«Բոլոր կողմերից ցամաքով շրջափակված եւ առանձնապես տնտեսական զարգացման այլ հնարավորությունների չտիրապետող այնպիսի երկրներում, ինչպիսին, օրինակ, Հայաստանն է, հաճախ կանգնում են հետեւյալ երկընտրանքի առջեւ` առաջնությունը տալ հանքարդյունաբերությա՞նը, թե՞ զարգացնել տնտեսության այլ ճյուղեր: Կոնկրետ Հայաստանում, որտեղ գյուղատնտեսական նպատակներով օգտագործվում է երկրի տարածքի միայն 17 տոկոսը, ինչպես նաեւ օբյեկտիվորեն առկա այլ սահմանափակումները մարդկանց հարկադրում են ընտրություն կատարել հանքարդյունաբերության օգտին»:
Պատասխանելով «Ազատություն» ռադիոկայանի հարցին՝ ինչպե՞ս կգնահատեիք Հայաստանի հանքարդյունաբերական ոլորտում իրականացվող գործունեությունը, ինչը խստորեն քննադատվում է ընդդիմության եւ բնապահպանական ակտիվիստների կողմից, նման դիտարկում արեց Ավստրալիայի Քվինսլենդ համալսարանի պրոֆեսոր, Հանքարդյունաբերության սոցիալական պատասխանատվության կենտրոնի տնօրեն Սալիմ Ալին:
Այսօր Հայաստանի ամերիկյան համալսարանում մեկնարկել է Հայաստանի հանքարդյունաբերական ոլորտի խնդիրներին նվիրված միջազգային գիտաժողով, որի հիմնական զեկուցողը Սալիմ Ալին է: Օգտվելով զրույցի հնարավորությունից` վերջինիս նաեւ հարցրինք, թե միջազգային պրակտիկայում ինչպես են կարգավորվում հանքարդյունաբերողների եւ համայնքների հարաբերությունները` կապված, առավելապես, հանքերի շահագործման հարուցած բնապահպանական խնդիրների հետ:
«Անշուշտ, դուք պետք է ունենաք ոլորտը կարգավորող օրենսդրություն, ինչպես նաեւ հարկ է կենսունակ եւ ակտիվ քաղաքացիական հասարակության առկայություն, որը պետք է անհրաժեշտաբար ճնշում գործադրի արդյունահանող ընկերությունների եւ կառավարության նկատմամբ, սակայն, դա պետք է արվի կառուցողական ճանապարհով», - պատասխանեց Ալին:
Մինչդեռ, համաժողովի մեկ այլ զեկուցողի՝ Հայաստանի Օրհուս կենտրոնի իրավաբան Արթուր Գրիգորյանի գնահատմամբ, անգամ օրենքի շրջանակներում գործելու պարագայում ոլորտում առկա խնդիրները չեն վերանում:
«Օրենսդրությունը Հայաստանում այնպիսին է, որ ապահովում է միայն հանքարդյունաբերական ընկերությունների համար գերշահույթներ, թույլ է տալիս նրանց գտնվել ստվերում, որ չիմանանք` ովքեր են սեփականատերերը», - ասաց Գրիգորյանը:
«Օրհուսի» ներկայացուցիչը նաեւ համոզմունք հայտնեց, որ Հայաստանի բնակչության գերակշիռ մեծամասնության համար հանքարդյունաբերությունը որեւէ դրական արդյունք չի ապահովում:
«Որովհետեւ աշխատատեղերը, որ իրենք իբր ստեղծում են հանքարդյունաբերությունում ի հաշիվ այլ աշխատատեղերի է, օրինակ, գյուղացիների զբաղվածության: Խնդիրը եւ օրենսդրության մեջ է, եւ այն համակարգային կոռուպցիայի մեջ, որ Հայաստանում այսօր կա: Օրենքները մշակում են մարդիկ, ովքեր օֆշորներում ունեն հանքարդյունաբերական ընկերություններ եւ շահագրգռված են, որ օրենքը լինի այնպիսին, որ իրենք իսկ ստանան գերշահույթներ», - ասաց Գրիգորյանը:
Ըստ դոկտոր Սալիմ Ալիի` յուրաքանչյուր հասարակություն ինքը պետք է կշռադատի եւ որոշի, թե պատրա՞ստ է արդյոք նման գին վճարել, եւ առհասարակ որքանով է արդարացված հանքարդյունաբերության հետեւանքով բնությանը հասցվող վնասը: Ընդհանուր լուծումներ չկան, եւ ցանկացած պարագայում դա հասարակության որոշելիքն է: Այդուհանդերձ, ինչպես նշեց ավստրալացի մասնագետը, պետք է նկատի ունենալ, որ հանքարդյունաբերությունը վնասում է, մասնավորապես, զբոսաշրջային բիզնեսը, քանի որ այդ բիզնեսը բավականաչափ խոցելի է:
«Իսկ տուրիզմի եւ հանքարդյունաբերության համատեղումը հնարավոր է միայն շատ ուշադիր եւ հոգատար վերաբերմունքի պարագայում», - ասում է Ալին:
«Օրհուս» կազմակերպության ներկայացուցչի խոսքով, սակայն, Հայաստանում բնության հանդեպ հոգատար վերաբերմունքի մասին խոսք լինել չի կարող, քանի որ զարգացման երկարատեւ հեռանկարները ստորադասվում են խիստ կարճաժամկետ շահերին:
«Սակայն ես չեմ պնդում, թե Հայաստանում հանքարդյունաբերությունը պետք է իսպառ վերացնել», - ասում է Գրիգորյանը. - «Եթե դու ունես անտառ, այն կապիտալ է, որը տնտեսական զարգացման հեռանկարներ է բացում քո առջեւ, եթե դու դա ոչնչացնում ես հանքարդյունաբերության համար, նախ պետք է գնահատես, թե որքանով է դա ձեռնտու, որքանով է քո կարճաժամկետ հեռանկարում արդյունահանվող պաշարները ավելի արժեքավոր պետության տնտեսական զարգացման համար, քան այն հեռանկարը, որ դու ոչնչացնում ես շրջակա միջավայրը»:
Հիշեցնենք, օրերս Հայ ազգային կոնգրես ընդդիմադիր միավորման խորհրդարանական խմբակցության անդամ, Հայաստանի նախկին վարչապետ Հրանտ Բագրատյանը հայտարարել էր, թե Հայաստանի հանքարդյունաբերության ոլորտում իրական ֆինանսական շրջանառությունը բազմապատիկ ավելի է, քան պաշտոնապես հրամցվողը:
Պատասխանելով «Ազատություն» ռադիոկայանի հարցին՝ ինչպե՞ս կգնահատեիք Հայաստանի հանքարդյունաբերական ոլորտում իրականացվող գործունեությունը, ինչը խստորեն քննադատվում է ընդդիմության եւ բնապահպանական ակտիվիստների կողմից, նման դիտարկում արեց Ավստրալիայի Քվինսլենդ համալսարանի պրոֆեսոր, Հանքարդյունաբերության սոցիալական պատասխանատվության կենտրոնի տնօրեն Սալիմ Ալին:
Այսօր Հայաստանի ամերիկյան համալսարանում մեկնարկել է Հայաստանի հանքարդյունաբերական ոլորտի խնդիրներին նվիրված միջազգային գիտաժողով, որի հիմնական զեկուցողը Սալիմ Ալին է: Օգտվելով զրույցի հնարավորությունից` վերջինիս նաեւ հարցրինք, թե միջազգային պրակտիկայում ինչպես են կարգավորվում հանքարդյունաբերողների եւ համայնքների հարաբերությունները` կապված, առավելապես, հանքերի շահագործման հարուցած բնապահպանական խնդիրների հետ:
«Անշուշտ, դուք պետք է ունենաք ոլորտը կարգավորող օրենսդրություն, ինչպես նաեւ հարկ է կենսունակ եւ ակտիվ քաղաքացիական հասարակության առկայություն, որը պետք է անհրաժեշտաբար ճնշում գործադրի արդյունահանող ընկերությունների եւ կառավարության նկատմամբ, սակայն, դա պետք է արվի կառուցողական ճանապարհով», - պատասխանեց Ալին:
Մինչդեռ, համաժողովի մեկ այլ զեկուցողի՝ Հայաստանի Օրհուս կենտրոնի իրավաբան Արթուր Գրիգորյանի գնահատմամբ, անգամ օրենքի շրջանակներում գործելու պարագայում ոլորտում առկա խնդիրները չեն վերանում:
«Օրենսդրությունը Հայաստանում այնպիսին է, որ ապահովում է միայն հանքարդյունաբերական ընկերությունների համար գերշահույթներ, թույլ է տալիս նրանց գտնվել ստվերում, որ չիմանանք` ովքեր են սեփականատերերը», - ասաց Գրիգորյանը:
«Օրհուսի» ներկայացուցիչը նաեւ համոզմունք հայտնեց, որ Հայաստանի բնակչության գերակշիռ մեծամասնության համար հանքարդյունաբերությունը որեւէ դրական արդյունք չի ապահովում:
«Որովհետեւ աշխատատեղերը, որ իրենք իբր ստեղծում են հանքարդյունաբերությունում ի հաշիվ այլ աշխատատեղերի է, օրինակ, գյուղացիների զբաղվածության: Խնդիրը եւ օրենսդրության մեջ է, եւ այն համակարգային կոռուպցիայի մեջ, որ Հայաստանում այսօր կա: Օրենքները մշակում են մարդիկ, ովքեր օֆշորներում ունեն հանքարդյունաբերական ընկերություններ եւ շահագրգռված են, որ օրենքը լինի այնպիսին, որ իրենք իսկ ստանան գերշահույթներ», - ասաց Գրիգորյանը:
Ըստ դոկտոր Սալիմ Ալիի` յուրաքանչյուր հասարակություն ինքը պետք է կշռադատի եւ որոշի, թե պատրա՞ստ է արդյոք նման գին վճարել, եւ առհասարակ որքանով է արդարացված հանքարդյունաբերության հետեւանքով բնությանը հասցվող վնասը: Ընդհանուր լուծումներ չկան, եւ ցանկացած պարագայում դա հասարակության որոշելիքն է: Այդուհանդերձ, ինչպես նշեց ավստրալացի մասնագետը, պետք է նկատի ունենալ, որ հանքարդյունաբերությունը վնասում է, մասնավորապես, զբոսաշրջային բիզնեսը, քանի որ այդ բիզնեսը բավականաչափ խոցելի է:
«Իսկ տուրիզմի եւ հանքարդյունաբերության համատեղումը հնարավոր է միայն շատ ուշադիր եւ հոգատար վերաբերմունքի պարագայում», - ասում է Ալին:
«Օրհուս» կազմակերպության ներկայացուցչի խոսքով, սակայն, Հայաստանում բնության հանդեպ հոգատար վերաբերմունքի մասին խոսք լինել չի կարող, քանի որ զարգացման երկարատեւ հեռանկարները ստորադասվում են խիստ կարճաժամկետ շահերին:
«Սակայն ես չեմ պնդում, թե Հայաստանում հանքարդյունաբերությունը պետք է իսպառ վերացնել», - ասում է Գրիգորյանը. - «Եթե դու ունես անտառ, այն կապիտալ է, որը տնտեսական զարգացման հեռանկարներ է բացում քո առջեւ, եթե դու դա ոչնչացնում ես հանքարդյունաբերության համար, նախ պետք է գնահատես, թե որքանով է դա ձեռնտու, որքանով է քո կարճաժամկետ հեռանկարում արդյունահանվող պաշարները ավելի արժեքավոր պետության տնտեսական զարգացման համար, քան այն հեռանկարը, որ դու ոչնչացնում ես շրջակա միջավայրը»:
Հիշեցնենք, օրերս Հայ ազգային կոնգրես ընդդիմադիր միավորման խորհրդարանական խմբակցության անդամ, Հայաստանի նախկին վարչապետ Հրանտ Բագրատյանը հայտարարել էր, թե Հայաստանի հանքարդյունաբերության ոլորտում իրական ֆինանսական շրջանառությունը բազմապատիկ ավելի է, քան պաշտոնապես հրամցվողը:
