիպել: Ի՞նչ եք կարծում, այժմ, երբ Հայաստանը որոշեց անդամակցել Մաքսային միությանը, Ղարաբաղն ավելի ապահո՞վ է, Հայաստանին հաջողվե՞ց խուսափել Ադրբեջանի հետ պատերազմից: Ի վերջո` այստեղ ի՞նչ տեղի ունեցավ:

Դը Վաալ. - Պարզ է, որ Ռուսաստանը Հայաստանի համար անվտանգության հիմնական երաշխավորն է, պաշտպանն ու դաշնակիցը: Այս առումով Մաքսային միությանն անդամակցելու համաձայնություն տալը իհարկե ունի նաև անվտանգության բաղադրիչ և նախագահ Սարգսյանը խոսել է այդ մասին: Այս առումով հայերը կարող են իրենց ավելի ապահով զգալ: Կարծում եմ կարևոր է հասկանալ, որ Ադրբեջանը նույնպես պատերազմի մեջ մտնելու ցանկություն չունի: Եվ Ադրբեջանի իշխանություններին ձեռնտու է ռազմական սպառնալիքներ հնչեցնել, հայերին վախեցնել` դա նրանց համար օգտակար մարտավարություն է, բայց Ադրբեջանը նաև շարունակում է նավթահորերի ու գազամուղների կառուցումը, հատկապես գազամուղների և գազային պրոյեկտների, մասնավորապես Թուրքիայի հետ պրոյեկտների: Բացի այդ, նախագահ Ալիևը այժմ իրեն բավական ապահով է զգում` նրա պաշտոնավարման հաջորդ ժամկետը դեռ նոր է սկսվում: Այնպես որ երկու նախագահների հանդիպումների դրական կողմը այն է, որ ռազմաշունչ հռետորաբանությունը պակասում է` նախագահները խոստացել են ավելի հարգալից կերպով արտահայտվել միմյանց հասցեին, նվազեցնել սպառնալիքները: Խոսքը, հատկապես վերաբերում է Ադրբեջանին: Այնպես որ դա հիմնական դրական առաջընթացն է: Սակայն չեմ կարծում, որ սա իրական և իմաստավորված կարգավորման գործընթաց է, որտեղ երկու ղեկավարները բանակցում են իրական խաղաղության հասնելու նպատակով: Կարծում եմ, սա ավելի շատ գործընթաց է հանուն գործընթացի, որը լարվածությունը թուլացնելու, որևէ նշանակալից որոշման կայացումը հետաձգելու, միջնորդներին խաղաղեցնելու և իրականում ոչինչ չանելու նպատակ է հետապնդում:

Թամրազյան. - Հարց տամ Թուրքիայի մասին: Թուրքիայի արտգործնախարար Ահմետ Դավութօղլուն այցելեց Երևան: Ի՞նչ եք կարծում, դա ինչ-որ բան փոխե՞ց հայ-թուրքական հարաբերություններում: Այդ այցելության հիմնական քաղաքական նպատակն ինչո՞ւմն էր կայանում:

Դը Վաալ. - Կարծում եմ այցելության բուն փաստը արդեն կարևոր էր: Դրանով ցույց տրվեց, որ Դավութօղլուն հետաքրքրված է հայ-թուրքական հարաբերություններով և ցանկանում է ինչ-ինչ զարգացումներ տեսնել: Նրա այցելությունը Երևան, իմ կարծիքով, դրական պետք է գնահատել: Մյուս կողմից, եթե դիտարկենք նրա երևանյան հանդիպումներն ու քննարկումներն ըստ էության, պարզ է, որ երկու կողմերը շարունակում են մեծ տարաձայնություններ ունենալ: Եվ իրականում տարաձայնությունները նույնիսկ ավելի մեծ են, քան նախքան հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրումը` 2009-ին: Խնդիրն այն է, որ Թուրքիան որոշել է Հայաստանի հետ հարաբերությունների նորմալացումը կապել ղարաբաղյան զարգացումների և Ադրբեջանի հետ, մինչդեռ Հայաստանը պնդում է, որ երկու գործընթացները պետք է առանձին֊առանձին դիտարկել: Ինձ հայտնի է, որ Դավութօղլուն Երևանում բավական համոզիչ կերպով ներկայացրել է ղարաբաղյան կարգավորման իր պատկերացումները` երկու շրջաններից զորքերի դուրս բերման առաջարկը` սահմանի բացման և երկաթուղային հաղորդակցման վերականգնման դիմաց: Դա մի ծրագիր է, որն ուրույն տրամաբանություն ունի, բայց կարծում եմ Դավութօղլուն լավ չի պատկերացնում այն իրողությունը, որ Հայաստանի իշխանությունները և ժողովուրդը բացասաբար է վերաբերվելու Ղարաբաղի վերաբերյալ Թուրքիայի կողմից առաջ քաշվելիք ցանկացած ծրագրի: Դա նման է պատի հետ զրուցելուն. թուրքերն ուզում են խոսել Ղարաբաղի մասին, իսկ հայերը` ոչ:

Թամրազյան. - Հայաստանում ոմանք կանխագուշակում են, որ շարունակվող արտագաղթը և տնտեսական ճգնաժամը պայթունավտանգ իրավիճակ են ստեղծում և հանգեցնելու են սոցիալական հուզումների: Ի՞նչ եք կարծում նման սոցիալական «պայթյունի» հնարավորության մասին 2014 թվականին, նման որևէ հնարավորություն տեսնո՞ւմ եք, ապստամբություն տեղի կունենա՞:

Դը Վաալ. - Հայերը ավանդաբար սոցիալական խնդիրների շուրջ ապստամբություն չեն բարձրացնում: Բացի այդ, էմիգրացիան նույնպես լարվածությունը թուլացնելու դեր է տանում` այն մարդկանց մի մասը, ովքեր կարող էին փողոց դուրս գալ ցույցի, գերադասում են լքել երկիրը: Այնպես որ կարծում եմ, որ մենք կշարունակենք բողոքի ցույցեր տեսնել Հայաստանում, և ինչպես ցանկացած հասարակության մեջ, դժվար է կանխատեսել, թե դրանք կոնկրետ ինչից կծագեն: Սակայն չեմ կարծում, որ դա կլինի սոցիալական խնդիրների շուրջ: Քաղաքական խնդիրն է, որ մարդկանց դուրս կբերի փողոց: Մենք կարող ենք կանխագուշակել անկանխատեսելին, որովհետև բնակչության մեծամասնությունը դժգոհ է երկրում տիրող իրավիճակից, մինչդեռ հիմնական ընդդիմադիր ուժերը ի զորու չեն եղել մոբիլիզացնել հասարակական դժգոհությունը: Բայց մենք կարող ենք ականատեսը դառնալ ինքնաբերաբար տեղի ունեցող մի իրավիճակի, երբ ինչ-որ մի կոնկրետ խնդիր մարդկանց դուրս կբերի փողոց և կգա մի պահ, երբ այդ բողոքի ակցիաները լուրջ բնույթ կստանան: Արդյոք դա տեղի կունենա 2014-ին` միգուցե ոչ, բայց մի օր դա կարող է Հայաստանում տեղի ունենալ:

Թամրազյան. - Շնորհակալություն, Թոմ: Շատ հետաքրքիր էր:

Ուղիղ հեռարձակում

XS
SM
MD
LG