«Համագործակցություն հանուն ժողովրդավարության» կենտրոնի նախագահ Ստեփան Դանիելյանի խոսքով, 1991 թվականին ընդունված «Խղճի եւ կրոնի, կրոնական կազմակերպությունների մասին» օրենքը այն ժամանակվա համար «բավականին առաջավոր օրենք էր»:
Սակայն տարիներ անց անհրաժեշտություն ծագեց օրենքում փոփոխություններ կատարելու` կապված միջազգային ասպարեզում Հայաստանի ստանձնած պարտավորությունների, նաեւ` այդ օրենքը Սահմանադրությանը համապատասխանեցնելու հետ:
Ներկայումս այդ օրենքի փոփոխության արդեն երեք նախագիծ կա, ինչն, ըստ Ստեփան Դանիելյանի, «աննախադեպ իրավիճակ է ստեղծել», քանի որ այդ փոփոխությունների առաջին երկու նախագծերը քննարկվել են Վենետիկի հանձնաժողովում եւ սուր քննադատության են արժանացել: Օրենքի փոփոխությունների երրորդ տարբերակը, որ վերջերս է ուղարկվել Վենետիկի հանձնաժողով, ի տարբերություն նախորդների, որոշակի առաջընթաց է գրանցել:
Ստեփան Դանիելյանը, այդուհանդերձ, կարծում է, որ այս նախագիծը եւս կարող է որոշակի խնդիրներ հարուցել Վենետիկի հանձնաժողովում քննարկման ժամանակ` կապված հոգեորսության սահմանման կամ ձեւակերպման հետ, կրոնական կազմակերպությունների պարտադիր գրանցման, նաեւ դրանց գործունեության ազդեցության ձեւակերպումների հետ եւ այլն:
«Առաջինը հոգեորսության սահմանումն է, որի համար պատիժներ են սահմանված: Օրենքում նշված է, որ հոգեորսության (կամ ավելի ճիշտ կլիներ ոչ պատշաճ կամ ստիպողական դավանափոխություն տերմինը) դեպքում, որպեսզի մարդը կրոնափոխ լինի, բացի ֆիզիկական ներգործությունից, կիրառվում է նաեւ հոգեբանական բռնության գործադրումը: Ի՞նչ է նշանակոմ հոգեբանական ներգործություն, սա ինձ համար անհասկանալի է, եւ հիշեցնում է 2008 թվականի հայտնի հոգեբանի ասածը, որ ընդդիմության միտինգների մասին ասում էր, թե Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը նեւրոլինգվիստիկական ազդեցություն է գործում: Դա ինչպե՞ս կարող ես ապացուցել, միգուցե գործում է, միգուցե չի գործում: Հաշվի առնելով մեր դատարանների որակը, շատ դժվար է մեծ հայեցողական մոտեցումների հնարավորություն տալ», - կարծիք հայտնեց Դանիելյանը:
Ի պատասխան` Միքայել եպիսկոպոս Աջապահյանը ասաց. - «Մեզ համար հոգեորսությունը շատ հստակ է, ուղղակի նրանք, ովքեր ուզում են ջուր պղտորած լինել, նրանք են շահարկում հոգեորսությունը իբրեւ անորոշ ձեւակերպված: Երբ ես որեւէ մեկին փորձում եմ համոզել իմ կրոնի մեջ, առանց դիմացինի համաձայնության եւ զանազան հոգեբանական, վարչական, նյութական, բարոյական միջոցներով ճնշում եմ գործադրում, սա հոգեորսություն է: Ովքե՞ր են խոսում հոգեորսության դեմ. նրանք ովքեր, հենց հոգեորսությամբ են զբաղվում: Երբ խոսում են զանազան խմբավորումների ներկայացուցիչները եւ ասում են, որ այս հոգեորսության հոդվածը պետք է դուրս գա, ես ասում եմ, եթե դուք դրանով չեք զբաղվում, ինչո՞ւ եք անհանգստացած»:
Ստեփան Դանիելյանը նաեւ համոզված է, որ խնդիրներ կառաջացնեն օրենքի նախագծի այն կետերը, որոնք վերաբերում են կրոնական կազմակերպությունների գրանցմանը, կասեցմանը եւ վերահսկմանը:
«Մենք գիտենք, որ Վրաստանում Հայ առաքելական եկեղեցին պայքարում էր գրանցման համար, եւ արդյունքում 5 եկեղեցիների թույլ տվեցին կիսատ-պռատ գրանցվել, մյուսներին թույլ չեն տալիս: Հայաստանում այս օրենքով իրավիճակը լրիվ հակառակն է, այսինքն բոլորը պարտավոր են գրանցվել: Եթե չեն գրանցվում, պետք է պատժվեն: Այստեղ միանշանակ հակասություն կա [Սահմանադրության] առաջին գլխի հետ, որտեղ ասվում է, որ յուրաքանչուր ոք կարող է միայնակ կամ իր համախոհների հետ անարգել աղոթել … այստեղ չի գրված` գրանցված կազմակերպությունը», - ասաց Դանիելյանը:
Միքայել Եպիսկոպոսը ասում է` կրոնական կազմակերպությունը ինչո՞ւ չպիտի գրանցվի, երբ Հայ առաքելական եկեղեցին էլ գրանցված:
«1700 տարուց 1600-ը գրանցված չենք եղել, գործել ենք: Բայց եթե պետության պահանջն է` կրոնական կազմակերպությունը պարտավոր է առաջնորդվել կայսերին` կայսեր, աստծունը` աստծուն սկզբունքով», - ասաց եպիսկոպոսը:
Սակայն տարիներ անց անհրաժեշտություն ծագեց օրենքում փոփոխություններ կատարելու` կապված միջազգային ասպարեզում Հայաստանի ստանձնած պարտավորությունների, նաեւ` այդ օրենքը Սահմանադրությանը համապատասխանեցնելու հետ:
Ներկայումս այդ օրենքի փոփոխության արդեն երեք նախագիծ կա, ինչն, ըստ Ստեփան Դանիելյանի, «աննախադեպ իրավիճակ է ստեղծել», քանի որ այդ փոփոխությունների առաջին երկու նախագծերը քննարկվել են Վենետիկի հանձնաժողովում եւ սուր քննադատության են արժանացել: Օրենքի փոփոխությունների երրորդ տարբերակը, որ վերջերս է ուղարկվել Վենետիկի հանձնաժողով, ի տարբերություն նախորդների, որոշակի առաջընթաց է գրանցել:
Ստեփան Դանիելյանը, այդուհանդերձ, կարծում է, որ այս նախագիծը եւս կարող է որոշակի խնդիրներ հարուցել Վենետիկի հանձնաժողովում քննարկման ժամանակ` կապված հոգեորսության սահմանման կամ ձեւակերպման հետ, կրոնական կազմակերպությունների պարտադիր գրանցման, նաեւ դրանց գործունեության ազդեցության ձեւակերպումների հետ եւ այլն:
«Առաջինը հոգեորսության սահմանումն է, որի համար պատիժներ են սահմանված: Օրենքում նշված է, որ հոգեորսության (կամ ավելի ճիշտ կլիներ ոչ պատշաճ կամ ստիպողական դավանափոխություն տերմինը) դեպքում, որպեսզի մարդը կրոնափոխ լինի, բացի ֆիզիկական ներգործությունից, կիրառվում է նաեւ հոգեբանական բռնության գործադրումը: Ի՞նչ է նշանակոմ հոգեբանական ներգործություն, սա ինձ համար անհասկանալի է, եւ հիշեցնում է 2008 թվականի հայտնի հոգեբանի ասածը, որ ընդդիմության միտինգների մասին ասում էր, թե Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը նեւրոլինգվիստիկական ազդեցություն է գործում: Դա ինչպե՞ս կարող ես ապացուցել, միգուցե գործում է, միգուցե չի գործում: Հաշվի առնելով մեր դատարանների որակը, շատ դժվար է մեծ հայեցողական մոտեցումների հնարավորություն տալ», - կարծիք հայտնեց Դանիելյանը:
Ի պատասխան` Միքայել եպիսկոպոս Աջապահյանը ասաց. - «Մեզ համար հոգեորսությունը շատ հստակ է, ուղղակի նրանք, ովքեր ուզում են ջուր պղտորած լինել, նրանք են շահարկում հոգեորսությունը իբրեւ անորոշ ձեւակերպված: Երբ ես որեւէ մեկին փորձում եմ համոզել իմ կրոնի մեջ, առանց դիմացինի համաձայնության եւ զանազան հոգեբանական, վարչական, նյութական, բարոյական միջոցներով ճնշում եմ գործադրում, սա հոգեորսություն է: Ովքե՞ր են խոսում հոգեորսության դեմ. նրանք ովքեր, հենց հոգեորսությամբ են զբաղվում: Երբ խոսում են զանազան խմբավորումների ներկայացուցիչները եւ ասում են, որ այս հոգեորսության հոդվածը պետք է դուրս գա, ես ասում եմ, եթե դուք դրանով չեք զբաղվում, ինչո՞ւ եք անհանգստացած»:
Ստեփան Դանիելյանը նաեւ համոզված է, որ խնդիրներ կառաջացնեն օրենքի նախագծի այն կետերը, որոնք վերաբերում են կրոնական կազմակերպությունների գրանցմանը, կասեցմանը եւ վերահսկմանը:
«Մենք գիտենք, որ Վրաստանում Հայ առաքելական եկեղեցին պայքարում էր գրանցման համար, եւ արդյունքում 5 եկեղեցիների թույլ տվեցին կիսատ-պռատ գրանցվել, մյուսներին թույլ չեն տալիս: Հայաստանում այս օրենքով իրավիճակը լրիվ հակառակն է, այսինքն բոլորը պարտավոր են գրանցվել: Եթե չեն գրանցվում, պետք է պատժվեն: Այստեղ միանշանակ հակասություն կա [Սահմանադրության] առաջին գլխի հետ, որտեղ ասվում է, որ յուրաքանչուր ոք կարող է միայնակ կամ իր համախոհների հետ անարգել աղոթել … այստեղ չի գրված` գրանցված կազմակերպությունը», - ասաց Դանիելյանը:
Միքայել Եպիսկոպոսը ասում է` կրոնական կազմակերպությունը ինչո՞ւ չպիտի գրանցվի, երբ Հայ առաքելական եկեղեցին էլ գրանցված:
«1700 տարուց 1600-ը գրանցված չենք եղել, գործել ենք: Բայց եթե պետության պահանջն է` կրոնական կազմակերպությունը պարտավոր է առաջնորդվել կայսերին` կայսեր, աստծունը` աստծուն սկզբունքով», - ասաց եպիսկոպոսը:
