Իտալիայի նախկին փոխարտգործնախարարն ավելի վաղ նկատելի առաջընթացի էր հասել Մոզամբիկի ներքաղաքական հակամարտությունը կարգավորելու հարցում. հենց նրա միջնորդությամբ էին կողմերը խաղաղության համաձայնագիր ստորագրել`16 տարվա պատերազմից հետո:

Ղարաբաղյան հարցում, սակայն, Ռաֆայելլիին չհաջողվեց բեկում մտցնել:

«Կողմերը պետք է գործի դնեն ուղիղ շփումների`այս տարի ավելի վաղ համաձայնեցված մեխանիզմը`հրադադարի խախտման հնարավոր միջադեպերը հարթելու համար»,֊ընդգծում է փաստաթուղթը` հավելելով`«Զիջումների գնալու հարցում կողմերի դժկամությունը մտահոգում է ԵԱՀԿ անդամ երկրներին, և բացասաբար ազդում խաղաղապահ առաքելություն տեղակայելու նախապատրաստությունների վրա»:

Ըստ Քոչարյանի խոսնակի, ամերիկացի միջնորդը հիմնավոր էր համարել միջագային հանրության կողմից Ղարաբաղին անվտանգության հուսալի երաշխիքներ տրամադրելու`Ստեփանակերտի շահագրգռվածությունը, և կարծիք հայտնել, որ դրա սկզբնական գործոններից մեկը պետք է դառնա հակամարտության գոտում միջազգային խաղաղապահ ուժերի տեղակայումը:

Լիպարիտյանը, ով մինչև 1997 թվականը զբաղեցրել է նախագահի ավագ խորհրդականի պաշտոնը, տասնամյակներ անց, «Ազատությանը» տված հարցազրույցում խոստովանել էր`Ռուսաստանը կարգավորման գործընթացում սեփական շահերն էր առաջ տանում, որոնք ոչ միշտ էին համապատասպանում Հայաստանի շահերին: «93-ին ես իմ թիմին հանձնարարություն տվի, որ համեմատենք ԵԱՀԿ-ի բոլոր առաջարկությունները, որոնց մասնակցել էր դեսպան Կազիմիրովը` տաղանդավոր դիվանագետ, բայց ռուս դիվանագետ, ինքը իր երկրին էր ծառայում: Եվ այդ բոլորի [առաջարկությունների] մեջ երկու բան կար անփոփոխ` ստատուսի հարցը չէր դրվում, որովհետև եթե դրվեր, Ռուսաստանը պիտի ասեր, որ ինքը դեմ է անկախության, և չէր ուզում ասել... Երկրորդն այն է, որ Ռուսաստանը անդադար գնում էր մի բանի հետևից` Լաչինի վերահսկողության: Դա ծորակն է և' Հայաստանի, և' Ղարաբաղի, և' Ադրբեջանի համար` սա՞ռը ջուր կբացես, թե՞...»:

Լեհ դիվանագետը, ով արդեն քսան տարուց ավելի հետևում է խնդրի կարգավորմանը, հազվադեպ է խոսում լրագրողների հետ:2010֊ին` ԵԱՀԿ խոսնակին տված հարցազրույցում, Կասպրշիկը պարզաբանել էր. «Կոնֆիդենցիալությունը առանցքային նշանակություն ունի ցանկացած նման գործընթացի համար: Անհրաժեշտ է վստահություն ստեղծել` պահպանելու երկխոսությունը կողմերի միջև, որոնք տեխնիկապես մնում են միմյանց դեմ պատերազմի վիճակում: Մինչև որևէ համաձայնության հասնելը, դժվար է դրա շուրջ հասարակական քննարկում ծավալել, քանի որ դա կարող է վտանգի տակ դնել գործընթացը: Բացի այդ, խոսելու համար նաև մանդատ է հարկավոր: Բանակցողները Մինսկի խմբի համանախագահներն են, ես` լուռ վկա եմ»:

https://www.azatutyun.am/a/1994808.html

Գերտերությունների առաջնորդները փաստացի կոչ էին անում կողմերին ընդունել Մինսկի խմբի առաջարկած տարբերակն ու բանակցություններ սկսել`խնդրի խաղաղ կարգավորման ուղղությամբ: «Մենք ողջունում ենք հրադադարի պահպանումը, այդուամենայնիվ, զինադադարն ինքնին բավարար չէ: Միջազգային հանրությունը շարունակաբար հորդորում է հասնել վերջնական կարգավորման, և մենք համոզված ենք, որ տարածաշրջանում կայուն և տևական խաղաղության հաստատումը չպետք է ձգձվի»,֊հայտարարել էին Բ.Ելցինը, Բ. Քլինթոնը և Ժ.Շիրակը:

Բաքվում, հանդիպելով ամերիկացի երեք սենատորների, Հ.Ալիևը պնդել էր` Մոսկվան բազմիցս է իրեն նման առաջարկով դիմել, սակայն, Ադրբեջանը շարունակ մերժել է: Ռուսական կողմը «անհիմն սադրանք» էր որակել Ալիևի այս պնդումները:

Հրաժարականից մեկ ամիս առաջ Տեր֊Պետրոսյանը Անվտանգության խորհրդի նիստ էր հրավիրել` Ղարաբաղի հարցով: Ավելի ուշ հրապարակած հուշերում առաջին նախագահը պատմել էր`ինչի մասին է խոսել դռնփակ այդ հանդիպմանը: «Ամենաապշեցուցիչը պնդումն է, թե Ղարաբաղի հարցում մենք պետք է փոխզիջման գնանք այն ժամանակ, երբ հարկադրված կլինենք։ Մի՞թե հասկանալի չէ, թե ինչ է նշանակում հարկադրված զիջում. հարկադրված զիջումը նշանակում է կապիտուլյացիա։ Իսկ կապիտուլյացիայի ժամանակ դու ոչինչ չես զիջում, կամ եթե զիջում էլ ես՝ դրա դիմաց ոչինչ չես ստանում, այլ հլու հնազանդ ընդունում ես այն, ինչ փաթաթում են քո վզին։ Քի՞չ է մեր անցյալի դառը փորձը։ Քի՞չ են Բաթումի ու Ալեքսանդրապոլի խայտառակ պայմանագրերը, երբ ավելի վաղ հնարավորություն կար շատ ավելի ձեռնտու լուծումներ գտնելու, բայց ժամանակի պատասխանատուները կորցրին այդ հնարավորությունները»,֊հայտարարել էր Լևոն Տեր֊Պետրոսյանը, հավելելով`Հայաստանի դաշնակից Ռուսաստանն անգամ չի ճանաչելու Ղարաբաղի անկախությունը, թեկուզ միայն այն պատճառով, որ իր կազմում ունի մոտ քսան Ղարաբաղ։

