Եվրամիության ընդլայնման հարցերով հանձնակատար Շտեֆան Ֆյուլեն բացառիկ հարցազրույց է տվել «Ազատություն» ռադիոկայանին: Զրույցը վարում է «Ազատություն» ռադիոկայանի հայկական ծառայության տնօրեն Հրայր Թամրազյանը:
«Ազատություն»․ - Եկեք սկսենք: Դուք երկու ժամ առաջ հանդիպում եք ունեցել Հայաստանի նախագահի հետ և բավական երկար քննարկում եք անցկացրել նրա հետ: Ինչի՞ մասին եք խոսել, Հայաստանի համար ինչ-որ լուծում կա՞, որևէ փոխզիջում կա՞ Հայաստանի համար, թե՞ ամեն ինչ վերջացած է:
Ֆյուլե․ - Ոչ, վերջացած չէ, և մենք հաստատ չենք հրաժարվել Հայաստանից և հայ ժողովրդից: Նման բան տեղի չի ունենալու: Նախ՝ մենք քննարկեցինք տեղի ունեցածը և Մաքսային միությանը միանալու նախագահի որոշումը, և ես նրան վստահեցրեցի, որ այն, ինչ մենք պահանջում ենք ուրիշներից՝ հարգել ազատ ընտրություն կատարելու իրավունքը, մենք ինքներս էլ ենք հարգում ազատ ընտրություն կատարելու այդ իրավունքը: Սա է ամբողջը: Ուզում եմ ասել՝ մենք չենք պահանջել և ակնկալել մեր հարևաններից ինչ-որ բան անել, իսկ ինքներս՝ ուրիշ կերպ վարվել:
Մենք մի փոքր խոսեցինք անցյալից՝ բանակցություններից, հավատից և փոխվստահությունից: Թերևս ավելի կարևոր է այն, որ մենք քննարկեցինք, թե ինչպես առաջ շարժվել՝ հիմնվելով մինչ այժմ մեր ունեցած ձեռքբերումների, հայաստանցիների համար շատ կարևոր մի շարք ոլորտներում՝ բարեփոխումների և արդիականացման, շարժունակության, փոխադարձ կապերի, լավ կառավարման, օրենքի գերակայության, ժողովրդավարության, կոռուպցիայի դեմ պայքարի և ոլորտային կոռուպցիայի խնդիրների շուրջ տարիների համագործակցության և բանակցությունների վրա:
Ես ասացի նախագահին, որ որոշակի սկզբունքներ կան, որոնցից մենք չենք հրաժարվելու: Դրանցից մեկն այն է, որ մեր գործընկերները իրենք են ձևակերպում իրենց հավակնությունները, այն ճանապարհը, որով իրենք հասնելու են ընտրված արժեքներին և սկզբունքներին, և մենք հնարավորը կանենք այդ հավակնություններին համարժեք կերպով պատասխանելու մեր քայլերով և աջակցությամբ:
«Ազատություն»․ - Կարո՞ղ եմ ասել, որ սա Ձեզ համար շոկ էր, որ Դուք չէիք ակնկալում ուղղության այս անսպասելի փոփոխությունը: Գիտենք, որ գոնե հայաստանցիների համար շատ անսպասելի էր սեպտեմբերի 3-ին Սերժ Սարգսյանի արած հայտարարությունը, որ Հայաստանը միանալու է Մաքսային միությանը: Ձեզ այդ մասին նախապես տեղեկացրե՞լ էին՝ նախքան այս հայտարարությունը: Թե՞ դա Ձեզ համար լիակատար շոկ էր, անսպասելի մի տեղեկություն:
Ֆյուլե․ - Այսպես ասեմ՝ մենք նույն վիճակում էինք, ինչ հայաստանցիները:
«Ազատություն»․ - Եկեք խոսենք մեկ այլ խնդրի մասին: Դուք խոսում էիք Ռուսաստանի մասին: Հայաստանի ղեկավարներն ասում են, որ իրենք ռուսական կողմից սպառնալիքներ չեն ստացել, և տարբեր պաշտոնյաներ ասել են՝ սա մեր քաղաքականությունն է եղել, մենք միշտ էլ Ռուսաստանի հետ ենք եղել: Այսօր Հայաստանի արտգործնախարարը մամուլի ասուլիսի ժամանակ հայտարարեց, որ «պատրաստ ենք հնարավորինս սերտ, հնարավորինս խոր հարաբերություններ ունենալ Եվրամիության հետ, բայց ոչ ի վնաս և ի հաշիվ մեր դաշնակցային հարաբերություններին Ռուսաստանի հետ»: Արդյոք այս հայտարարությունը Ձեզ համար անսպասելի չէ՞ր, որևէ հակասություն չկա՞:
Ֆյուլե․ - Ոչ, այս հայտարարությունը անսպասելի չէր, որովհետև երբ որևէ մեկն ասում է՝ ա, կարելի է ակնկալել, որ նաև ասելու է՝ բ: Եվ երբ Հայաստանի նախագահը որոշեց երկիրը տանել Մաքսային միության ճանապարհով, մենք գիտեինք, որ դրան կհետևի մեկ այլ հայտարարություն, որը կպարզաբանի կամ կձևակերպի Եվրամիության հետ հարաբերությունների շրջանակը: Ինչ վերաբերում է ձեր երկրորդ հարցին...
«Ազատություն»․ - Այո, ճնշումների մասին․․․
Ֆյուլե․ - Այո, ինձ այդ բառը մտորումների տեղիք տվեց: Հայաստանյան պաշտոնյաների հետ քննարկումների ժամանակ մեզ երբևէ որևէ բան չի ասվել ճնշումների մասին: Եվ ես ինձ իրավունք չեմ վերապահում հարցականի տակ դնել այստեղ՝ Հայաստանում իմ զրուցակիցների անկեղծությունը:
Հասկանո՞ւմ եմ ես արդյոք Հայաստանի դիրքորոշումը․․․ Տեսեք, միայն քարտեզին նայելը բավական է հասկանալու համար այն որոշակի գործոնները և տեսակետները, որոնց հետ Հայաստանի իշխանությունները ստիպված են հաշվի նստել իրենց որոշումները կայացնելիս: Դրանք ակնհայտորեն ավելի նշանակալից են, քան մեր ցանկացած այլ գործընկերոջ մոտ:
Եվրամիության և Հայաստանի հարաբերություններում էական դեր է խաղում փոխվստահության գործոնը: Ես ասացի այդ մասին [նախագահին], և ասացի, որ եթե հավատ և վստահություն լինի, այդ հենքի վրա շատ բանի կարելի է հասնել: Բայց հիմա հավատ և վստահություն չկա, չկա ստեղծագործականություն և գրեթե չկա ընդառաջ գնալու ցանկություն: Բայց այսօրվա այս հանդիպումների նպատակն էր մեկմեկու հավաստիացնել, որ չնայած այս անսպասելի որոշմանը՝ առաջ գնալու տեղ դեռ կա:
Եվ իսկապես, ինչպես ես արդեն ասացի, կա որոշակի ոլորտներում համագործակցությունը խորացնելու հնարավորություն: Եվ ես այսօր նաև խոսեցի քաղաքացիական հասարակության Ազգային պլատֆորմի ներկայացուցիչների հետ և հստակորեն ասացի, որ այն փաստը, որ Հայաստանը Ասոցացման համաձայնագրից հրաժարվեց հօգուտ Մաքսային միության, չի նշանակում, թե եվրոպական օրակարգը, եվրոպական արժեքները և սկզբունքները անհետանալու են: Դա չի նշանակում, որ քաղաքացիական հասարակության ձեռքբերումները եվրոպական օրակարգն առաջ մղելու գործում, հիմնարար իրավունքների պաշտպանության արդեն ձեռք բերված մակարդակը կորչելու է: Մենք շարունակելու ենք նշանակալի ներկայություն ունենալ Հայաստանում և աջակցելու ենք քաղաքացիական հասարակությանը, աշխատելու ենք իշխանությունների հետ, որպեսզի այս ոլորտներում նահանջ չարձանագրվի, որպեսզի շարժվենք առաջ, թերևս ոչ այնքան արագ և ոչ այնքան համակողմանիորեն, բայց՝ շարժվենք առաջ:
«Ազատություն»․ - Պարոն Ֆյուլե, Դուք ասացիք, որ Ասոցացման համաձայնագրի նշանակալի մասը կազմում է Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի համաձայնագիրը: Հայաստանյան պաշտոնյաներն ասում են, որ իրենք պատրաստ են ստորագրել Ասոցացման համաձայնագիրը: Մինչդեռ Դուք, կարծես թե, ասում եք, որ դա անհնար է, Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի համաձայնագիրը Ասոցացման համաձայնագրից տարանջատել հնարավոր չէ: Դա այդպե՞ս է:
Ֆյուլե․ - Տեսեք, գործընկերների հետ երեքուկես տարվա ինտենսիվ բանակցություններից և համատեղ աշխատանքից հետո թերևս տեղին է ակնկալել, որ, ասենք՝ Հայաստանի պարագայում, որոշակի բաներ հստակ կլինեին այստեղի մեր ընկերների համար, բայց ես, ամեն դեպքում, օգտվեցի առիթից և իմ այսօրվա հանդիպումներում վերահաստատեցի հետևյալը․ մենք բանակցություններ ենք վարել ոչ թե երկու, այլ ընդամենը մեկ համաձայնագրի շուրջ, որը երկու մասից է կազմված՝ քաղաքական և առևտրային, որը նաև վերաբերում է իրավակարգավորիչ դաշտին, կամ օրենսդրության համապատասխանեցմանը: Այս երկու մասերի շուրջ բանակցությունները վարվել են երկու տարբեր թիմերի կողմից, սակայն մեկ մանդատի ներքո: Եվ բանակցությունների ընթացքում բանակցող թիմերը փոխադարձ կապեր են ստեղծել այս համաձայնագրի երկու մասերի միջև: Սա մեկ ամբողջական համաձայնագիր է, հնարավոր չէ դրա միջից ընտրել միայն այն մասերը, որոնք ուզում ես, և հրաժարվել այն մասերից, որոնք չես ուզում: Ես հարցրել եմ՝ գուցե ցանկանում եք վերստի՞ն բանակցել, և պատասխանն էր՝ ոչ:
Մենք պետք է ինչ-որ ձև գտնենք, որպեսզի այս երեքուկես տարիները մոռացության չմատնվեն, այսպես ասած՝ դեն չշպրտվեն: Պետք է դրանց հիմքի վրա առաջ շարժվելու ճանապարհ գտնել: Հայաստանի հետ հարաբերություններում այսօր մենք հիմնվում ենք Գործընկերության և համագործակցության համաձայնագրի վրա, որն արդեն բավական հնացած համաձայնագիր է, մեր հավակնություններն այժմ ավելին են, քան այն հնարավորությունները, որոնք ընձեռում է գործող համաձայնագիրը: Միևնույն ժամանակ, Ասոցացման համաձայնագիրն այլևս օրակարգում չէ Հայաստանի ընդունած որոշման հետևանքով:
Այնպես որ, պետք է քննարկել հայերի հավակնությունները և տեսլականը հարաբերություններն ավելի բարձր մակարդակի վրա դնելու՝ այդ թվում մեր հարաբերությունների նոր իրավական հիմքերի վերաբերյալ: Մենք միանշանակ պատրաստ ենք: Ես նախագահին վստահեցրեցի այս մասին: Ես թվարկեցի այն ոլորտները, որտեղ աշխատանքի կարիք կա:
«Չենք հրաժարվելու Հայաստանից»
«Ազատություն»․ - Այսինքն, ի վերջո կարող է լինել մի փաստաթուղթ, որը կարող է ստորագրվե՞լ Վիլնյուսում: Կա՞ նման հնարավորություն:
Ֆյուլե․ - Ես կցանկանայի զգույշ լինել այս հարցում, որովհետև մենք խոսում ենք այս Ասոցացման համաձայնագրի գործընթացի մասին, որը տևել է երեքուկես տարի: Այսինքն՝ սա լուրջ խնդիր է: Չեմ ասում, թե փոխարենը մենք ունենալու ենք համարժեք նշանակության փաստաթուղթ, բայց միևնույն է՝ խոսքը վերաբերում է շատ լուրջ գործի՝ անդամ երկրների մասնակցության, մանդատի, նոր համաձայնագրի շրջանակների․․․ Այնպես որ, եթե մինչև Վիլնյուսը մենք կարողանանք առնվազն ձևակերպել, թե ինչի ենք ուզում հասնել, դա արդեն բավական մեծ առաջընթաց կլինի:
«Ազատություն»․ - Պարոն Ֆյուլե, եթե Հայաստանը գնա Վիլնյուս և ոչ մի փաստաթուղթ չստորագրի, դա շատ մեծ հիասթափություն կլինի շատ հայաստանցիների համար, ովքեր իրենց նույնականացնում են որպես եվրոպական մշակույթի կրողների: Եվ մենք գիտենք, որ Արևմուտքը և Եվրոպան միշտ ներգրավելու կողմնակից է, որովհետև դրա այլընտրանքը Հայաստանի մեկուսացումն է, և մենք տեսնում ենք, որ Հայաստանում արդեն իսկ ավտոկրատական մշակույթ է արմատավորվում, ինչը ակնհայտորեն այն չէ, ինչ Դուք կուզենայիք տեսնել: Ի՞նչ կասեք այս մասին:
Ֆյուլե․ - Տեսեք, մենք շարունակելու ենք մեր ներգրավվածությունը: Եվ անկախ այն բանից՝ մենք Վիլնյուսի գագաթնաժողովում ինչ-որ բան կունենանք, թե ոչ, ինչ-որ մի բան կլինի, քանի որ լինելու է գագաթնաժողովի ավարտական հռչակագիր, Հայաստանի պատվիրակությունը մասնակցելու և քննարկելու է ավարտական հռչակագրի տեքստը, որը սովորաբար բարդ փաստաթուղթ է լինում, և որը ոչ միայն ամփոփում է անցյալը, այլ նաև նախանշում է ապագայի ուղենիշները: Այնպես որ, այնտեղ հաստատ Հայաստանի հետ կապված շատ բան կլինի, նույնիսկ չնայած ստեղծված նոր պայմաններին. սա՝ մեկ:
Եվ հետո՝ ինչպես ասացի, մենք հաստատակամ ենք, որ չենք հրաժարվելու Հայաստանից և աջակցելու ենք երկրի տնտեսության արդիականացմանը և բարեփոխմանը և այն ամենին, ինչը կօգնի այս երկրին մերձենալ Եվրամիությանը՝ անկախ նրանից՝ Մաքսային միության կազմում է, թե դրանից դուրս։
«Ազատություն»․ - Առաջիկայում, մինչև Վիլնյուսի գագաթնաժողովը, այլ անակնկալներ կանխատեսո՞ւմ եք՝ ասենք, օրինակ, որևէ այլ բան կարո՞ղ է տեղի ունենալ, վստա՞հ եք, որ մյուս գործընկերները նույնպես անսպասելի քայլերի չեն դիմի: Գիտենք, օրինակ, որ Ուկրաինան, Մոլդովան նույնպես մեծ ճնշման տակ են, և գիտենք, որ Եվրոպական խորհրդարանը Ռուսաստանի խստորեն քննադատող փաստաթուղթ է ընդունել, և հենց Դուք էլ Ձեր հայտարարության մեջ նշել եք մի բան, որ վերաբերում է նաև մեզ՝ հայերիս: Խոսքը հակամարտությունների՝ որպես լծակ օգտագործումն է Ռուսաստանի կողմից: Դուք հայտարարել եք, որ կանգնելու եք այն գործընկերների կողքին, որոնց նկատմամբ Ռուսաստանը ճնշումներ է գործադրում: Կմեկնաբանե՞ք սա, և կոնկրետ ի՞նչ եք անելու գործընկերներին աջակցելու համար:
Ֆյուլե․ - Կարծում եմ, մենք հստակ կարող ենք ասել, թե ինչ ենք ակնկալում Ռուսաստանից: Առաջինը՝ հարգել իր գործընկերների ցանկությունները: Եվ երկրորդը՝ մենք արդեն բավական ժամանակ է Ռուսաստանին կոչ ենք անում մեզ հետ քննարկել ոչ միայն Ասոցացման պայմանագրի և Մաքսային միության միջև հարաբերությունները, քանի որ կա մի բաղադրիչ, որը թույլ չի տալիս, որ այս երկու հասկացությունները համատեղելի լինեն, այլ նաև քննարկել ապագա հարաբերությունները ինտեգրացիոն մեկ գործընթացի, որը արդեն մի քանի տասնամյակ գործում է եվրոպական տարածքում՝ Եվրամիությունը, և մեկ այլ ինտեգրացիոն գործընթացի՝ Եվրասիական միության, որը ստեղծման փուլում է և հավանաբար 2015 թվականին արդեն իրականություն կդառնա, քանի որ այստեղ ես ակնկալում եմ, որ մենք երկուսս էլ պետք է մեծ աշխատանք կատարենք, որպեսզի մեր համագործակցության հիմքերը, երկու ինտեգրացիոն գործընթացների իրավակարգավորիչ դաշտը համատեղելի լինեն:
Կարող եմ հստակորեն ասել, որ Ասոցացման համաձայնագրից շահելու են թե՛ մեր գործընկերները, թե՛ նրանց հարևանները: Կարող եմ հստակորեն ասել, որ Ասոցացման համաձայնագիրը Եվրոպական միության անդամ երկրների նշանակալից և հստակ ներդրումն է ապագայում Լիսաբոնից մինչև Վլադիվոստոկ ազատ առևտրի գոտի ստեղծելու գործում:
Եվ երբ դուք խոսում էիք գործընկերների կողքին կանգնելու մասին՝ ես անդրադարձա Ռուսաստանին, բայց նաև մենք հավաստիացրել ենք մեր գործընկերներին, որ եթե նրանք իրենց ազատ ընտրությունը կատարելու ճանապարհին ճնշումների ենթարկվեն, նրանք կարող են հույս դնել մեր համերաշխության վրա: Համերաշխությունը Եվրոպական միության համար դատարկ բառ չէ: Մենք հպարտ ենք, որ այս սկզբունքի հարցում միշտ մեր խոսքի տերն ենք եղել:
Ինչ վերաբերում է Մոլդովայի պարագային, որի մասին դուք հիշատակեցիք․․․ Ոչ միայն գինու, այլև մի շարք այլ գյուղատնտեսական ապրանքների ներմուծման արգելքի որոշումը Ռուսաստանի կողմից ընդունվել է մի քանի օր առաջ, և մենք արդեն քայլեր ենք ձեռնարկել որոշակի իրավական դաշտ ստեղծելու ուղղությամբ, որը թույլ կտա մեծացնել Եվրամիություն մոլդովական գինու ներմուծման քվոտաները:
«Ազատություն»․ - Այսինքն՝ դա փոխհատուցման պես մի բան է՝ նրանք ինչ-որ բան կորցնում են, փոխարենը շահում են ինչ-որ բան:
Ֆյուլե․ - Այո, և մենք պատրաստ ենք այլ հարցերում նույնպես օգնել, օրինակ՝ Ուկրաինայի հետ ստորագրվելիք համաձայնագիրը մենք փորձելու ենք դարձնել հնարավորինս կիրառելի և առարկայական և այնպես ենք անելու, որ դրա դրույթները հնարավորինս շուտ ուժի մեջ մտնեն: Մեկ այլ օրինակ՝ եթե մենք կարողանանք Վիլնյուսի գագաթաժողովում նախաստորագրել Ասոցացման համաձայնագրերը Մոլդովայի և Վրաստանի հետ, Եվրահանձնաժողովը հստակորեն խոստացել է, որ ամեն ինչ կանի, որպեսզի այդ փաստաթղթերի ստորագրման համար անհրաժեշտ նախապատրաստական աշխատանքները ավարտին հասցվեն մինչև այս Եվրահանձնաժողովի պատասխանատվության ժամկետի ավարտը:
Եվ սա կարևոր է, որովհետև, անկախ այն բանից՝ դա ինձ դուր է գալիս թե ոչ, Եվրամիությունում նման փաստաթղթերը ստորագրման պատրաստելու համար անհրաժեշտ ժամանակը շատ ավելի երկար է տևում, քան ցանկալի է, սակայն այս երկու երկրների դեպքում մենք պատրաստ ենք անել ամեն ինչ, գրեթե անհնարինը, որպեսզի դրանք հնարավորինս արագ ստորագրվեն:
«Ազատություն»․ - Վերադառնալով Հայաստանին, այստեղ որոշ քննադատներ, որոնց նույնիսկ կարելի է եվրոպամետ համարել, ասում են, որ Եվրամիությունը բավարար քայլեր չգործադրեց, որպեսզի Հայաստանի իշխանություններին անհրաժեշտ վստահություն, քաջություն ներշնչեր՝ ռուսական ճնշմանը դիմագրավելու համար: Նրանք ասում են, որ նույն Եվրամիությունը Արևելյան գործընկերության մյուս երկրներին ավելի մեծ աջակցություն ցուցաբերեց, քան Հայաստանին: Այս օրերին Հայաստանում այսպիսի մեկնաբանություններ են հնչում: Ի՞նչ կպատասխանեք այս քննադատություններին:
Ֆյուլե․ - Մենք մեր գործընկերների միջև տարբերություն չենք դնում, մենք նախընտրելի և պակաս նախընտրելի գործընկերներ չունենք: Դա բացարձակ անհեթեթություն է: Մենք մեր բոլոր գործընկերների նկատմամբ որդեգրել ենք նույն մոտեցումները՝ նրանց առաջարկելով Ասոցացման համաձայնագիրը ստորագրելու և որպես արդյունք՝ Եվրոպական միության հետ քաղաքական ասոցացում և տնտեսական ինտեգրացիա ունենալու այս հնարավորությունը: Եվ միևնույն ժամանակ, իհարկե, այդ բանակցությունների ընթացքում մենք հաշվի ենք առել յուրաքանչյուր գործընկերոջ առանձնահատկությունները: Այնպես որ, մենք հնարավոր ամեն ինչ արել ենք, որպեսզի այս նպատակը գրավիչ դարձնենք Հայաստանի՝ Հայաստանի ժողովրդի և իշխանությունների համար:
Նաև կարևոր է նշել, որ երկիրը պետք է հնարավորություն ունենա ազատ կերպով ընտրություն կատարել: Եվ ես չեմ կարծում, որ Եվրամիությունը պետք է փորձի ազդել այդ ընտրության վրա: Մենք պետք է զբաղվենք այլ բանով՝ մենք պետք է այնպես անենք, որ մեր գործընկերները ժամանակի ընթացքում ավելի ու ավելի ազատ լինեն իրենց սեփական կամքով ընտրություն կատարելու հարցում։ Որպեսզի նրանք հնարավորություն ունենան գնալով ավելի քիչ հաշվի նստել այլ արտաքին գործոնների հետ: Որպեսզի նրանց ներքին քաղաքական իրավիճակը և առավել ևս ազգային շահը լինեն որոշիչ գործոնը, ոչ թե ինչ-որ մեկ ուրիշի շահը: Եվ մենք զբաղվելու ենք դրանով, այլ ոչ թե փորձելով հարկադրել մեր գործընկերներին ինչ-որ որոշում կայացնել:
«Փորձում ենք կողմերին նախապատրաստել հակամարտության լուծման համար»
«Ազատություն»․ - Ես չեմ կարող չտալ այս հարցը՝ խոսքը վերաբերում է Լեռնային Ղարաբաղին: Որովհետև Եվրոպան այս բանակցային գործընթացի շատ ու շատ կարևոր մասն է կազմում: ԵԱՀԿ-ի Մինսկի խմբի համանախագահ երկիր Ֆրանսիան, օրինակի համար, ինչ-որ առումով ստանձնել է այս գործընթացում Եվրամիությունը ներկայացնելու դերակատարությունը: Բայց ես կարծում եմ, որ թերևս բավարար քայլեր չեն արվել: Ձեր հայտարարությունում, օրինակ, Դուք ասում եք, որ գործընկեր երկրներից անվտանգության երաշխիքների դուրսբերումը անընդունելի է: Դուք, թերևս, սրանով նկատի ունեք, որ Ռուսաստանը կարող էր Հայաստանին ակնարկել, որ չի տրամադրի այն աջակցությունը, որը տրամադրում էր նախկինում: Այլ կերպ ասած՝ Դուք, թերևս, բավարար քայլեր չեք ձեռնարկել ղարաբաղյան բանակցային գործընթացում առաջընթաց արձանագրելու համար, թերևս կարող էիք ավելի՞ն անել: Կա՞ ինչ-որ ծրագիր, որպեսզի Եվրոպան այս գործընթացի ավելի ուղղակի մաս կազմի, կամ ազդեցություն ունենա դրա վրա:
Ֆյուլե․ - Դա դժվար թե տեղի ունենա առկա գործընթացի հաշվին, և դժվար թե դա կարողանա տեղի ունենալ առանց հակամարտության կողմերի շահագրգռվածության: Մինսկի խումբը արդեն վստահություն վայելող ձևաչափ է այս՝ Հարավային Կովկասում վաղուց գոյություն ունեցող և շատ լուրջ հակամարտության բանակցային գործընթացում: Եվ թեև մենք կարող էինք մի կողմ քաշվել և ափսոսանք հայտնել, որ մենք ավելի մեծ դեր չենք ստանձնել, և նշեմ, որ Ֆրանսիայի ներկայացուցիչը ներկայացնում է Ֆրանսիան, այլ ոչ թե Եվրամիությունը, բայց մենք դա չենք անում: Մենք ունենք հատուկ ներկայացուցիչ, ով հնարավորն անում է՝ աշխատելով համանախագահների հետ, ինչպես նաև Երևանում և Բաքվում իշխանությունների հետ աշխատելով, որպեսզի ավելի լավ պայմաններ ստեղծվեն լուծում գտնելու համար: Եվ հետո՝ մենք անցած երկու-երեք տարիներին զգալի ջանքեր ենք ներդրել կողմերի միջև փոխվստահության մթնոլորտի ձևավորման ուղղությամբ: Բացի այդ, մենք փորձում ենք կողմերին նախապատրաստել հակամարտության հնարավոր լուծման համար: Եվ երբ հնարավորություն կլինի, որպեսզի մենք ավելին անենք, մենք առաջինը կօգտվենք այս հնարավորությունից և քայլեր կձեռնարկենք, քանի որ մեր հարևան տարածքում դժվար թե կայունություն հաստատվի, եթե այստեղ սառեցված հակամարտությունները մնան սառեցված և չհանգուցալուծվեն:
«Ազատություն»․ - Այժմ դառնալով Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի գոտուն, ասեմ, որ այստեղ որոշ քաղաքական գործիչներ հայտարարում են, թե այնտեղ որոշակի դրույթներ կան, որոնցով նախատեսվում է Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի միջև մաքսակետեր տեղադրել: Սրանք հիմնավորվա՞ծ են, եթե, իհարկե, սա գաղտնիք չէ:
Ֆյուլե․ - Նախ՝ ցանկացած մարդ, ով ցանկանում է համաձայնագրի բովանդակության մասին դատողություններ անել, պետք է բերի ու ցույց տա այդ տեքստը: Սա՝ մեկ: Եվ երկրորդ՝ մենք միշտ շատ ու շատ ուշադիր ենք եղել, որպեսզի մեր քաղաքական ասոցացման առաջարկը, ինչպես նաև մեր տնտեսական և առևտրային կապերի խորացման առաջարկը ավելի լայն հնարավորություններ ընձեռի այդ տարածքների մարդկանց համար և ստեղծի հակամարտության լուծմանը առավել նպաստող միջավայր:
Մենք միշտ ջանացել ենք, որպեսզի թե՛ ուղղակիորեն, թե՛ անուղղակիորեն որևէ նոր արհեստական խոչընդոտներ չստեղծենք հակամարտության լուծման համար, անկախ այն բանից՝ մենք խոսում ենք Հայաստանի, Վրաստանի, թե Մոլդովայի մասին: Դա միշտ շատ կարևոր նախապայման է հանդիսացել այս Ասոցացման համաձայնագրի տեքստի ստեղծման հարցում:
«Համագործակցության դուռ»` Հայաստանի և Թուրքիայի միջև
«Ազատություն»․ - Ես կցանկանայի մի հարց տալ հայ - թուրքական սահմանի վերաբերյալ: Ինչպես գիտեք՝ սահմանը փակ է, և մեր նախագահը Ձեզ ուղղված քննադատական մի հայտարարությամբ է հանդես եկել՝ նշելով, որ նախքան Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ բանակցություններ վարելը Դուք պետք է համոզեիք Թուրքիային բացել Հայաստանի հետ սահմանը: Չէ որ Թուրքիան նույնպես Եվրամիության հետ որոշակի համագործակցության համաձայնագիր ունի:
Ֆյուլե․ - Նախ թույլ տվեք ասել, որ մենք ի սկզբանե աջակցել ենք սահմանի բացման ուղղությամբ հայաստանյան խիզախ նախաձեռնությունները: Եվ մեր այդ աջակցությունը այժմ էլ առկա է, մենք որևէ հնարավորություն բաց չենք թողնում մեր թուրք գործընկերներին կոչ անելու՝ Երևանի հետ միասին աշխատել հարաբերությունների նորմալացման ուղղությամբ: Բացի այդ, այստեղ կատարած իմ նախորդ այցի ժամանակ՝ հուլիսին, մենք բավական ժամանակ ծախսեցինք Ասոցացման համաձայնագրի տարածաշրջանային հետևանքները քննարկելու վրա:
Մենք՝ Եվրամիությունը, Թուրքիայի հետ մաքսային միություն ունի: Եվ երբ Եվրամիությունը բանակցություններ է վարում ազատ առևտրի համաձայնագրերի շուրջ, այս մաքսային միության գոյությունը ենթադրում է, որ Թուրքիան նույնպես պետք է տվյալ գործընկերոջ հետ նույնանման համաձայնագիր կնքի: Եվ մենք իրականում քննարկել ենք, թե ինչպես կարելի է օգտագործել այս Ասոցացման համաձայնագիրը և բացել Հայաստանի և Թուրքիայի միջև համագործակցության այդ դուռը: Բայց այժմ մենք հավանաբար այդպես էլ չենք իմանա՝ դա արդյունք կտա՞ր, թե՞ ոչ: