Հայաստանյան թերթերից մեկը ընթացիկ ամսվա սկզբին իր համարներից մեկը «համեմել էր» մրցակից թերթի գլխավոր խմբագրի մի շարք վարկաբեկիչ լուսանկարներով, ուր վերջինս պատկերված էր մերկ: Արեւմուտքում հանրությանը հայտնի անձանց նման ինտիմ լուսանկարները խիստ դժկամ ընդունելության են արժանանում՝ որպես նորմալ լրագրողական գործունեության խախտում: Այդուհանդերձ, երբեմն այդպիսի լուսանկարներ հայտնվում են, մասնավորապես՝ երբ լրատվամիջոցը փաստարկում է, թե առկա է հասարակության ճնշող հետաքրքրություն:
Տեսաժապավենից արտատպված մի քանի լուսանկարներում թերթի գլխավոր խմբագիրը վարկաբեկիչ իրավիճակներում պատկերված է ոչ իր կնոջ հետ: Արդյո՞ք արդարացված է այս աղոտ լուսանկարների հրապակումը մրցակից թերթի կողմից:
Գայանե Մուքոյանը մտածել է՝ այո: Հայաստանյան «Օր» թերթի խմբագիրը այս ամսվա սկզբին տպագրել է տեսաժապավենից վերցված՝ Արամ Աբրահամյանի մի քանի լուսանկարներ՝ անհայտ կնոջ հետ սեքսով զբաղվելիս: Ուղեկցող հոդվածը վերնագրված էր «Բացեք ձեր աչքերը»՝ հարվածն ուղղելով կառավարության ամենաանհաշտ քննադատներից մեկի կեղծ բարեպաշտությանը, որը, ինչպես պարզվել է, արտաամուսնական սեռական կապ ունի:
Հարվածը, սակայն, հակադարձվեց: Աբրահամյանը այն որակեց որպես իր թերթը՝ «Առավոտ»-ը հեղինակազրկելու կոպիտ փորձ: Մուքոյանը արժանացավ համընդհանուր դատապարտման եւ հեռացվեց Մամուլի ազգային ակումբից՝ «լրագրողական էթիկայի նորմերը խախտելու համար»:
Արեւմուտքում լրագրողական գործունեությունը կանոնակարգող օրենքներում սովորաբար խիստ բացասական է վերաբերմունքը այն նյութերի նկատմամբ, որոնք չարդարացված կերպով ներխուժում են մարդու անձնական կյանքի մեջ: Սահմանը, մինչեւ ուր լրագրողը կարող է թափանցել, որոշվում է երկու հակադիր սկզբունքների նուրբ հավասարակշռության միջոցով:
Բրիտանական Շեֆիլդի համալսարանի ժուռնալիստիկայի պրոֆեսոր Բոբ Ֆրանկլինը այսպես է բացատրում. - «Ցանկացած օրենսդրություն, օրենսգիրք կամ կարգավորման ցանկացած համակարգ պետք է կարողանա հավասարակշռել երկու շատ արժեքավոր բան: Առաջինը անհատի անձնական կյանքի իրավունքն է՝ անկախ անհատի հանրահայտ կամ սովորական մարդ լինելուց: Երկրորդը, սակայն, մամուլի ազատությունն ապահովելն է, որպեսզի մամուլն ունենա հասարակության պատշաճ հետաքրքրության առարկա հանդիսացող հետազոտության ու լրատվության պատշաճ շրջանակ»:
Մեծ Բրիտանիայում այս հավասարակշռությունը սահմանում է, այսպես կոչված, մամուլի բողոքների հանձնաժողովը: Հանձնաժողովի մոտեցումները խստացվեցին 1997 թվականին Ուելսի իշխանուհի Դիանայի մահվանից հետո: Ըստ գործունեության օրենսգրքի, որով ղեկավարվում է հանձնաժողովը, հարկավոր է հարգել յուրաքանչյուր մարդու անձնական եւ ընտանեկան կյանքը: Լրագրողներն, օրինակ, իրավունք չունեն օգտագործել խոշորացնող օբյեկտիվներ՝ մարդկանց անձնական վայրերում (ասել է թե՝ ցանկացած սեփականություն՝ անձնական կամ հասարակական, ուր ենթադրելի է անձնական կյանքը) լուսանկարելու համար:
Անձնական կյանքին վերաբերող օրենդրության մեջ, այդուհանդերձ, մի մեծ «բայց» կա: Բացառություն արվում է, եթե նյութը ենթադրաբար հասարակական հետաքրքրության առարկա է: Անթերի ձեւակերպմամբ, սա պետք է նշանակի՝ «ինչը առավել շահեկան է հասարակության համար»: Բրիտանական բուլվարային մամուլի համար, սակայն, դա աստիճանաբար սկսել է նշանակել՝ ինչը բառացիորեն հետաքրքրում է հանրությանը, այլ կերպ ասած՝ հանրահայտ անձինք եւ նրանց սեռական չարաճճիությունները:
Ուստի թերթերը տպագրում են «հյութեղ» լուսանկարներ, թեւեւ առայժմ չեն եղել այնպիսիները, որ հավասարվեն Հայաստանում հրապարակվածներին: Բրիտանական բուլվարային մամուլի ամենասկանդալայիններից էին, օրինակ, «հղի Դիանայի» լուսանկարները, ուր իշխանուհին պատկերված էր լողազգեստով՝ հղիության արդեն բավական առաջացած փուլում:
Բացի մամուլի բողոքների հանձնաժողովի հանձնարարականներից, սակայն, Մեծ Բրիտանիան չունի անձնական կյանքը պաշտպանող օրենք: Զոհերը ստիպված են օգտագործել սեփական երեւակայությունը, որպեսզի պատժեն լրատվամիջոցին՝ իրենց անձնական կյանքի մեջ գիտակցորեն ներխուժելու համար:
Նորապսակների հանրահայտ մի զույգ, օրինակ, խիստ վրդովված էր, երբ բրիտանական մի լրագիր տպագրել էր թաքնված օբյեկտիվով նկարահանված իրենց մեղրամսի մերկ լուսանկարները: Զույգը ներկայումս դիմել է դատարան՝ վկայակոչելով անհատի անձնական կյանքի իրավունքը պաշտպանող Բրիտանական մարդու իրավունքների ակտը, որը վերջերս ընդգրկվել է Մեծ Բրիտանիայի օրենքներում:
«Անձնական կյանքի հարցը ականապատ դաշտ է՝ ինչպես փիլիսոփայական, այնպես էլ օրենսդրական առումներով: Դժվար է որոշել, թե որտեղ է ավարտվում անձնական կյանքը եւ որտեղ է սկսվում հասարակական հետաքրքրությունը», - ասել է Ֆրանկլինը: - «Եթե, օրինակ, ես որոշեմ դավաճանել կնոջս եւ սիրային արկած ունենալ, դա, երեւի թե, իմ անձնական գործն է: Եթե ես վարչապետ եմ կամ ընտանեկան արժեքները հրապարակայնորեն պաշտպանող որեւէ կուսակցության անդամ, ապա աճում է իմ զանցանքի՝ հանրային հետաքրքրության կողմը»:
Հայաստանյան դեպքում Աբրահամյանը կարող է քննադատած լինել կառավարական պաշտոնյաների շրջանում տարածված կոռուպցիան, բայց նա ընտանեկան արժեքներ չի քարոզել:
Ժան-Կլոդ Բերտրանը Փարիզի համալսարանի պաշտոնաթող պրոֆեսոր է եւ մամուլի պատասխանատվությանը վերաբերող մի քանի գրքերի հեղինակ: Բերտրանը, ու նաեւ Անկախ մամուլի խորհուրդների եվրոպական դաշինքի տեսաբաններից է, ասում է, թե մամուլի գործունեության մասին օրենսգրքերը միատեսակ են եվրոպական գրեթե բոլոր երկրներում:
Նրա խոսքերով, Աբրահամյանի լուսանկարների հրապարակումը հիմնավոր արդարացում չունի: Նա ասում է, սակայն, որ որոշակի դեպքերում նման լուսանկարների հրապարակումը կարող է նաեւ հանրային հետաքրքրություն ներկայացնել: Որպես օրինակ Բերտրանը բերում է 1960-ականների «Փրոֆումոյի սիրարկածը», երբ սենսացիոն կերպով բացահայտվեց, որ բրիտանական պաշտպանության նախարար Ջոն Փրոֆումոն հարաբերություններ ուներ մի պոռնիկի հետ, որը միաժամանակ հանդիպումներ էր ունենում նաեւ խորհրդային ռազմածովային կցորդի հետ:
Մյուս երկու նշանակալի օրինակները Ռուսաստանից են: 1997 թվականին ռուսաստանյան լրագրերը տպագրեցին 90-ականների սկզբին արված աղոտ լուսանկարներ, որոնք ենթադրաբար պատկերում էին արդարադատության նախարար Վալենտին Կովալյովին՝ մի քանի մերկ կանանց հետ սաունայում: Երկու տարի անց հեռուստադիտողներին հրամցվեց մի աղոտ տեսաժապավեն, ուր երկու պոռնիկների հետ անկողնում «բռնել էին» այն ժամանակվա գլխավոր դատախազ Յուրի Սկուրատովին:
Նմանությունը հայաստանյան դեպքի հետ, սակայն, այստեղ վերջանում է: Ի տարբերություն Աբրահամյանի, Կովալյովն ու Սկուրատովը հետագայում ազատվեցին պաշտոններից:
Քեթլին Նոքս, Պրահա
Տեսաժապավենից արտատպված մի քանի լուսանկարներում թերթի գլխավոր խմբագիրը վարկաբեկիչ իրավիճակներում պատկերված է ոչ իր կնոջ հետ: Արդյո՞ք արդարացված է այս աղոտ լուսանկարների հրապակումը մրցակից թերթի կողմից:
Գայանե Մուքոյանը մտածել է՝ այո: Հայաստանյան «Օր» թերթի խմբագիրը այս ամսվա սկզբին տպագրել է տեսաժապավենից վերցված՝ Արամ Աբրահամյանի մի քանի լուսանկարներ՝ անհայտ կնոջ հետ սեքսով զբաղվելիս: Ուղեկցող հոդվածը վերնագրված էր «Բացեք ձեր աչքերը»՝ հարվածն ուղղելով կառավարության ամենաանհաշտ քննադատներից մեկի կեղծ բարեպաշտությանը, որը, ինչպես պարզվել է, արտաամուսնական սեռական կապ ունի:
Հարվածը, սակայն, հակադարձվեց: Աբրահամյանը այն որակեց որպես իր թերթը՝ «Առավոտ»-ը հեղինակազրկելու կոպիտ փորձ: Մուքոյանը արժանացավ համընդհանուր դատապարտման եւ հեռացվեց Մամուլի ազգային ակումբից՝ «լրագրողական էթիկայի նորմերը խախտելու համար»:
Արեւմուտքում լրագրողական գործունեությունը կանոնակարգող օրենքներում սովորաբար խիստ բացասական է վերաբերմունքը այն նյութերի նկատմամբ, որոնք չարդարացված կերպով ներխուժում են մարդու անձնական կյանքի մեջ: Սահմանը, մինչեւ ուր լրագրողը կարող է թափանցել, որոշվում է երկու հակադիր սկզբունքների նուրբ հավասարակշռության միջոցով:
Բրիտանական Շեֆիլդի համալսարանի ժուռնալիստիկայի պրոֆեսոր Բոբ Ֆրանկլինը այսպես է բացատրում. - «Ցանկացած օրենսդրություն, օրենսգիրք կամ կարգավորման ցանկացած համակարգ պետք է կարողանա հավասարակշռել երկու շատ արժեքավոր բան: Առաջինը անհատի անձնական կյանքի իրավունքն է՝ անկախ անհատի հանրահայտ կամ սովորական մարդ լինելուց: Երկրորդը, սակայն, մամուլի ազատությունն ապահովելն է, որպեսզի մամուլն ունենա հասարակության պատշաճ հետաքրքրության առարկա հանդիսացող հետազոտության ու լրատվության պատշաճ շրջանակ»:
Մեծ Բրիտանիայում այս հավասարակշռությունը սահմանում է, այսպես կոչված, մամուլի բողոքների հանձնաժողովը: Հանձնաժողովի մոտեցումները խստացվեցին 1997 թվականին Ուելսի իշխանուհի Դիանայի մահվանից հետո: Ըստ գործունեության օրենսգրքի, որով ղեկավարվում է հանձնաժողովը, հարկավոր է հարգել յուրաքանչյուր մարդու անձնական եւ ընտանեկան կյանքը: Լրագրողներն, օրինակ, իրավունք չունեն օգտագործել խոշորացնող օբյեկտիվներ՝ մարդկանց անձնական վայրերում (ասել է թե՝ ցանկացած սեփականություն՝ անձնական կամ հասարակական, ուր ենթադրելի է անձնական կյանքը) լուսանկարելու համար:
Անձնական կյանքին վերաբերող օրենդրության մեջ, այդուհանդերձ, մի մեծ «բայց» կա: Բացառություն արվում է, եթե նյութը ենթադրաբար հասարակական հետաքրքրության առարկա է: Անթերի ձեւակերպմամբ, սա պետք է նշանակի՝ «ինչը առավել շահեկան է հասարակության համար»: Բրիտանական բուլվարային մամուլի համար, սակայն, դա աստիճանաբար սկսել է նշանակել՝ ինչը բառացիորեն հետաքրքրում է հանրությանը, այլ կերպ ասած՝ հանրահայտ անձինք եւ նրանց սեռական չարաճճիությունները:
Ուստի թերթերը տպագրում են «հյութեղ» լուսանկարներ, թեւեւ առայժմ չեն եղել այնպիսիները, որ հավասարվեն Հայաստանում հրապարակվածներին: Բրիտանական բուլվարային մամուլի ամենասկանդալայիններից էին, օրինակ, «հղի Դիանայի» լուսանկարները, ուր իշխանուհին պատկերված էր լողազգեստով՝ հղիության արդեն բավական առաջացած փուլում:
Բացի մամուլի բողոքների հանձնաժողովի հանձնարարականներից, սակայն, Մեծ Բրիտանիան չունի անձնական կյանքը պաշտպանող օրենք: Զոհերը ստիպված են օգտագործել սեփական երեւակայությունը, որպեսզի պատժեն լրատվամիջոցին՝ իրենց անձնական կյանքի մեջ գիտակցորեն ներխուժելու համար:
Նորապսակների հանրահայտ մի զույգ, օրինակ, խիստ վրդովված էր, երբ բրիտանական մի լրագիր տպագրել էր թաքնված օբյեկտիվով նկարահանված իրենց մեղրամսի մերկ լուսանկարները: Զույգը ներկայումս դիմել է դատարան՝ վկայակոչելով անհատի անձնական կյանքի իրավունքը պաշտպանող Բրիտանական մարդու իրավունքների ակտը, որը վերջերս ընդգրկվել է Մեծ Բրիտանիայի օրենքներում:
«Անձնական կյանքի հարցը ականապատ դաշտ է՝ ինչպես փիլիսոփայական, այնպես էլ օրենսդրական առումներով: Դժվար է որոշել, թե որտեղ է ավարտվում անձնական կյանքը եւ որտեղ է սկսվում հասարակական հետաքրքրությունը», - ասել է Ֆրանկլինը: - «Եթե, օրինակ, ես որոշեմ դավաճանել կնոջս եւ սիրային արկած ունենալ, դա, երեւի թե, իմ անձնական գործն է: Եթե ես վարչապետ եմ կամ ընտանեկան արժեքները հրապարակայնորեն պաշտպանող որեւէ կուսակցության անդամ, ապա աճում է իմ զանցանքի՝ հանրային հետաքրքրության կողմը»:
Հայաստանյան դեպքում Աբրահամյանը կարող է քննադատած լինել կառավարական պաշտոնյաների շրջանում տարածված կոռուպցիան, բայց նա ընտանեկան արժեքներ չի քարոզել:
Ժան-Կլոդ Բերտրանը Փարիզի համալսարանի պաշտոնաթող պրոֆեսոր է եւ մամուլի պատասխանատվությանը վերաբերող մի քանի գրքերի հեղինակ: Բերտրանը, ու նաեւ Անկախ մամուլի խորհուրդների եվրոպական դաշինքի տեսաբաններից է, ասում է, թե մամուլի գործունեության մասին օրենսգրքերը միատեսակ են եվրոպական գրեթե բոլոր երկրներում:
Նրա խոսքերով, Աբրահամյանի լուսանկարների հրապարակումը հիմնավոր արդարացում չունի: Նա ասում է, սակայն, որ որոշակի դեպքերում նման լուսանկարների հրապարակումը կարող է նաեւ հանրային հետաքրքրություն ներկայացնել: Որպես օրինակ Բերտրանը բերում է 1960-ականների «Փրոֆումոյի սիրարկածը», երբ սենսացիոն կերպով բացահայտվեց, որ բրիտանական պաշտպանության նախարար Ջոն Փրոֆումոն հարաբերություններ ուներ մի պոռնիկի հետ, որը միաժամանակ հանդիպումներ էր ունենում նաեւ խորհրդային ռազմածովային կցորդի հետ:
Մյուս երկու նշանակալի օրինակները Ռուսաստանից են: 1997 թվականին ռուսաստանյան լրագրերը տպագրեցին 90-ականների սկզբին արված աղոտ լուսանկարներ, որոնք ենթադրաբար պատկերում էին արդարադատության նախարար Վալենտին Կովալյովին՝ մի քանի մերկ կանանց հետ սաունայում: Երկու տարի անց հեռուստադիտողներին հրամցվեց մի աղոտ տեսաժապավեն, ուր երկու պոռնիկների հետ անկողնում «բռնել էին» այն ժամանակվա գլխավոր դատախազ Յուրի Սկուրատովին:
Նմանությունը հայաստանյան դեպքի հետ, սակայն, այստեղ վերջանում է: Ի տարբերություն Աբրահամյանի, Կովալյովն ու Սկուրատովը հետագայում ազատվեցին պաշտոններից:
Քեթլին Նոքս, Պրահա