Եվրամիության խորհրդարանը նաև հորդորել էր ԵԱՀԿ Մինսկի խմբին շարունակել ջանքերը` տարածաշրջանում վերջնական և կայուն խաղաղության հասնելու համար

Երկու նախագահները ևս մեկ հանդիպում էլ ունեցել էին շաբաթներ անց` oգոստոսի 24֊ին, կրկին`սեփական նախաձեռնությամբ: Մինսկի խումբը ողջունել էր երկխոսության ակտիվացումը, միաժամանակ կոչ արել «է՛լ ավելի խորը բովանդակալից քննարկումներ ծավալել և ընդարձակել դրանց ձևաչափը` Մինսկի խմբի համատեքստում, որպեսի ներգրավված բոլոր կողմերը կարողանան փոխզիջման գնալ`կարգավորմանը հասնելու համար»: Ավելի ուշ տարածաշրջան կատարած այցի ժամանակ ԵԱՀԿ գործող նախագահ , Նորվեգիայի արտգործնախարար Կնուտ Վոլեբաեկը ընդգծել էր`«բանակցություններում պետք է ներգրավված լինեն նաև Ղարաբաղի ներկայացուցիչները»:

Պետքարտուղարը հույս էր հայտնել, որ կողմերը կարող են այդ հանդիպման ժամկետն ու վայրը համաձայնեցնել մինչև ԵԱՀԿ֊ի` նոյեմբերին կայանալիք գագաթնաժողովը: Ըստ Ռոյթերզի, պետդեպարտամենտի ղեկավարը նաև նշել էր` Ղարաբաղի ներկայացուցիչները ևս պետք է ներկայացված լինեն բանակցություններում:

Կողմերի հանդիպումն այս անգամ կայանում է Հայաստանի ու Նախիջևանի սահմանի` Երասխ֊Սադարակ հատվածում: Նախագահները հրապարակավ նշում են, որ քննարկել են հնարավոր փոխզիջումների հարցը, և միմյանցից բաժանվում ակնհայտ բարձր տրամադրությամբ:

Ադրբեջանի առաջնորդի պաշտոնական կայքի համաձայն, մասնավորապես, բանակցություններից հետո Հ.Ալիևը հայտարարել էր.«մենք շատ հարցեր ենք քննարկել, սակայն, որոշում կայացնելու համար դեռ ժամանակ է հարկավոր, հանդիպումներ, բանակցություններ ու փոխզիջումներ: Ռոբերտ Սեդրակովիչն ու ես մտածում ենք` ով ինչ փոխզիջման կարող է գնալ»: Ռ.Քոչարյանը հարկ էր համարել ավելացնել. «Այո՛, պետք է ասեմ, որ մենք քննարկել ենք հենց փոխզիջումների,բանակցային գործընթացում այսպես ասած, միմյանց ընդառաջ գնալու աստիճանը»:

Ռ. Քոչարյանն անգամ կատակել էր`հիշեցնելով Ալիևի պատվին մորթված ոչխարները. «Իսկ մեզ ոչխար տվեցի՞ն, թե`չէ»: «Կարծում եմ`ոչխարը հենց այստեղ կմորթեն ու մեզ համար խորոված կանեն, երբ մենք վերջնական համաձայնության գանք»,֊պատասխանել էր Հ.Ալիևը:

Ամերիկացի բարձրաստիճան դիվանագետը նախ հանդիպում է Ադրբեջանի իշխանությունների հետ, ապա` այցելում Երևան, Բաղրամյան 26֊ում բանակցում նախագահ Ռ.Քոչարյանի ու վարչապետ Վ.Սարգսյանի հետ: Այդ հանդիպումից մոտ մեկ ժամ անց Նաիրի Հունանյանի խումբը գրոհում է խորհրդարանի վրա`գնդակահարելով բարձրաստիճան 8 պաշտոնյաների, այդ թվում`վարչապետ Վ.Սարգսյանին ու Ազգային ժողովի նախագահ Կարեն Դեմիրճյանին:

Ահաբեկչությունից մեկ շաբաթ առաջ ԱՄՆ նախագահ Բ. Քլինթոնը նամակ էր ուղարկել Ադրբեջանի առաջնորդին և կոչ արել ակտիվացնել ջանքերը` ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման շուրջ: Ըստ դիվանագետների, Վաշինգտոնն ուզում էր, որ կողմերը ԵԱՀԿ֊ի` դեկտեմբերին կայանալիք գագաթնաժողովում արդեն համաձայնագիր ստորագրեին: Ընդ որում, Ադրբեջանի փոխարտգործնախարար Արազ Ազիմովը այդ հնարավորությունը չէր բացառել, ամերիկացի դիվանագետն էլ Երևանի և Բաքվի հետ բանակցություններից հետո ծրագրել էր այցելել ղարաբաղյան խնդրով զբաղվող ու շահարգրգռված երկրներ` Թուրքիա,Ֆրանսիա, Ռուսաստան: Տարիներ անց Թալբոթը պատմել էր` «Քոչարյանի, Սարգսյանի եւ նախագահ Ալիեւի հետ անձնական շփումներիցս ելնելով, կարող եմ ասել` նրանք, իրոք, շատ մոտ էին խաղաղությանը»:

Մի շարք պաշտոնյաներ, այդ թվում`Հայաստանի պաշտպանության նախկին նախարար Վաղարշակ Հարությունյանը պնդում են` Քոչարյանն ու Ալիևն այդ ժամանակ քննարկում էին Մեղրին Լաչինի հետ փոխանակելու տարբերակը:

Վ.Հարությունյան. Քոչարյանը բանակցում էր Մեղրին Լաչինի հետ փոխանակելու շուրջ

Արտգործնախարար Վ.Օսկանյանը հետագայում պատմել էր`հավաքից առաջ`մեկ օրում, այցելել է մի քանի երկիր`Գերմանիա, Նորվեգիա, Միացյալ Նահանգներ ու Ֆրանսիա`հավաստիանալու, որ Ստամբուլում չի կրկնվելու «լիսաբոնյան սցենարը»`ոչ հայանպաստ ձևակերպումներով: Գագաթնաժողովը ավարտվում է առանց անակնկալների: Ալիևն ու Քոչարյանը այդ օրերին առանձին֊առանձին հանդիպել էին նաև ԱՄՆ նախագահ Բ.Քլինթոնի հետ: «Մինչ այլ առաջնորդներ միմյանց հետ չեն շփվում, Քոչարյանն ու Ալիևը խոսում են, քննարկումներ անցկացնում, ինչը ցույց է տալիս, որ նրանց մոտ բանակցությունների իրական ցանկություն կա»,֊հանդիպումից հետո ասել էր Պետքարտուղարության ներկայացուցիչը:

Համանախագահները, հատկապես`ամերիկյան կողմը, ակնհայտ լավատեսությամբ էին խոսում հնարավոր հաշտեցման մասին, և լրջորեն էին պատրաստվել այդ հանդիպմանը:

Ըստ այդ օրերին Հայաստանի արտգործնախարար Վ.Օսկանյանի, ամերիկյան կողմը հատուկ տեխնիկական սարքեր էր բերել կղզի` հնարավորություն տալով կողմերին համակարգչով` եռաչափ (3D) տարբերակով դիտարկել բանակցությունների առարկա հանդիսացող տեղանքը: Բացի այդ, հանդիպումը բացել էր անձամբ ԱՄՆ պետքարտուղար Ք. Փաուելը`ընդգծելով դրա կարևորությունն ու կշիռը:

«Ես հազարավոր կմ. հեռվից Ֆլորիդա չեմ եկել, որ քարոզչական հայտարարություններ անեմ, կամ `սովորեցնեմ համանախագահներին, թե ինչպես պետք է վարեն իրենց միջնորդական առաքելությունը:Ես եկել եմ կառուցողական աշխատելու»,֊հայտարարել էր Ռ.Քոչարյանը: Հ.Ալիևը,մինչդեռ, բանակցությունները չսկսած` սառը ջուր էր լցրել դրական ակնկալիքների վրա:«Այս դժվարին բանակցությունների ընթացքում հայկական կողմը մշտապես կոշտ ու ապակառուցողական դիրքորոշում է որդեգրում: Մենք համաձայնության չենք հասնում հայկական կողմի թյուր պատկերացման պատճառով, թե իրենք առավելություն ունեն, քանի որ գրավել են Ադրբեջանի տարածքների քսան տոկոսը», ֊հանդիպման մեկնարկին հայտարարել էր Հեյդար Ալիևը:

Երեք նախագահների համատեղ հանդիպում, սակայն, այդպես էլ չեղավ.Ալիևն ու Քոչարյանը առանձին֊առանձին բանակցեցին Սպիտակ տան ղեկավարի հետ, ինչը հուշում էր, որ կողմերին չի հաջողվել ցանկալի արդյունքն արձանագրել: Տարիներ անց Մինսկի խմբի ռուսաստանցի նախկին համանախագահ Վյաչեսլավ Տրուբնիկովը պնդել էր` Ադրբեջանի նախագահը այդ օրերին պատրաստ էր գնալ տարածքային զիջումների:

Ֆլորիդայից վերադառնալով Բաքու` Հ.Ալիևը էլ ավելի կոշտացրեց դիրքորոշումը, բանակցային գործընթացը փաստացի մտավ փակուղի:

Տարածաշրջան կատարած հերթական այցի ընթացքում եռանախագահները հրապարակավ քննադատել էին Հայաստանին եւ Ադրբեջանին `բանակցություններում առաջընթաց չարձանագրելու համար: Միջնորդները նշել էին, որ նոր առաջարկներ չեն ներկայացնելու, փոխարենը հորդորելու են, որ հակամարտության կողմերը պատասխանատվություն ստանձնեն համաձայնությունների և լուծումների համար:

«Ո՞վ է իրեն սպառել` ԵԱՀԿ-ն թե՞ Հայաստանն ու Ադրբեջանը, որոնք չեն կամենում օգտվել Մինսկի խմբի աջակցությունից», - Երևանյան ասուլիսում հայտարարել էր ֆրանսիացի համանախագահը:

Հունվարյան բանակցություններից հետո Ռուսաստանի արտգործնախարարությունը հաղորդագրություն է տարածում, որտեղ նշում է`դիվանագետները քննարկում են հակամարտության բոլոր ասպեկտները, այդ թվում` «այնպիսի ցավոտ հարցեր, ինչպիսիք են զորքերի դուրսբերումը, տարածքների ապառազմականացումը, միջազգային երաշխիքներն ու Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը»: «Քննարկվող հարցերից մի քանիսի ուղղությամբ որոշակի առաջընթաց է նկատվում տեսակետների մոտեցման ուղղությամբ, երկու կողմերն էլ հաստատում են համատեղ աշխատանքը շարունակելու պատրաստակամությունը»,֊նշել էր Ռուսաստանի արտաքին քաղաքական գերատեսչությունը:

Բանակցություններին մոտ կանգնած դիվանագետը նշել էր` հակամարտությունը կարող է լուծվել մինչև տարեվերջ, կամ` գալիք տարվա սկզբին

Միջնորդներն այդ օրերին նախապատրաստում էին նախագահների միջև հանդիպում Ֆրանսիայում`Ռամբույեյում: Տարածաշրջան կատարելիք հերթական այցից առաջ ամերիկացի համանախագահ Ս.Մանն «Ազատությանն ասել էր. «Կարծում եմ, որ առաջիկա հանդիպումները հաջորդ երկու շաբաթների ընթացքում շատ կարեւոր հնարավորություն են, եւ, խոսելով ամերիկյան տեսակետից, կասեմ` մենք չէին ուզենա, որ կողմերը կրկին անկարող գտնվեն օգտվելու այս կարեւոր հնարավորությունից»:

Միջնորդները պնդում էին`հանդիպումը կարող է դառնալ պատմական և ճանապարհ հարթել հաշտեցման համար:Հանդիպումից առաջ ԱՄՆ պետքարտուղար Կոնդոլիզա Ռայսը հեռախոսազրույց էր ունեցել Ադրբեջանի նախագահի հետ, Ֆրանսիայի առաջնորդ Ժակ Շիրակն էլ երկու նախագահներին ընդունել էր Ելիսեյան պալատում`կոչ անելով գտնել հաշտեցման եզրեր: Կողմերը, սակայն, այս անգամ էլ համաձայնության չեկան : Բանակցություններին մոտ կանգնած աղբյուրը «Ազատությանը» փոխանցել էր` կողմերը չկարողացան առաջ շարժվել Քելբաջարի եւ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի շուրջ ունեցած տարաձայնությունների պատճառով: Ավելի ուշ ֆրանսիացի միջնորդն ասել էր. «եթե նախքան Ռամբույեն կար կիսով չափ լցված բաժակ, ապա Ռամբույեում չհաջողվեց գոնե մի փոքր ավելացնել այդ բաժակի պարունակությունը»:

«Այդ սկզբունքները ներառում են Լեռնային Ղարաբաղի շրջակա տարածքներից հայկական զորքերի փուլ առ փուլ դուրս բերում`Քելբաջարի ու Լաչինի դեպքում`առանձնահատուկ մոտեցմամբ:Այդ տարածքների ապառազմականացում: Հանրաքվե կամ ժողովրդական քվեարկություն, որը պետք է համաձայնեցվի ապագայում `Ղարաբաղի կարգավիճակը որոշելու համար»,֊հայտարարել էին միջնորդները, փաստելով, որ նախատեսվում էր նաև հակամարտության գոռում իջազգային խաղաղապահ ուժեր տեղակայել և միջազգային ֆինանսական աջակցություն տրամադրել`Ղարաբաղի ու շրջակա տարածքների տնտեսական զարգացման համար: Միջնորդները նաև պնդել էին`իրենք արել են այն, ինչ կարող էին.«մենք չենք կարծում, որ հավելյալ այլընտրանքները որևէ այլ արդյունք կտան, և հուսով ենք , որ ԵԱՀԿ մշտական խորհուրդը կմիանա մեզ ու կոչ կանի կողմերին որքան հնարավոր է շուտ համաձայնության հասնել: Յոթ ամիս փաստաթղթի շուրջ շարունակված, և այդպես էլ հաջողության չհասած միջնորդները նաև որոշակի վերջնագիր էին ներկայացրել` «Եթե կողմերը անկարող են համաձայնության հասնել այդ սկզբունքների շուրջ, կարծում ենք` հիմա իրենք արդեն պետք է միասին աշխատեն`հասնելու մի այլընտրանքային համաձայնության, որը ընդունելի կլինի երկու կողմի համար»:

Խմբի ամերիկացի միջնորդը բացում է փակագծերը «Ազատության» հետ զրույցում.

Հայտարարության մեջ, մասնավորապես, ասված էր. «Սկզբունքները հիմնված են Լեռնային Ղարաբաղը շրջապատող ադրբեջանական տարածքներից հայկական զորքերի վերադիրքավորման վրա`հատուկ պայմաններ նախատեսելով Քելբաջարի ու Լաչինի շրջանների համար (ներառյալ ՀՀ-ն եւ ԼՂ-ն միացնող միջանցքը), այդ տարածքների ապառազմականացման ու հանրաքվեի կամ քվեարկության անցկացման վրա՝ Լեռնային Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակը որոշելու համար: Քվեարկության ամսաթիվն ու պայմանները պետք է որոշվեն հետագա բանակցությունների ընթացքում»:

«Չնայած ձախողումներին` մենք շարունակում ենք հավատալ, որ 2006֊ը կարող է դառնալ էական առաջընթացի տարի»,֊հայտարարել էին միջնորդները`կոչ անելով երկու երկրների ղեկավարներին իրենց ժողովուրդներին նախապատրաստել խաղաղության, ոչ թե`պատերազմի

Հանդիպումից հետո Հայաստանի ու Ադրբեջանի արտգործնախարարները հաստատում են`նախագահներին չի հաջողվել առաջընթաց արձանագրել, սակայն չեն մանրամասնում`ինչն է եղել պատճառը, կամ`հստակ որոնք են վիճահարույց հարցերը: Բանակցություններին մոտ կանգնած դիվանագիտական աղբյուրը «Ազատությանը» հայտնում է` Ի.Ալիևը պնդել էր, որ հիմնարար սկզբունքների փաստաթղթում չհիշատակվի Ղարաբաղի վերջնական կարգավիճակի հարցը, հայկական կողմը, մինչդեռ պահանջել էր նշել այն մեխանիզմը, որով անցկացվելու է կարգավիճակի շուրջ հանրաքվեն:

Վերջին անգամ Հայաստանն ու Ադրբեջանը նման փաստաթղթի տակ իրենց ստորագրությունը դրել էին ավելի քան տասնհինգ տարի առաջ` 1992֊ին Թեհրանում:

Հռչակագրով Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահները պատրաստակամություն են հայտնում շարունակել բանակցությունները Մադրիդյան սկզբունքների հիման վրա:

Կողմերը նաեւ նշել են, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործընթացը պետք է ուղեկցվի «իրավականորեն պարտավորեցնող միջազգային երաշխիքների» ընդունմամբ։Հինգ կետանոց հռչակագրում երկու նախագահները նաև հանձնարարում են իրենց արտգործնախարարներին քայլեր ձեռնարկել բանակցային գործընթացը ակտիվացնելու ուղղությամբ:

Մոսկվայում ընդունված հռչակագրից հետո Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը հայտարարել էր, թե չլուծված է մնում 2-3 հարց, որոնք ենթակա են համաձայնեցման. «Խոսքը, նախ եւ առաջ, Լաչինի միջանցքի մասին է, եւ մեր զգացողությունը` որպես երեք միջնորդներից մեկի, այնպիսին է, որ հանգուցալուծումը միանգամայն իրական է»:

Ամերիկացի դիվանագետը, իր հերթին նշում է, որ էական տարաձայնություններ են մնում նաև հանրաքվեի հարցում:

«Նախագահներ Ալիեւը եւ Սարգսյանը կառուցողական երկխոսություն են ունեցել եւ համաձայնության են եկել այն հիմնարար գաղափարների շուրջ, որոնք քննարկելու նպատակով էլ եկել էին այստեղ»,֊հայտարարում է Մեթյու Բրայզան հավելելով` «Այժմ ամեն ինչ մեզանից՝ համանախագահներից է կախված: Առաջիկա օրերին եւ շաբաթներին մենք աշխատելու ենք արտգործնախարարների հետ, աշխատելու ենք դետալների վրա, որպեսզի ավարտուն տեսքի բերենք մոտեցումները, որ այսօր քննարկման առարկա են հանդիսանում»: Խմբի ռուս համանախագահը չէր հերքել, որ առանցքային հարցերն են մնում Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակն ու Լաչինի միջանցքի պատկանելիության հարցը

Առաջընթացը հաստատեցին նաև երկու երկրների արտգործնախարարները: Ադրբեջանի արտգործնախարարը «Ազատություն» ռադիոկայանի հետ հարցազրույցում տեղեկացրել էր` բանակցային սեղանին շարունակում են մնալ Մադրիդյան սկզբունքները. «կողմերը փորձում են մոտեցնել դիրքորոշումները այն մի քանի կետերի շուրջ, որ դեռ համաձայնեցված չեն:Այն, ինչ մենք այսօր լսեցինք, հիմք է ստեղծում, որ շարունակենք աշխատել», - ասել էր Մամեդյարովը:

Ամերիկացի համանախագահը «Ազատությանը» որոշ մանրամասներ է հայտնում.

«Մենք ամենայն զգուշությամբ կշռադատեցինք 2007-ի նոյեմբերից՝ Մադրիդյան փաստաթղթի ներկայացումից ի վեր երկու կողմերի արտահայտած դիրքորոշումները։ Այնուհետեւ, հիմք ընդունելով 2009 թվականի հուլիսի 10-ին մեր երեք նախագահների հայտարարությամբ տրված ցուցումը, պատրաստեցինք Մադրիդյան փաստաթղթի նորացված տարբերակը»,֊ասել էր Մ.Բրայզան: Միջնորդը, սակայն, նոր փաստաթղթի մանրամասները չէր հրապարակել:

Հանդիպումը կայացել էր Կրեմլի նախաձեռնությամբ` եռակողմ ձևաչափով: Հայաստանի, Ադրբեջանի եւ Ռուսաստանի նախագահների` երկու ժամ շարունակված բանակցություններից հետո Ռուսաստանի արտգործնախարարն ասել էր. «Կա ընդհանուր ըմբռնում այդ փաստաթղթի նախաբանի առնչությամբ: Կողմերը որոշել են իրե՛նց գաղափարներն ու առաջարկները ներկայացնել առայժմ չհամաձայնեցված հարցերի շուրջ»:

Ի դեպ, Կրեմլի նախաձեռնությամբ կազմակերպված այս հանդիպմանը Մինսկի խմբի համանախագահները չէին մասնակցել: Միջնորդները Հայաստանի եւ Ադրբեջանի նախագահներին հանդիպել էին նույն օրն ավելի ուշ` Սոչիի օդանավակայանում:

Կողմերի հաջորդ հանդիպումը կայացավ միայն կես տարի անց`հունիսին:

Չնայած հայտարարված առաջընթացին` նախագահների բանակցություններից մի քանի ժամ անց կտրուկ սրվում է իրավիճակը շփման գծում: Ավելի ուշ Ս.Սարգսյանը հայտարարում է, թե հանդիպմանը կողմերին թարմացված առաջարկներ էին ներկայացվել: «Այժմ Ադրբեջանը պետք է պատասխանի` ընդունում է այդ առաջարկությունները որպես հիմք, թե` ոչ: Մենք ասում ենք, որ այդ փաստաթուղթը հնարավորություն է տալիս շարունակելու բանակցությունները: Երբ Ադրբեջանը կասի, որ ընդունում է, այն ժամանակ կշարունակենք », - հայտարարել էր Հայաստանի նախագահը։

«Այժմ նախագահները պետք է կատարեն հաջորդ քայլը եւ ավարտեն աշխատանքը հիմնարար սկզբունքների շուրջ, ինչը հնարավորություն կստեղծի անցնել խաղաղության համաձայնագրի նախապատրաստմանը»,-նշել էին Դ.Մեդվեդեւը, Բ.Օբաման եւ Ն. Սարկոզին։ Գերտերությունների առաջնորդները նաև հիշեցրել էին ավելի վաղ հրապարակված այդ սկզբունքները`Լեռնային Ղարաբաղը շրջապատող օկուպացված տարածքների վերադարձ, Լեռնային Ղարաբաղին միջանկյալ կարգավիճակի տրամադրում, անվտանգության երաշխիքներ եւ ինքնակառավարում, Հայաստանը Լեռնային Ղարաբաղին կապող միջանցք, Ղարաբաղի վերջնական իրավական կարգավիճակի հետագա որոշում իրավականորեն պարտավորեցնող կամարտահայտության միջոցով, ներքին տեղահանված անձանց եւ փախստականների` իրենց նախկին մշտական բնակության վայրերը վերադառնալու իրավունք, անվտանգության միջազգային երաշխիքներ, որոնք կներառեն խաղաղապահ գործողություն»։

Շփման գծում սրված իրավիճակի ֆոնին Ալմաթիում` ԵԱՀԿ ոչ պաշտոնական գագաթնաժողովի շրջանակներում, Ռուսաստանի, Ֆրանսիայի արտգործնախարարներն ու ԱՄՆ փոխպետքարտուղարը կողմերին հիշեցնում են հակամարտությունը խաղաղ ճանապարհով կարգավորելու հանձնառության մասին, և ընդգծում, որ կարգավորումը պետք է հիմնված լինի Հելսինկյան եզրափակիչ ակտի երեք սկզբունքների`ուժի չկիրառման, տարածքային ամբողջականության ու ազգերի ինքնորոշման վրա: «Առաջարկվող տարրերը ընկալվել են որպես մեկ ամբողջություն, եւ որեւէ տարրի` մյուսների նկատմամբ որպես գերակա ընտրելու փորձը անհնարին կդարձնի հավասարակշռված լուծումը»,֊հայտարարում են Ս.Լավրովը, Բ.Քուշներն ու Ջեյմս Ստեյնբերգը։

Միջնորդ երկրների բարձրաստիճան դիվանագետների հանդիպմանը մասնակցել են նաև Հայաստանի ու Ադրբեջանի արտգործնախարարները, փաստաթղթի տակ , սակայն, նրանց ստորագրությունը չկար: Կողմերը մեղադրում են միմյանց`գործընթացը փակուղի տանելու,խնդիրը ռազմական ուժով լուծելու փորձերի համար:

Չնայած Կրեմլի ակտիվ միջնորդական ջանքերին` փաստաթղթի միակ նորությունը համաձայնությունն էր գերիների անհապաղ փոխանակման մասին:

Ըստ այդմ, արձանագրվում էր, որ «Հայաստանի ու Ադրբեջանի նախագահները պայմանավորվել են որպես առաջին քայլ անհապաղ իրականացնել ռազմագերիների փոխանակում եւ զոհվածների մարմինների վերադարձ` ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների եւ Կարմի խաչի միջազգային կոմիտեի աջակցությամբ»:

Կարգավորման հարցում կողմերի տարաձայնությունների կամ դիրքորոշումների մերձեցման մասին որևէ հայտարարություն չարվեց:

Ս.Սարգսյանից ու Ի.Ալիևից բացի փաստաթղթի տակ ստորագրել էին Ռուսաստանի նախագահ Դմիտրի Մեդվեդեւը, Ֆրանսիայի վարչապետ Ֆրանսուա Ֆիյոնը եւ Միացյալ Նահանգների պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնը: Ընդունելով, որ խնդրի խաղաղ, համաձայնեցված լուծումը միակ ճանապարհն է տարածաշրջանի ժողովուրդների հաշտեցման համար, կողմերը վերահաստատել էին վերջնական կարգավորման հասնելու իրենց հանձնառությունը` հիմնվելով միջազգային իրավունքի սկզբունքների եւ նորմերի, ՄԱԿ-ի կանոնադրության, Հելսինկյան եզրափակիչ ակտի, ինչպես նաեւ Միացյալ Նահանգների նախագահ Բարաք Օբամայի, Ռուսաստանի նախագահ Դմիտրի Մեդվեդեւի եւ Ֆրանսիայի նախագահ Նիկոլա Սարկոզիի` 2009 թվականի հուլիսի 10-ին Ակվիլիայում եւ 2010 թվականի հունիսի 26-ին Մուսկոկայում ընդունած հայտարարությունների վրա:

Ժամկետներ ու մանրամասներ, սակայն, փաստաթուղթը չէր նշում:

Մի քանի ժամ շարունակված բանակցություններից հետո Հայաստանի, Ադրբեջանի ու Ռուսաստանի նախագահները երկու կետանոց համատեղ հայտարարություն են ընդունում, որոնցից մեկը նախատեսում էր ամենակարճ ժամկետում ավարտել ռազմագերիների փոխանակումը: Այս հայտարարությունից մոտ կես տարի առաջ`Աստրախանում կայացած հանդիպման ավարտին, մինչդեռ, երեք երկրների նախագահներն արդեն իսկ պայմանավորվել էին «անհապաղ իրականացնել ռազմագերիների փոխանակում եւ զոհվածների մարմինների վերադարձ»:

Հռչակագրի երկրորդ կետով կողմերը համաձայնել էին հրադադարի խախտման միջադեպերի համատեղ հետաքննություն անցկացնել, ինչը մինչ օրս մնում է թղթի վրա

«Կոչ ենք անում կողմերի առաջնորդներին իրենց երկրների բնակչությանը նախապատրաստել խաղաղության, ոչ թե պատերազմի», -«Մեծ ութնյակի» գագաթնաժողովում հայտարարում են նախագահներ Բարաք Օբաման, Դմիտրի Մեդվեդեւն ու Նիկոլա Սարկոզին, հավելելով`- «Հետագա ձգձգումը միայն հարցականի տակ կդնի համաձայնության հասնելու կողմերի հանձնառությունը»: Նախագահները նաև պնդում էին, թե հիմնարար սկզբունքների վերջին տարբերակը, որը քննարկվել է մարտի 5-ին՝ Սոչիում, հիմք է ստեղծում համընդհանուր խաղաղ կարգավորման համար։

Եվրախորհրդարանում կազմակերպված լսումներում Բեռնար Ֆասիեն հայտարարել էր`սեղանին դրված է 4-5 էջանոց փաստաթուղթ՝ հիմնարար 14 դրույթներով։ Համանախագահը նաև նշել էր` խնդրի կարգավորման շուրջ բանակցություններն ընթացել են 3 փուլով: «Առաջին փուլում փորձ արվեց Ղարաբաղը վերաինտեգրել Ադրբեջանի կազմում եւ դա տապալվեց, քանի որ սպառնում էր Հայաստանի կողմից նոր պատերազմով։ Երկրորդ փուլում՝ 90-ականների վերջից, միջնորդները փորձեցին իրավական տեսք տալ Ադրբեջանից Ղարաբաղի անջատմանը, բայց դա իհարկե տապալվեց՝ Ադրբեջանի նախաձեռնությամբ։ Երրորդ փուլում միջնորդները առաջարկեցին վերջնական լուծումը գտնելուց առաջ, նախ՝ կարգավորել այն հարցերը, որոնք կարող էին լուծվել։ Եվ այժմ, եթե կողմերը համաձայնության չհասնեն, կնշանակի, որ այս` երրորդ հայեցակարգն էլ է ձախողվել»։

Բանակցություններից առաջ Ռուսաստանի արտգործնախարարը հանդիպել էր կողմերին, ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման զանգահարել էր Հայաստանի ու Ադրբեջանի առաջնորդներին, Ֆրանսիայի նախագահն էլ նամակ էր հղել` կոչ անելով ժողովուրդներին ցույց տալ խիզախության, իմաստնության ու խաղաղության ճանապարհը: Ակնկալիքները, սակայն, չարդարացան. Ռուսաստանի նախաձեռնությամբ անցկացված հերթական, արդեն 9-րդ հանդիպման արդյունքում ընդամենը համատեղ հայտարարություն ընդունվեց`աղոտ ձևակերպումներով ու առանց հստակ ժամկետների: Տարիներ անց ռուս լրագրող Դ.Կիսելյովին տված հարցազրույցում Ս.Սարգսյանը պնդել էր, թե Հայաստանը պատրաստ է եղել ստորագրել կազանյան փաստաթուղթը,որն, իր իսկ խոսքով, հայկական կողմի համար երազելի չէր:

ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնի, Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի, Ֆրանսիայի եվրոպական գործերով նախարար Ժան Լեոնետիի հետ ստորագրած փաստաթղթում կողմերը համաձայնել էին, որ առաջընթացի համար պետք է գործադրվեն հավելյալ ջանքեր` հրադադարի խախտումները հետաքննելու մեխանիզմ հաստատելու ուղղությամբ:

Այս հարցի շուրջ պայմանավորվածությունը ձեռք էր բերվել ավելի վաղ, և չնայած միջնորդների հորդորներին, այսօր էլ մնում է թղթի վրա:

Սոչիում կայացած եռակողմ բանակցությունների ավարտին Ի.Ալիևը, Ս.Սարգսյանն ու Դ.Մեդվեդևը ասես ամփոփել էին Մեդվեդևի նախաձեռնությամբ կազմակերպված ավելի քան տասը հանդիպումները: Եռակողմ փաստաթուղթը նշում էր` «Երեք երկրների ղեկավարներն ընդգծեցին ԼՂ հակամարտության կարգավորման ուղղությամբ իրականացված աշխատանքի մեծ ծավալը՝ սկսած 2008թ. նոյեմբերի 2-ի նրանց հանդիպումից, երբ ընդունվեց մոսկովյան հռչակագիրը»: Համատեղ հայտարարության սեղմ տեքստում ընդամենը մեկ նորություն կար`կարգավորման գործընթացին հասարակություններին ներգրավելու վերաբերյալ:

« Ադրբեջանի Հանրապետության եւ Հայաստանի Հանրապետության նախագահները հայտարարեցին մտավորականության, գիտական եւ հասարակական շրջանակների ներկայացուցիչների միջեւ երկխոսության հետագա ծավալմանը նպաստելու իրենց պատրաստակամության մասին»,֊նշում էր նրանց համատեղ հայտարարությունը:

«Ես խնդրեցի Ադրբեջանի նախագահին, իսկ ավելի վաղ՝ նաեւ Հայաստանի առաջնորդին` աշխատել միասին, զսպվածություն ցուցաբերել եւ քայլեր ձեռնարկել խաղաղության, ոչ թե հակամարտության հասնելու ուղղությամբ», - հայտարարել էր Միացյալ Նահանգների արտգործնախարարը։

Ափսոսանք հայտնելով, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը մինչ օրս առաջընթաց չեն արձանագրել խնդրի կարգավորման շուրջ վերջնական համաձայնության գալու հարցում, նախագահներ Բ. Օբաման, Ֆ.Օլանդն ու Վ.Պուտինը միաժամանակ նշել էին. «Այդուհանդերձ, ձեռք բերված առաջընթացը հիմք է ստեղծում համընդհանուր խաղաղ կարգավորման շրջանակային համաձայնագրի շուրջ աշխատանքը ավարտին հասցնելու համար»։

Հանդիպումից հետո տարածված հաղորդագրությունները սուղ էին, նշվում էր միայն, որ կողմերը միջնորդներին ներկայացրել են իրենց գաղափարները` խաղաղ կարգավորման գործընթացն առաջ մղելու համար, ինչպես նաև վերահաստատել բանակցությունները շարունակելու վճռականությունը:

ԵԱՀԿ Նախարարական խորհրդում ընդունված համատեղ հայտարարությունը փաստում էր` առաջընթացի փոխարեն «կողմերը չափազանց հաճախ են ձգտել միակողմանի առավելության հասնել բանակցային գործընթացում»: «Կոչ ենք անում կողմերին զերծ մնալ այնպիսի քայլերից եւ հայտարարություններից, որոնք թշնամանք են սերմանում իրենց ժողովուրդների մոտ եւ անցած ամիսներին մեծացրել են լարվածությունը: Կողմերի առաջնորդները պետք է իրենց ժողովուրդներին պատրաստեն որպես հարեւաններ, այլ ոչ թե որպես թշնամիներ ապրելու օրվան՝ լիովին հարգելով միմյանց մշակույթը, պատմությունը եւ ավանդույթները»,֊հայտարարել էին Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների պետքարտուղար Հիլարի Քլինթոնը եւ Ֆրանսիայի Եվրոպական հարցերի լիազոր նախարար Բեռնար Կազնովը:

Ի տարբերություն այս հարթակում նախորդ տարիներին ընդունված հայտարարությունների, այս փաստաթղթի տակ Հայաստանի ու Ադրբեջանի արտգործնախարարների ստորագրությունը չկար:

Երկու երկրներում սպասվող նախագահական ընտրությունների շեմին բանակցային գործընթացը ակտիվությամբ աչքի չի ընկնում, տարվա ընթացքում նախագահները միայն մեկ անգամ են դեմ առ դեմ հանդիպում: Փակուղի մտած բանակցություններում ի հայտ է գալիս նոր հարց`Ստեփանակերտի օդանավակայանի վերագործարկումը: Ադրբեջանը հայտարարում է, թե « չի թույլատրի իր տարածքում ապօրինի թռիչքներ»։Հայաստանի նախագահը պնդում է` պատրաստ է դառնալ Ստեփանակերտից թռչող առաջին ինքնաթիռի ուղևորը: Սերժ Սարգսյանի այդ հայտարարությունը, սակայն, այդպես էլ մնում է օդում:

«Ազատությանը» տված բացառիկ հարցազրույցում Մամեդյարովը պնդել էր` բանակցային գործընթացը սառեցված է: Չնայած Հայաստանի եւ Ադրբեջանի արտգործնախարարները շարունակում են հանդիպել` այդ հանդիպումներում արդեն մեկուկես- երկու տարի է` չկան առարկայական քննարկումներ:Ռուսաստանի արտգործնախարարն իր հերթին «Ազատությանն» ասել էր` «2007 ին ներկայացված սկզբունքները ընդունելի էին Հայաստանի համար, իսկ 2009-ին ներկայացված փաստաթղթի նախագիծը ընդունելի էր Ադրբեջանի՛ համար, թեև «սատանան, իհարկե, դետալների մեջ է»:

Հյուսիսային Իռլանդիայում` «Մեծ ութնյակի» գագաթնաժողովում ընդունված փաստաթղթով Վ.Պուտինը. Բ.Օբաման և Ֆ.Օլանդը ընդգծում են . «Համոզված ենք, որ համապարփակ խաղաղ լուծումն ապահովող շրջանակային համաձայնության հետագա ձգձգումն անընդունելի է: Կոչ ենք անում Հայաստանի ու Ադրբեջանի ղեկավարներին նոր եռանդով կենտրոնանալ դեռեւս բաց մնացող հարցերի լուծմանըև զերծ մնալ այնպիսի քայլերից եւ հռետորաբանությունից, որը կարող է հանգեցնել հակամարտության սրացման: Առաջնորդները պետք է իրենց ժողովուրդներին պատրաստեն խաղաղության, ոչ թե պատերազմի»:

Հանդիպումը կայանում է Վիեննայում`ավելի քան մեկուկես տարվա ընդմիջումից հետո: Բանակցություններից առաջ ԱՄՆ պետքարտուղարը զանգահարել էր Ս.Սարգսյանին`հորդորելով լուծումներ գտնել առաջընթացի համար: Նախագահ Բ.Օբաման էլ իր հերթին նամակ էր հղել Ադրբեջանի առաջնորդին` կոչ անելով բաց չթողնել պատմական հնարավորությունը և օգտագործել Սերժ Սարգսյանի հետ հանդիպումը՝ հակամարտության կարգավորման համար։ Շոշափելի առաջընթաց, սակայն, չարձանագրվեց:

Փաստաթուղթը բավական զուսպ էր. ըստ դրա կողմերը իրենց հանձնառությունն էին հայտնում`շարունակելու աշխատանքը խնդրի խաղաղ ու արդարացի լուծման ուղղությամբ` հիմնվելով արդեն իսկ արձանագրված ձեռքբերումների վրա: Միջնորդ երկրները նաև ողջունել էին նախագահական մակարդակով բանակցությունների վերսկսումն ու հույս հայտնել, որ առաջիկա հանդիպումները առաջ կտանեն բանակցային գործընթացը:

«Վերջիվերջո, որոշվում է այն մարդկանց ճակատագիրը, ովքեր այստեղ ապրում են: Մենք ենթադրում ենք, որ հիմնարար սկզբունքների վրա աշխատանքների ավարտից հետո, երբ հասկանալի կլինի, թե ինչպես առաջ շարժվել այդ փուլում, կարելի կլինի քննարկել բանակցություններին Ղարաբաղի վերադառնալու հարցը», - ասել էր Մինսկի խմբի ռուսաստանցի համանախագահ Իգոր Պոպովը: Ամերիկացի համանախագահ Ջեյմս Ուորլիքը «Ազատությանը» տված բացառիկ հարցազրույցում ասել էր`«հուսով եմ, որ մենք կարող ենք գտնել մի ճանապարհ` ժողովուրդների միջև շփումների մակարդակում, ոչ թե կառավարությունների և բարձր քաղաքականության: Հուսով եմ, որ հայերը, ադրբեջանցիները, Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդը կարող են միմյանց ընկալել որպես իրական մարդիկ և տեսնել սրա մարդկային կողմը»:

Միջազգային խաղաղության Քարնեգի հիմնադրամում` 1994֊ի հրադադարի 20֊ամյակին նվիրված ելույթում, Ուորլիքը փաստել էր, որ բանակցային գործընթացը փակուղի է մտել, և չնայած միջնորդների, այդ թվում`Վաշինգտոնի ջանքերին, երկու երկրների նախագահները հրաժարվում են հանդիպել:Դեսպանը միաժամանակ փաստել էր`նրանք երկուսն էլ չեն մերժել միջնորդների առաջարկած վեց հիմնարար սկզբունքները, ըստ որոնց, Ղարաբաղի վերջնական իրավական կարգավիճակը պետք է որոշվի ապագայում` փոխադարձաբար համաձայնեցված և իրավական ուժ ունեցող կամաարտահայտման միջոցով, նախկին ԼՂԻՄ գտնվող տարածքը, որը չի վերահսկվում Բաքվի կողմից, պետք է ստանա միջանկյալ կարգավիճակ,Ղարաբաղը շրջապատող գրավյալ տարածքները պետք է վերադարձվեն Ադրբեջանի վերահսկողությանը, պետք է լինի միջանցք, որը կկապի Հայաստանը Լեռնային Ղարաբաղի հետ, ներքին տեղահանվածներն ու փախստականները`վերադառնան նախկին բնակավայր,տեղակայվեն միջազգային խաղաղապահներ`անվտանգությունը երաշխավորելու համար:

Դեսպանի ելույթը հրապարակվել էր Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատան պաշտոնական կայքում: Ավելի ուշ նույնաբովանդակ հայտարարություն տարածվեց երեք համանախագահների, ինչպես նաև` ԵՄ կողմից:

Միջնորդները դիմում են նաև տարածաշրջանի ժողովուրդներին` կոչ անելով խորհել անցած երկու տասնամյակի ժառանգության մասին:

Եռակողմ հանդիպմանը նախագահները միայն մեկ հարցում էին համակարծիք` հակամարտությունը պետք է կարգավորվի խաղաղ ճանապարհով: Եռակողմ հանդիպումից հետո Ս.Սարգսյանը հավաստիացնում է` սահմանային միջադեպերը նույն ինտենսիվությամբ չեն շարունակվի:

Վաշինգտոնը կողմերին հանդիպման է հրավիրում Ղրիմի բռնակցումից ամիսներ անց, երբ արևմուտքի և Ռուսաստանի հարաբերությունները ծայրաստիճան լարված էին: Չնայած դրան` ԱՄՆ պետքարտուղարը կարևորել էր բանակցությունների շարունակումը Մինսկի խմբի համանախագահության ձևաչափով`կրկին հորդորելով կողմերին քաղաքական կամք ցուցաբերել` առաջընթացի հասնելու համար:

ԱՄՆ պետքարտուղար Քերրին Ղարաբաղի հարցում առաջընթացի կոչ է անում

ԵԱՀԿ գագաթնաժողովում`Շվեյցարիայում ընդունված փաստաթուղթը արձանագրում էր`բանակցությունները մտել են փակուղի: «Ժամանակն է, որպեսզի կողմերը հաղթահարեն անհամաձայնությունները, վերականգնեն վստահությունը և հարգեն իրենց հանձնառությունը՝ մտնելու բանակցային գործընթաց, որի արդյունքը կարող է լինել կարգավորումը»,֊հայտարարել էին Միացյալ Նահանգների պետքարտուղար Ջոն Քերրին, Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովն ու Ֆրանսիայի եվրոպական գործերով պետքարտուղար Հարլեմ Դեզիրը: Եռակողմ հայտարարությունն ընդգծել էր`հաշտեցման համար նախ և առաջ երկու երկրների նախագահներն են պատասխանատու:

Միջնորդների հետ հանդիպումից հետո Ադրբեջանի արտգործնախարարը հայտարարել էր` «ժամանակն է սկսել աշխատանքը մեծ համաձայնագրի ուղղությամբ», ինչին Հայաստանի արտգործնախարարը հեռակա արձագանքել էր` նախ անհրաժեշտ է համաձայնության գալ դրա սեղմ տարբերակի`հիմնարար սկզբունքների շուրջ: «Երբ համաձայնություն ձեռք բերվի հիմնարար սկզբունքների վերաբերյալ, և դրան իր համաձայնությունը տա նաև Լեռնային Ղարաբաղը, այդ ժամանակ հնարավոր կլինի բանակցություններ սկսել Ադրբեջանի, Արցախի և Հայաստանի միջև՝ մշակելու խաղաղության համապարփակ պայմանագիրը», - ասել էր Նալբանդյանը։

Կողմերը միմյանց էին մեղադրում ժամեր շարունակված մարտական գործողությունների համար: Փորձագետները նշում էին`շփման գծում նոր փուլ է սկսվել՝ ականային պատերազմ:

Լարված այդ օրերին «Սզատությունը» Ղարաբաղում էր հետևում իրադարձություններին.

Հարձակում Գյուլիստանի ուղղությամբ.երկու կողմից էլ զոհեր կան

«Ուզում եք հետաքննության մեխանի՞զմ ստեղծել, խնդրեմ՝ հանեք զորքերը, այդ դեպքում` ոչ թե մեկ, այլ մի քանի մեխանիզմ, անգամ՝ տրիբունալ կստեղծենք, որը կպարզի, թե ով ում վրա է կրակում»,֊«Ազատությանը» տված բացառիկ հարցազրույցում ասել էր Մամեդյարովը`ընդգծելով`նախ հայկական կողմը պետք է դուրս բերի զորքերը գրավյալ տարածքներից:

«Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտւթյունը ռազմական լուծում չունի , և ոչինչ չի արդարացնում անմեղ մարդկանց մահը: Կոչ ենք անում կողմերին հնարավոր սեղմ ժամկետներում նվազեցնել լարվածությունը և խնայել մարդկանց կյանքը»,֊ Բելգրադում` ