Ընդդիմադիր Հայ ազգային կոնգրեսի համակարգող, ՀԱԿ խորհրդարանական խմբակցության ղեկավար Լեւոն Զուրաբյանը այսօր «Ազատություն» TV-ի ուղիղ եթերում պատասխանեց իր ներկայացրած քաղաքական ուժի՝ որպես կուսակցություն վերակազմավորվելու ծրագրերի, հայաստանյան ներքաղաքական զարգացումների, մասնավորապես՝ ՀԱԿ անդամ, նախագահի թեկնածու Հրանտ Բագրատյանին սատարելուց զերծ մնալու վերաբերյալ հարցերին։ Հարցազրույցը վարում է «Ազատություն» ռադիոկայանի հայկական ծառայության տնօրեն Հրայր Թամրազյանը։
«Ազատություն»․ - ՀԱԿ դաշինքի 28 անդամներ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի գլխավորությամբ դիմել են Արդարադատության նախարարություն, որպեսզի ստեղծեն նույնանուն Հայ ազգային կոնգրես կուսակցություն։ Ինչո՞ւ եք ստեղծում կուսակցություն, երբ կա դաշինք հարցին Ձեր վերջին հարցազրույցում Դուք ասացիք, թե դաշինքով շատ դժվար է որոշում կայացնել, քանի որ այդ դաշինքում կան մարդ-կուսակցություններ, որոնք դժվարացնում են դա, երկար քննարկումներ են լինում եւ ի վերջո հնարվոր չի լինում արդյունավետ որոշումների հանգել։ Շատերն էլ ասում են, թե ՀԱԿ-ն էլ իր հերթին մեկ մարդ դաշինք է։ Դուք այն ժամանակ չտվեցիք այդ մարդ-կուսակցության անունը, բայց ես կտամ՝ այդ մարդը, որը կանգնած է ՀԱԿ-ի կառույցի ետեւում, դա Լեւոն Տեր-Պետրոսյանն է եւ դա ոչ ոքի համար գաղտնիք չէ։ Հիմա՝ ընդհանրապես ինչո՞ւ եք ստեղծում այս կուսակցությունը։
Զուրաբյան․ - 2007 թվականին ստեղծված համաժողովրդական այս շարժումը երկրում տիրող բռնապետության դեմ, ընտրությունների ֆալսիֆիկացիաների դեմ, սահմանադրական իրավունքների, ժողովրդավարական ազատությունների վերականգնման համար, այս շարժումը իսկապես աննախադեպ էր իր հզորությամբ, ինտենսիվությամբ եւ արձանագրած արդյունքներով․ տասնյակ հազարավոր մարդիկ, տարի է եղել՝ 20 անգամ մենք հանրահավաքներ ենք անցկացրել, էլ չեմ խոսում մանր ակցիաների մասին։ Եռացել է Հայաստանը։ Եվ այդ ամեն ինչի ակունքում կանգնած էր Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, իր կողմից ստեղծված այս շարժումը, այն աննախադեպ միավորումը, որ եղավ, երբ 24 կուսակցություն սատարեցին Տեր-Պետրոսյանի թեկնածությունը 2008 թվականի նախագահական ընտրություններում։
Եվ, բնականաբար, օգոստոսի 1-ին, 2008 թվականին, մարտիմեկյան սպանդից հետո, երբ մենք նորից վերականգնում էինք այդ շարժումը, երբ 150 քաղբանտարկյալ նստած էր բանտում, մենք ստեղծեցինք նաեւ ինչ-որ ինստիտուցիոնալ մի խմբավորում, որը կոչվեց Հայ ազգային կոնգրես, որի մեջ մտան 18 կուսակցություններ։ Եվ այն ժամանակ իսկապես շատ կարեւոր էր, եւ ամեն կուսակցություն, լիներ անգամ մարդ-կուսակցություն, թե երկու-երեք հոգուց կազմված դե-ֆակտո կուսակցություն, դա արժեք էր, որովհետեւ դա ստեղծում էր այն համախմբման տպավորությունը, որը շատ անհրաժեշտ էր, որ ժողովուրդը ոգեւորվի, հասարակությունը ոգեւորվի, հասկանա, որ սա ինչ-որ մի քաղաքական ուժի խնդիր չէ, այլ սա համազգային խնդիր է եւ մտնի այս պայքարի մեջ։ Ինչը եւ կատարեց։
Դա ստեղծվեց, դա աշխատեց, բայց գիտեք՝ 5 տարվա ընթացքում մի շատ կարեւոր իրողություն է ձեւավորվել․ ակտիվ քաղաքականության մեջ ներգրավվեցին հազարավոր մարդիկ, որոնք որեւէ կուսակցության հետ կապ չունեն։ Ձեւավորվեց անկուսակցականների մի հսկայական զանգված, ավելի մեծ, քան Կոնգրեսին անդամակցած բոլոր կուսակցությունների անդամների գումարը։ Հինգ տարվա ընթացքում, ի վերջո, մենք հիմա ունենք այս ձեւավորված բանակը․․․ այդ մարդիկ ուզում են մասնակցություն ունենալ քաղաքականության մեջ, եւ առաջին հերթին՝ մասնակցություն որոշումների ընդունման վրա։ Եթե մենք պահպանենք Կոնգրեսի կուսակցությունների այս դաշինքային ֆորմատը, դա նշանակելու է, որ այս մարդիկ չեն ունենալու որեւէ ազդեցություն քաղաքական որոշումների վրա։
Եկել է ժամանակը, երբ այն մարդիկ, որ նվիրվել են այս պայքարին, հինգը տարի պայքարել են՝ դա իրենց պայքարն է, վերջապես ստանան նաեւ խոսելու, ասելու, որոշելու իրավունք։ Եվ կուսակցության վերածելը առաջին հերթին լուծում է այդ խնդիրը, այսինքն՝ հսկայական այս բանակը որոշումների, քաղաքական գործընթացների, քննարկումների մեջ ընդգրկելու հարցը։
Երկրորդ կարեւոր գործոնը այն է, որ մենք պետք է հասկանանք՝ սա պատերազմ է, սա հայ ժողովրդի պատերազմն է բռնապետության դեմ։ Իսկապես վիճակը աղետալի է։ Եթե այս ռեժիմը շարունակի մնալ մենք կորցնում ենք Հայաստանը․ արտագաղթը, մենաշնորհները, որ խեղդում են Հայաստանը։ Իսկ երբ գալիս է պատերազմի ժամանակը, անգամ մարդիկ, որոնք ոչ պատերազմի մասին են մտածել, ոչ կրակել են, բոլորը դառնում են զինվոր։ Եվ եթե դուք նայեք նախաձեռնող խմբի մեջ, կտեսնեք շատ ազատ մտավորական մարդիկ, որոնք ընդգրկվում են կուսակցության մեջ եւ դրանով փորձում են այդ կարծրատիպը ջարդել։ Մենք ստեղծում ենք մասսայական, դեմոկրատական մի հզոր, համախմբված, կուռ կուսակցություն, որովհետեւ կա պատերազմական անհրաժեշտություն․ ռեժիմի դեմ մենք պետք է պայքարենք կարգապահ, կուռ, հզոր մի կառույցով։
Քաղխորհրդում ստեղծվել էր մի իրավիճակ․ կան, օրինակ մարդիկ (հիմա 14 կուսակցություն է), որոնք բացի իրենցից ոչ մեկին չեն ներկայացնում։ Օրինակ ՀԺԿ-ն ունի հազարավոր անդամներ, բայց ՀԺԿ-ն ունի նույնքան ձայնի իրավունք, ինչքան ունի մի մարդ, որը բացի իրենից ոչ մեկին չի ներկայացնում։ Հիմա այդ մարդը կարող է, օգտվելով վետոյի իր իրավունքից, քանի որ գործում է կոնսենսուսի մեխանիզմը, տորպեդահարել ցանկացած որոշում, որը Կոնգրեսը պատրաստվում է ընդունել։ Չի կարող մեկ հոգանոց կուսակցությունը նույն կշիռը ունենալ, ինչ որ ունի 5 հազարանոց կուսակցությունը։ Դա դեմոկրատիայի բռնաբարություն է։ Մարդիկ բոլորը հավասար են, բոլորի ձայները հավասար են։
«Ազատություն»․ - Լավ, հիմա դառնանք ՀԱԿ-ի անդամ կուսակցություններին կամ ինչպես դուք ասում եք՝ մարդ կուսակցություն, կամ գուցե՝ երկու մարդ մեկ կուսակցություն․․․ ինչո՞ւ չեք աջակցում Հրանտ Բագրատյանին, որը միշտ Ձեր կողքին է եղել ամենադժվարին պահերին, եղել է Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի վարչակարգի ակտիվ անդամներից մեկը, շատ ստեղծագործական ուղեղով։ Նրան է պատկանում, օրինակ, հողի սեփականաշնորհման օրենսդրությունը, էլեկտրականության բաշխման, սպառման արդյունավետությունը, որը նա կարողացավ ապահովել։ Այս մարդը, որը ուրիշ երկրներում կօգտագործվեր կուսակցությունների կողմից, հիմա վտարանդի է դարձել սեփական գաղափարախոսության մեջ, ինչո՞ւ եք դուք նրան վանում։ Ժամանակին առաջին նախագահը նրան պաշտպանում էր ամեն կերպ։ Հենց ՀՀՇ-ի ներսում կար մի թեւ, որը չէր ուզում, որ Հրանտ Բագրատյանը լինի վարչապետ։ Տեր-Պետրոսյանը մինչեւ վերջ պաշտպանեց նրան եւ Բագրատյանը շարունակեց պաշտոնավարել, եւ կարծում եմ՝ այդ որոշումը իր արդյունքը տվեց։ Համենայնդեպս մենք ունենք հիմա սեփականաշնորհված հող, որը կարելի է ասել, մեր այս հանրապետության նվաճումներից մեկն է։
Զուրաբյան․ - Հողի սեփականաշնորհումը, իհարկե, առաջին հերթին Ղարաբաղ կոմիտեից սկսված եւ հետո Հայոց համազգային շարժում դարձած շարժման վաստակն է, որովհետեւ ամենասկզբից էլ հռչակվեց այդ գաղափարը շարժման լիդերների կողմից եւ իրագործվեց։
Ինչ վերաբերում է Հրանտ Բագրատյանին․ ես շատ հարգում եմ եւ գնահատում եմ իր տնտեսագիտական մոտեցումները, ընդհանրապես իր գաղափարները, իննովատիվ, կրեատիվ մոտեցումները, որոնք իրականում բավականին մոտ են սոցիալական լիբերալիզմի գաղափարախոսությանը, որը մենք բոլորս ընդունում ենք եւ այդ ուղղությամբ գաղափարներ ունենք եւ զարգացրել ենք։
Դրա համար, երբ որ մենք սկսեցինք աշխատանքները տնտեսական ծրագրի ձեւավորման համար եւ Հրանտ Բագրատյանը ներկայացրեց որոշակի գաղափարներ, մենք բոլորս սկսեցինք աշխատել դրա վրա։ Հիմքը լավն էր, եղան բազմաթիվ գաղափարներ, բոլորն էլ աշխատեցին՝ Կենտրոնական գրասենյակը, կուսակցություններում դա քննարկվեց, քաղխորհրդում քննարկվեց։ Բազմաթիվ փոփոխություններ մշակվեցին, ծայրահեղությունները մի կողմ դրվեցին, բավականին գաղափարներ շտկվեցին եւ կատարվեց ամենակարեւոր բանը, որ եղավ մի բովանդակալից ծրագիր, որը որդեգրվեց ամբողջ Կոնգրեսի կողմից․ 18 կուսակցություն կարողացան ստորագրել մի ծրագրի տակ։
«Ազատություն»․ - Հիմա ինչո՞ւ այդ ծրագիրը չեք պաշտպանում, չէ՞ որ ինքը ներկայացրել է որպես նախընտրական ծրագիր։
Զուրաբյան․ - Ինչ վերաբերում է կոնկրետ աջակցության հարցին․ նախեւառաջ, երբ որ Տեր-Պետրոսյանը որոշում ընդունեց, որ ինքը չի առաջադրվելու (իսկ Կոնգրեսի համար նա անվիճելի համախմբող թեկնածու էր), բնականաբար, Կոնգրեսը բավականին դժվար վիճակում հայտնվեց այն առումով, որ պետք էր ինչ-որ որոշում ընդունել, թե մենք ինչպես ենք մասնակցում ընտրություններին։ Մենք անմիջապես հավաքվեցինք, եղավ Հայ ազգային կոնգրեսի քաղխորհրդի նիստ, բոլոր կուսակցությունները հրավիրված էին, հրավիրված էր նաեւ Հրանտ Բագրատյանը։ Նա զանգահարեց եւ ասաց, որ ինքը ասելիք առայժմ չունի Կոնգրեսին։ Ես դա փոխանցեցի Կոնգրեսի նիստին։ Բայց պրոբլեմը այն էր, որ մենք հենց այդ օրը որոշում էինք Կոնգրեսի մասնակցության ձեւաչափը եւ գնաց մի շատ լուրջ քննարկում, բոլոր կուսակցությունները ներկայացրեցին իրենց տեսակետները։
«Ազատություն»․ - Եթե կարելի է՝ ասեք, ի՞նչ տեսակետներ էին։
Զուրաբյան․ - Քննարկումների առանցքը հետեւյալն էր, որ Սերժ Սարգսյանը, քանի որ ստեղծել է մոտավորապես 500 հազարից 700 հազար, մինչեւ միլիոն ձայնի կեղծման մեքենա Հայաստանում՝ ահաբեկման, բազմակի քվեարկության, պետականորեն կազմակերպված ընտրակաշառքի բաժանման մեքենա, գործարարների ահաբեկման մեքենա, որ նրանք չկարողանան ընդդիմությանը ֆինանսավորել, այս մեքենայի առկայության պայմաններում միակ ձեւը այն էր, որ մենք կարողանայինք ստեղծել մի հզոր համախմբում քաղաքական այլընտրանքային ուժերի միջեւ։ Եվ մենք ձեռնարկեցինք այդպիսի մի պրոցես։ Որովհետեւ ընտրակեղծարար մեքենան պետք էր ջարդել։ Դա հնարավոր էր միայն այնպիսի մի քաղաքական պրոյեկտով ջարդել, որը ժողովրդի ոգեւորությունը կառաջացներ, մոբիլիզացիա կգնար եւ այլն։ Հենց դա էր պատճառը, որ մենք լուրջ բանակցություններ սկսեցինք «Բարգավաճ Հայաստանի», Դաշնակցության հետ, «Ժառանգությանն» էլ էինք ցանկանում ներգրավել՝ իրենք էին մի քիչ սառը։
Հիմա, ինչ-ինչ պատճառներով դա չստացվեց, որովհետեւ խանգարեցին, ահաբեկեցին եւ այլն։ Չստացվեց, եւ այդ վիճակում բոլոր կուսակցությունները, որոնք ներկայացված էին Հայ ազգային կոնգրեսի քաղխորհրդում, ասում էին, որ այդ դեպքում մասնակցությունը այս ընտրություններին ուղղակի կբերի այս ամբողջ ընտրակեղծարարության լեգիտիմացիայի, որովհետեւ ժողովրդին չի հաջողվի մոբիլիզացնել եւ կստացվի, որ գնացինք, մասնակցեցինք, լավ էլ մրցակցային ընտրություն էր՝ կձեւակերպվեր, կմատուցվեր միջազգային հանրությանը, եւ կստացվեր, որ Սերժ Սարգսյանը քիչ թե շատ նորմալ պայքարում տարավ իր 60-70 կամ ինչքան որ ինքը ասում է՝ կխփի․․․ հիմա ասում է՝ ես կխփեմ, 90 տոկոս էլ պետք լինի՝ կխփեմ։
Բնականաբար, մենք համարեցինք, եւ դա կուսակցությունների՝ ե՛ւ ՀԺԿ-ի, ե՛ւ ՀՀՇ-ի, ե՛ւ մնացած կուսակցությունների կարծիք այն էր, որ սա ֆարս է։
«Ազատություն»․ - Չկա՞ր այլ կարծիք, ոչ ոք չէ՞ր պաշտպանում Հրանտ Բագրատյանին։
Զուրաբյան․ - Չկար, բացարձակ չկար ալտերնատիվ։ Եվ ամենատխուրն այն էր, որ շանսը կար, որ գոնե նույն Հրանտ Բագրատյանը կարող էր գալ եւ «Ազատություն» կուսակցության անունից ներկայացներ իր տեսակետը, փորձեր ջարդել այս մթնոլորտը, փորձեր բերել արգումենտներ, բացահայտեր՝ ինչ ռեսուրսների տեր է, ինչ է առաջարկում, ինչպե՞ս կարելի է ջարդել այս ընտրակեղծարար մեքենան։ Այդ հնարավորությունը ինքը ունեցել է, ինքը դրանից չօգտվեց, բայց դա կարեւոր էլ չէ։ Հիմա այդ համատեղ որոշումից ինձ, որպես Կենտրոնական գրասենյակի համակարգող, Կենտրոնական գրասենյակին, մնում է միայն կատարել այդ որոշումը։ Այսինքն, դրանից հետո Կոնգրեսը, ըստ էության, որոշել է չմասնակցել այս ընտրություններին։
Հիմա՝ Հրանտ Բագրատյանին ես շատ հարգում եմ, Հրանտ Բագրատյանի կարողությունները ես շատ հարգում եմ, բայց կներեք՝ բոլորս էլ հասկանում ենք, որ որպես քաղաքական գործոն ինքը ազդեցիկ չէ, իր հետեւում չեն կանգնած հզոր քաղաքական ուժեր։
«Ազատություն»․ - Եթե դուք կանգնեիք՝ ազդեցիկ կլիներ։
Զուրաբյան․ - Ես ամբողջ գործընթացը ներկայացրեցի։ Ի դեպ՝ կներեք, հենց քաղաքական լիդերի ուժը նրանում է կայանում, որ կարողանա համոզել եւ համախմբել իր շուրջ քաղաքական ուժերին։ Այսինքն, դա իր գործն էր, ինքը պիտի այդ գործը կատարեր։ Հիմա փաստ է, որ կոնկրետ մարդու մարդու ետեւում կանգնած են փոքրիկ ուժեր։
«Ազատություն»․ - Դառնանք «Բարգավաճ Հայաստանի» հետ համագործակցությանը։ Քիչ առաջ Դուք այդ մասին ասացիք, որ ՀԱԿ-ի նիստ եք գումարել եւ քննարկել եք այդ հարցը՝ ինչպես անել, որ, ասենք, այս գործող ռեժիմի դեմ պայքարեք, ում հետ համագործակցեք, եւ որոշել էիք համագործակցել «Բարգավաճ Հայաստանի» հետ․․․
Զուրաբյան․ - Մենք չէին որոշել համագործակցել «Բարգավաճ Հայաստանի» հետ՝ մենք որոշել էինք բոլոր ազդեցիկ քաղաքական ուժերի հետ, որոնք ի վիճակի են մարտահրավեր նետել Սերժ Սարգսյանին, բոլոր նրանց փորձել համախմբել մի հզոր քաղաքական պրոյեկտում, որը կմոբիլիզացնի ժողովրդին։
«Ազատություն»․ - Բայց հայտնի էր, որ դուք հատկապես հույս ունեիք, որ դա կանի «Բարգավաճ Հայաստանի» առաջնորդը՝ Գագիկ Ծառուկյանը։
Զուրաբյան․ - Որովհետեւ ԲՀԿ-ն ավելի հզոր քաղաքական գործոն էր, քան թե մնացած այլ քաղաքական ուժերը, որոնց հետ մենք պետք է համագործակցեինք։
«Ազատություն»․ - Ձեզանից է՞լ հզոր է։
Զուրաբյան․ - Ես չեմ կարծում, որ այդպես է, որովհետեւ եթե Հայաստանում լինեին արդար, ազատ ընտրություններ, մասնավորապես՝ եթե պառլամենտական ընտրությունները լինեին արդար, Հայ ազգային կոնգրեսը կունենար մեծամասնություն պառլամենտում, ես դրա մեջ մի րոպե չեմ կասկածում։
«Ազատություն»․ - Պարոն Զուրաբյան, ես շատ լավ ծանոթ եմ ՀՀՇ-ին էլ, ՀԱԿ-ին էլ, եւ գործիչներին, որոնք անդամակցում են այդ կառույցներին, եւ կարող եմ ասել, որ գաղափարական առումով նրանց եւ «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության անդամների միջեւ այսպես ասած ընդհանուր եզրեր շատ քիչ են։ Ինչպե՞ս էիք դուք պատկերացնում այդ համատեղ պայքարը։ Չէ՞ որ նրանց մոտ էլ կան մարդիկ, անդամներ, որոնք ժամանակին կառավարության անդամներ են եղել եւ նրանց մեղադրել են հենց նույն կոռուպցիայի եւ նման բաների մեջ։
Զուրաբյան․ - Ես այդ ամենը հասկանում եմ, ընդ որում՝ Կոնգրեսում էլ կան մարդիկ, որոնց մեղադրել են կոռուպցիայի մեջ․․․
«Ազատություն»․ - Դե՝ եղել է կոռուպցիա ժամանակին իհարկե։
Զուրաբյան․ - Եղել է կոռուպցիա, եղել են մեղադրանքներ՝ դրանցից շատերը անհիմն, դա չէ կարեւորը։ Կարեւոր է հետեւյալը․ մենք իսկապես պետք է հասկանանք երկրում ինչ է կատարվում։ Իրականում պրոբլեմը ոչ Բարգավաճն է, ոչ որեւէ այլ կուսակցություն։ Իհարկե, իրենք ունեն իրենց խնդիրները, որոնց համար մենք բազմաթիվ անգամ քննադատել ենք եւ կքննադատենք, եւ ես վստահ եմ, երբ որ դեմոկրատիան հաղթահարի Հայաստանում ամեն ինչ կդրվի տեղը, բոլորը իրենց արածների համար պատասխանատվություն կկրեն։ Բայց հարցը ուրիշ բան է։ Այսօր Հայաստանում ամենահիմնական պրոբլեմը դա Սերժ Սարգսյանի բռնապետության, այս Հանրապետական կուսակցության միջոցով հաստատված բռնապետության վիճակն է, որը խեղդում է Հայաստանին։ Եվ ես ուզում եմ մի հարց տալ․ եկել են նախագահական ընտրություններ․․․ Դուք տեսե՞լ եք ավելի ձախողված նախագահ, եթե նրան կարելի է նախագահ համարել, քան Սերժ Սարգսյանը։ Այսինքն՝ մի մարդ, որը ընդհանրապես ոչինչ ժողովրդին չի կարող ներկայացնել իր ընտրարշավի ժամանակ։
«Ազատություն»․ - Իսկ Դուք տեսե՞լ եք ավելի հաջողված նախագահ։
Զուրաբյան․ - Քան Սերժ Սարգսյա՞նը։
«Ազատություն»․ - Հենց թեկուզ Սերժ Սարգսյանը։
Զուրաբյան․ - Ես ասում եմ մնացած բոլորը երեւի իրենից ավելի հաջողված են։
«Ազատություն»․ - Նույնիսկ երկրո՞րդ նախագահը։
Զուրաբյան․ - Հայաստանո՞ւմ։ Բնականաբար, բնականաբար։ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը գոնե կարող էր այս ժողովրդին ասել` «հաղթել ենք պատերազմում, ծանրագույն վիճակում, կայացրել ենք անկախ երկիր, կատարել ենք անցում դեպի շուկայական տնտեսություն, ի վերջո` վերականգնել ենք կայունություն»։ Երկրորդ նախագահը, ինչքան էլ մենք իրեն քննադատենք, եւ ինքը շատ հանցագործություններ է արել, որոնց համար քննադատում ենք եւ կքննադատենք, բայց ինչ-որ մի, ինչ-որ մի...
«Ազատություն». - «Ավազակապետություն» տերմինը օգտագործվեց հենց նրա վարչակարգի նկատմամբ, կազմաքանդել այս... Ամեն ինչը վերաբերում էր հենց այդ նախագահին։
Զուրաբյան. - Ճիշտ է, ես դա լրիվ հաստատում եմ, նորից, ինչ որ մենք ասել ենք` լրիվ հաստատում եմ` ավազակապետության առումով, Մարտի 1-ի առումով, Հոկտեմբերի 27-ի առումով` ամեն ինչ, եւ այս հանցագործ համակարգը ստեղծելու առումով։ Բայց անգամ այ էդ հանցագործ ռեժիմը ինչ-որ բան ուներ ժողովրդին ասելու, այսինքն` որ մի քիչ տնտեսության, տնտեսական չափանիշները լավացել են, վեցը տարի շարունակ եղել է 12 տոկոսանոց, չգիտեմ, տնտեսական աճ, չգիտեմ, գազիֆիկացիա, եւ այլն, եւ այլն... Այսինքն, անգամ այդ հանցագործները ունեցել են ինչ-որ մի հատ հաղթաթուղթ, որ կարողացել են ժողովրդին շպրտել։ Դա չաշխատեց իհարկե, չաշխատեց, Տեր-Պետրոսյանը հաղթեց ընտրություններում Սերժ Սարգսյանին, իսկ Ստեփան Դեմիրճյանն էլ հաղթեց Ռոբերտ Քոչարյանին 2003 թվին։ Բայց Սերժ Սարգսյանը ոչինչ չունի ներկայացնելու ժողովրդին։
«Ազատություն»․ - ՀԱԿ դաշինքի 28 անդամներ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի գլխավորությամբ դիմել են Արդարադատության նախարարություն, որպեսզի ստեղծեն նույնանուն Հայ ազգային կոնգրես կուսակցություն։ Ինչո՞ւ եք ստեղծում կուսակցություն, երբ կա դաշինք հարցին Ձեր վերջին հարցազրույցում Դուք ասացիք, թե դաշինքով շատ դժվար է որոշում կայացնել, քանի որ այդ դաշինքում կան մարդ-կուսակցություններ, որոնք դժվարացնում են դա, երկար քննարկումներ են լինում եւ ի վերջո հնարվոր չի լինում արդյունավետ որոշումների հանգել։ Շատերն էլ ասում են, թե ՀԱԿ-ն էլ իր հերթին մեկ մարդ դաշինք է։ Դուք այն ժամանակ չտվեցիք այդ մարդ-կուսակցության անունը, բայց ես կտամ՝ այդ մարդը, որը կանգնած է ՀԱԿ-ի կառույցի ետեւում, դա Լեւոն Տեր-Պետրոսյանն է եւ դա ոչ ոքի համար գաղտնիք չէ։ Հիմա՝ ընդհանրապես ինչո՞ւ եք ստեղծում այս կուսակցությունը։
Զուրաբյան․ - 2007 թվականին ստեղծված համաժողովրդական այս շարժումը երկրում տիրող բռնապետության դեմ, ընտրությունների ֆալսիֆիկացիաների դեմ, սահմանադրական իրավունքների, ժողովրդավարական ազատությունների վերականգնման համար, այս շարժումը իսկապես աննախադեպ էր իր հզորությամբ, ինտենսիվությամբ եւ արձանագրած արդյունքներով․ տասնյակ հազարավոր մարդիկ, տարի է եղել՝ 20 անգամ մենք հանրահավաքներ ենք անցկացրել, էլ չեմ խոսում մանր ակցիաների մասին։ Եռացել է Հայաստանը։ Եվ այդ ամեն ինչի ակունքում կանգնած էր Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, իր կողմից ստեղծված այս շարժումը, այն աննախադեպ միավորումը, որ եղավ, երբ 24 կուսակցություն սատարեցին Տեր-Պետրոսյանի թեկնածությունը 2008 թվականի նախագահական ընտրություններում։
Եվ, բնականաբար, օգոստոսի 1-ին, 2008 թվականին, մարտիմեկյան սպանդից հետո, երբ մենք նորից վերականգնում էինք այդ շարժումը, երբ 150 քաղբանտարկյալ նստած էր բանտում, մենք ստեղծեցինք նաեւ ինչ-որ ինստիտուցիոնալ մի խմբավորում, որը կոչվեց Հայ ազգային կոնգրես, որի մեջ մտան 18 կուսակցություններ։ Եվ այն ժամանակ իսկապես շատ կարեւոր էր, եւ ամեն կուսակցություն, լիներ անգամ մարդ-կուսակցություն, թե երկու-երեք հոգուց կազմված դե-ֆակտո կուսակցություն, դա արժեք էր, որովհետեւ դա ստեղծում էր այն համախմբման տպավորությունը, որը շատ անհրաժեշտ էր, որ ժողովուրդը ոգեւորվի, հասարակությունը ոգեւորվի, հասկանա, որ սա ինչ-որ մի քաղաքական ուժի խնդիր չէ, այլ սա համազգային խնդիր է եւ մտնի այս պայքարի մեջ։ Ինչը եւ կատարեց։
Դա ստեղծվեց, դա աշխատեց, բայց գիտեք՝ 5 տարվա ընթացքում մի շատ կարեւոր իրողություն է ձեւավորվել․ ակտիվ քաղաքականության մեջ ներգրավվեցին հազարավոր մարդիկ, որոնք որեւէ կուսակցության հետ կապ չունեն։ Ձեւավորվեց անկուսակցականների մի հսկայական զանգված, ավելի մեծ, քան Կոնգրեսին անդամակցած բոլոր կուսակցությունների անդամների գումարը։ Հինգ տարվա ընթացքում, ի վերջո, մենք հիմա ունենք այս ձեւավորված բանակը․․․ այդ մարդիկ ուզում են մասնակցություն ունենալ քաղաքականության մեջ, եւ առաջին հերթին՝ մասնակցություն որոշումների ընդունման վրա։ Եթե մենք պահպանենք Կոնգրեսի կուսակցությունների այս դաշինքային ֆորմատը, դա նշանակելու է, որ այս մարդիկ չեն ունենալու որեւէ ազդեցություն քաղաքական որոշումների վրա։
Եկել է ժամանակը, երբ այն մարդիկ, որ նվիրվել են այս պայքարին, հինգը տարի պայքարել են՝ դա իրենց պայքարն է, վերջապես ստանան նաեւ խոսելու, ասելու, որոշելու իրավունք։ Եվ կուսակցության վերածելը առաջին հերթին լուծում է այդ խնդիրը, այսինքն՝ հսկայական այս բանակը որոշումների, քաղաքական գործընթացների, քննարկումների մեջ ընդգրկելու հարցը։
Երկրորդ կարեւոր գործոնը այն է, որ մենք պետք է հասկանանք՝ սա պատերազմ է, սա հայ ժողովրդի պատերազմն է բռնապետության դեմ։ Իսկապես վիճակը աղետալի է։ Եթե այս ռեժիմը շարունակի մնալ մենք կորցնում ենք Հայաստանը․ արտագաղթը, մենաշնորհները, որ խեղդում են Հայաստանը։ Իսկ երբ գալիս է պատերազմի ժամանակը, անգամ մարդիկ, որոնք ոչ պատերազմի մասին են մտածել, ոչ կրակել են, բոլորը դառնում են զինվոր։ Եվ եթե դուք նայեք նախաձեռնող խմբի մեջ, կտեսնեք շատ ազատ մտավորական մարդիկ, որոնք ընդգրկվում են կուսակցության մեջ եւ դրանով փորձում են այդ կարծրատիպը ջարդել։ Մենք ստեղծում ենք մասսայական, դեմոկրատական մի հզոր, համախմբված, կուռ կուսակցություն, որովհետեւ կա պատերազմական անհրաժեշտություն․ ռեժիմի դեմ մենք պետք է պայքարենք կարգապահ, կուռ, հզոր մի կառույցով։
Քաղխորհրդում ստեղծվել էր մի իրավիճակ․ կան, օրինակ մարդիկ (հիմա 14 կուսակցություն է), որոնք բացի իրենցից ոչ մեկին չեն ներկայացնում։ Օրինակ ՀԺԿ-ն ունի հազարավոր անդամներ, բայց ՀԺԿ-ն ունի նույնքան ձայնի իրավունք, ինչքան ունի մի մարդ, որը բացի իրենից ոչ մեկին չի ներկայացնում։ Հիմա այդ մարդը կարող է, օգտվելով վետոյի իր իրավունքից, քանի որ գործում է կոնսենսուսի մեխանիզմը, տորպեդահարել ցանկացած որոշում, որը Կոնգրեսը պատրաստվում է ընդունել։ Չի կարող մեկ հոգանոց կուսակցությունը նույն կշիռը ունենալ, ինչ որ ունի 5 հազարանոց կուսակցությունը։ Դա դեմոկրատիայի բռնաբարություն է։ Մարդիկ բոլորը հավասար են, բոլորի ձայները հավասար են։
«Ազատություն»․ - Լավ, հիմա դառնանք ՀԱԿ-ի անդամ կուսակցություններին կամ ինչպես դուք ասում եք՝ մարդ կուսակցություն, կամ գուցե՝ երկու մարդ մեկ կուսակցություն․․․ ինչո՞ւ չեք աջակցում Հրանտ Բագրատյանին, որը միշտ Ձեր կողքին է եղել ամենադժվարին պահերին, եղել է Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի վարչակարգի ակտիվ անդամներից մեկը, շատ ստեղծագործական ուղեղով։ Նրան է պատկանում, օրինակ, հողի սեփականաշնորհման օրենսդրությունը, էլեկտրականության բաշխման, սպառման արդյունավետությունը, որը նա կարողացավ ապահովել։ Այս մարդը, որը ուրիշ երկրներում կօգտագործվեր կուսակցությունների կողմից, հիմա վտարանդի է դարձել սեփական գաղափարախոսության մեջ, ինչո՞ւ եք դուք նրան վանում։ Ժամանակին առաջին նախագահը նրան պաշտպանում էր ամեն կերպ։ Հենց ՀՀՇ-ի ներսում կար մի թեւ, որը չէր ուզում, որ Հրանտ Բագրատյանը լինի վարչապետ։ Տեր-Պետրոսյանը մինչեւ վերջ պաշտպանեց նրան եւ Բագրատյանը շարունակեց պաշտոնավարել, եւ կարծում եմ՝ այդ որոշումը իր արդյունքը տվեց։ Համենայնդեպս մենք ունենք հիմա սեփականաշնորհված հող, որը կարելի է ասել, մեր այս հանրապետության նվաճումներից մեկն է։
Զուրաբյան․ - Հողի սեփականաշնորհումը, իհարկե, առաջին հերթին Ղարաբաղ կոմիտեից սկսված եւ հետո Հայոց համազգային շարժում դարձած շարժման վաստակն է, որովհետեւ ամենասկզբից էլ հռչակվեց այդ գաղափարը շարժման լիդերների կողմից եւ իրագործվեց։
Ինչ վերաբերում է Հրանտ Բագրատյանին․ ես շատ հարգում եմ եւ գնահատում եմ իր տնտեսագիտական մոտեցումները, ընդհանրապես իր գաղափարները, իննովատիվ, կրեատիվ մոտեցումները, որոնք իրականում բավականին մոտ են սոցիալական լիբերալիզմի գաղափարախոսությանը, որը մենք բոլորս ընդունում ենք եւ այդ ուղղությամբ գաղափարներ ունենք եւ զարգացրել ենք։
Դրա համար, երբ որ մենք սկսեցինք աշխատանքները տնտեսական ծրագրի ձեւավորման համար եւ Հրանտ Բագրատյանը ներկայացրեց որոշակի գաղափարներ, մենք բոլորս սկսեցինք աշխատել դրա վրա։ Հիմքը լավն էր, եղան բազմաթիվ գաղափարներ, բոլորն էլ աշխատեցին՝ Կենտրոնական գրասենյակը, կուսակցություններում դա քննարկվեց, քաղխորհրդում քննարկվեց։ Բազմաթիվ փոփոխություններ մշակվեցին, ծայրահեղությունները մի կողմ դրվեցին, բավականին գաղափարներ շտկվեցին եւ կատարվեց ամենակարեւոր բանը, որ եղավ մի բովանդակալից ծրագիր, որը որդեգրվեց ամբողջ Կոնգրեսի կողմից․ 18 կուսակցություն կարողացան ստորագրել մի ծրագրի տակ։
«Ազատություն»․ - Հիմա ինչո՞ւ այդ ծրագիրը չեք պաշտպանում, չէ՞ որ ինքը ներկայացրել է որպես նախընտրական ծրագիր։
Զուրաբյան․ - Ինչ վերաբերում է կոնկրետ աջակցության հարցին․ նախեւառաջ, երբ որ Տեր-Պետրոսյանը որոշում ընդունեց, որ ինքը չի առաջադրվելու (իսկ Կոնգրեսի համար նա անվիճելի համախմբող թեկնածու էր), բնականաբար, Կոնգրեսը բավականին դժվար վիճակում հայտնվեց այն առումով, որ պետք էր ինչ-որ որոշում ընդունել, թե մենք ինչպես ենք մասնակցում ընտրություններին։ Մենք անմիջապես հավաքվեցինք, եղավ Հայ ազգային կոնգրեսի քաղխորհրդի նիստ, բոլոր կուսակցությունները հրավիրված էին, հրավիրված էր նաեւ Հրանտ Բագրատյանը։ Նա զանգահարեց եւ ասաց, որ ինքը ասելիք առայժմ չունի Կոնգրեսին։ Ես դա փոխանցեցի Կոնգրեսի նիստին։ Բայց պրոբլեմը այն էր, որ մենք հենց այդ օրը որոշում էինք Կոնգրեսի մասնակցության ձեւաչափը եւ գնաց մի շատ լուրջ քննարկում, բոլոր կուսակցությունները ներկայացրեցին իրենց տեսակետները։
«Ազատություն»․ - Եթե կարելի է՝ ասեք, ի՞նչ տեսակետներ էին։
Զուրաբյան․ - Քննարկումների առանցքը հետեւյալն էր, որ Սերժ Սարգսյանը, քանի որ ստեղծել է մոտավորապես 500 հազարից 700 հազար, մինչեւ միլիոն ձայնի կեղծման մեքենա Հայաստանում՝ ահաբեկման, բազմակի քվեարկության, պետականորեն կազմակերպված ընտրակաշառքի բաժանման մեքենա, գործարարների ահաբեկման մեքենա, որ նրանք չկարողանան ընդդիմությանը ֆինանսավորել, այս մեքենայի առկայության պայմաններում միակ ձեւը այն էր, որ մենք կարողանայինք ստեղծել մի հզոր համախմբում քաղաքական այլընտրանքային ուժերի միջեւ։ Եվ մենք ձեռնարկեցինք այդպիսի մի պրոցես։ Որովհետեւ ընտրակեղծարար մեքենան պետք էր ջարդել։ Դա հնարավոր էր միայն այնպիսի մի քաղաքական պրոյեկտով ջարդել, որը ժողովրդի ոգեւորությունը կառաջացներ, մոբիլիզացիա կգնար եւ այլն։ Հենց դա էր պատճառը, որ մենք լուրջ բանակցություններ սկսեցինք «Բարգավաճ Հայաստանի», Դաշնակցության հետ, «Ժառանգությանն» էլ էինք ցանկանում ներգրավել՝ իրենք էին մի քիչ սառը։
Հիմա, ինչ-ինչ պատճառներով դա չստացվեց, որովհետեւ խանգարեցին, ահաբեկեցին եւ այլն։ Չստացվեց, եւ այդ վիճակում բոլոր կուսակցությունները, որոնք ներկայացված էին Հայ ազգային կոնգրեսի քաղխորհրդում, ասում էին, որ այդ դեպքում մասնակցությունը այս ընտրություններին ուղղակի կբերի այս ամբողջ ընտրակեղծարարության լեգիտիմացիայի, որովհետեւ ժողովրդին չի հաջողվի մոբիլիզացնել եւ կստացվի, որ գնացինք, մասնակցեցինք, լավ էլ մրցակցային ընտրություն էր՝ կձեւակերպվեր, կմատուցվեր միջազգային հանրությանը, եւ կստացվեր, որ Սերժ Սարգսյանը քիչ թե շատ նորմալ պայքարում տարավ իր 60-70 կամ ինչքան որ ինքը ասում է՝ կխփի․․․ հիմա ասում է՝ ես կխփեմ, 90 տոկոս էլ պետք լինի՝ կխփեմ։
Բնականաբար, մենք համարեցինք, եւ դա կուսակցությունների՝ ե՛ւ ՀԺԿ-ի, ե՛ւ ՀՀՇ-ի, ե՛ւ մնացած կուսակցությունների կարծիք այն էր, որ սա ֆարս է։
«Ազատություն»․ - Չկա՞ր այլ կարծիք, ոչ ոք չէ՞ր պաշտպանում Հրանտ Բագրատյանին։
Զուրաբյան․ - Չկար, բացարձակ չկար ալտերնատիվ։ Եվ ամենատխուրն այն էր, որ շանսը կար, որ գոնե նույն Հրանտ Բագրատյանը կարող էր գալ եւ «Ազատություն» կուսակցության անունից ներկայացներ իր տեսակետը, փորձեր ջարդել այս մթնոլորտը, փորձեր բերել արգումենտներ, բացահայտեր՝ ինչ ռեսուրսների տեր է, ինչ է առաջարկում, ինչպե՞ս կարելի է ջարդել այս ընտրակեղծարար մեքենան։ Այդ հնարավորությունը ինքը ունեցել է, ինքը դրանից չօգտվեց, բայց դա կարեւոր էլ չէ։ Հիմա այդ համատեղ որոշումից ինձ, որպես Կենտրոնական գրասենյակի համակարգող, Կենտրոնական գրասենյակին, մնում է միայն կատարել այդ որոշումը։ Այսինքն, դրանից հետո Կոնգրեսը, ըստ էության, որոշել է չմասնակցել այս ընտրություններին։
Հիմա՝ Հրանտ Բագրատյանին ես շատ հարգում եմ, Հրանտ Բագրատյանի կարողությունները ես շատ հարգում եմ, բայց կներեք՝ բոլորս էլ հասկանում ենք, որ որպես քաղաքական գործոն ինքը ազդեցիկ չէ, իր հետեւում չեն կանգնած հզոր քաղաքական ուժեր։
«Ազատություն»․ - Եթե դուք կանգնեիք՝ ազդեցիկ կլիներ։
Զուրաբյան․ - Ես ամբողջ գործընթացը ներկայացրեցի։ Ի դեպ՝ կներեք, հենց քաղաքական լիդերի ուժը նրանում է կայանում, որ կարողանա համոզել եւ համախմբել իր շուրջ քաղաքական ուժերին։ Այսինքն, դա իր գործն էր, ինքը պիտի այդ գործը կատարեր։ Հիմա փաստ է, որ կոնկրետ մարդու մարդու ետեւում կանգնած են փոքրիկ ուժեր։
«Ազատություն»․ - Դառնանք «Բարգավաճ Հայաստանի» հետ համագործակցությանը։ Քիչ առաջ Դուք այդ մասին ասացիք, որ ՀԱԿ-ի նիստ եք գումարել եւ քննարկել եք այդ հարցը՝ ինչպես անել, որ, ասենք, այս գործող ռեժիմի դեմ պայքարեք, ում հետ համագործակցեք, եւ որոշել էիք համագործակցել «Բարգավաճ Հայաստանի» հետ․․․
Զուրաբյան․ - Մենք չէին որոշել համագործակցել «Բարգավաճ Հայաստանի» հետ՝ մենք որոշել էինք բոլոր ազդեցիկ քաղաքական ուժերի հետ, որոնք ի վիճակի են մարտահրավեր նետել Սերժ Սարգսյանին, բոլոր նրանց փորձել համախմբել մի հզոր քաղաքական պրոյեկտում, որը կմոբիլիզացնի ժողովրդին։
«Ազատություն»․ - Բայց հայտնի էր, որ դուք հատկապես հույս ունեիք, որ դա կանի «Բարգավաճ Հայաստանի» առաջնորդը՝ Գագիկ Ծառուկյանը։
Զուրաբյան․ - Որովհետեւ ԲՀԿ-ն ավելի հզոր քաղաքական գործոն էր, քան թե մնացած այլ քաղաքական ուժերը, որոնց հետ մենք պետք է համագործակցեինք։
«Ազատություն»․ - Ձեզանից է՞լ հզոր է։
Զուրաբյան․ - Ես չեմ կարծում, որ այդպես է, որովհետեւ եթե Հայաստանում լինեին արդար, ազատ ընտրություններ, մասնավորապես՝ եթե պառլամենտական ընտրությունները լինեին արդար, Հայ ազգային կոնգրեսը կունենար մեծամասնություն պառլամենտում, ես դրա մեջ մի րոպե չեմ կասկածում։
«Ազատություն»․ - Պարոն Զուրաբյան, ես շատ լավ ծանոթ եմ ՀՀՇ-ին էլ, ՀԱԿ-ին էլ, եւ գործիչներին, որոնք անդամակցում են այդ կառույցներին, եւ կարող եմ ասել, որ գաղափարական առումով նրանց եւ «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության անդամների միջեւ այսպես ասած ընդհանուր եզրեր շատ քիչ են։ Ինչպե՞ս էիք դուք պատկերացնում այդ համատեղ պայքարը։ Չէ՞ որ նրանց մոտ էլ կան մարդիկ, անդամներ, որոնք ժամանակին կառավարության անդամներ են եղել եւ նրանց մեղադրել են հենց նույն կոռուպցիայի եւ նման բաների մեջ։
Զուրաբյան․ - Ես այդ ամենը հասկանում եմ, ընդ որում՝ Կոնգրեսում էլ կան մարդիկ, որոնց մեղադրել են կոռուպցիայի մեջ․․․
«Ազատություն»․ - Դե՝ եղել է կոռուպցիա ժամանակին իհարկե։
Զուրաբյան․ - Եղել է կոռուպցիա, եղել են մեղադրանքներ՝ դրանցից շատերը անհիմն, դա չէ կարեւորը։ Կարեւոր է հետեւյալը․ մենք իսկապես պետք է հասկանանք երկրում ինչ է կատարվում։ Իրականում պրոբլեմը ոչ Բարգավաճն է, ոչ որեւէ այլ կուսակցություն։ Իհարկե, իրենք ունեն իրենց խնդիրները, որոնց համար մենք բազմաթիվ անգամ քննադատել ենք եւ կքննադատենք, եւ ես վստահ եմ, երբ որ դեմոկրատիան հաղթահարի Հայաստանում ամեն ինչ կդրվի տեղը, բոլորը իրենց արածների համար պատասխանատվություն կկրեն։ Բայց հարցը ուրիշ բան է։ Այսօր Հայաստանում ամենահիմնական պրոբլեմը դա Սերժ Սարգսյանի բռնապետության, այս Հանրապետական կուսակցության միջոցով հաստատված բռնապետության վիճակն է, որը խեղդում է Հայաստանին։ Եվ ես ուզում եմ մի հարց տալ․ եկել են նախագահական ընտրություններ․․․ Դուք տեսե՞լ եք ավելի ձախողված նախագահ, եթե նրան կարելի է նախագահ համարել, քան Սերժ Սարգսյանը։ Այսինքն՝ մի մարդ, որը ընդհանրապես ոչինչ ժողովրդին չի կարող ներկայացնել իր ընտրարշավի ժամանակ։
«Ազատություն»․ - Իսկ Դուք տեսե՞լ եք ավելի հաջողված նախագահ։
Զուրաբյան․ - Քան Սերժ Սարգսյա՞նը։
«Ազատություն»․ - Հենց թեկուզ Սերժ Սարգսյանը։
Զուրաբյան․ - Ես ասում եմ մնացած բոլորը երեւի իրենից ավելի հաջողված են։
«Ազատություն»․ - Նույնիսկ երկրո՞րդ նախագահը։
Զուրաբյան․ - Հայաստանո՞ւմ։ Բնականաբար, բնականաբար։ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը գոնե կարող էր այս ժողովրդին ասել` «հաղթել ենք պատերազմում, ծանրագույն վիճակում, կայացրել ենք անկախ երկիր, կատարել ենք անցում դեպի շուկայական տնտեսություն, ի վերջո` վերականգնել ենք կայունություն»։ Երկրորդ նախագահը, ինչքան էլ մենք իրեն քննադատենք, եւ ինքը շատ հանցագործություններ է արել, որոնց համար քննադատում ենք եւ կքննադատենք, բայց ինչ-որ մի, ինչ-որ մի...
«Ազատություն». - «Ավազակապետություն» տերմինը օգտագործվեց հենց նրա վարչակարգի նկատմամբ, կազմաքանդել այս... Ամեն ինչը վերաբերում էր հենց այդ նախագահին։
Զուրաբյան. - Ճիշտ է, ես դա լրիվ հաստատում եմ, նորից, ինչ որ մենք ասել ենք` լրիվ հաստատում եմ` ավազակապետության առումով, Մարտի 1-ի առումով, Հոկտեմբերի 27-ի առումով` ամեն ինչ, եւ այս հանցագործ համակարգը ստեղծելու առումով։ Բայց անգամ այ էդ հանցագործ ռեժիմը ինչ-որ բան ուներ ժողովրդին ասելու, այսինքն` որ մի քիչ տնտեսության, տնտեսական չափանիշները լավացել են, վեցը տարի շարունակ եղել է 12 տոկոսանոց, չգիտեմ, տնտեսական աճ, չգիտեմ, գազիֆիկացիա, եւ այլն, եւ այլն... Այսինքն, անգամ այդ հանցագործները ունեցել են ինչ-որ մի հատ հաղթաթուղթ, որ կարողացել են ժողովրդին շպրտել։ Դա չաշխատեց իհարկե, չաշխատեց, Տեր-Պետրոսյանը հաղթեց ընտրություններում Սերժ Սարգսյանին, իսկ Ստեփան Դեմիրճյանն էլ հաղթեց Ռոբերտ Քոչարյանին 2003 թվին։ Բայց Սերժ Սարգսյանը ոչինչ չունի ներկայացնելու ժողովրդին։
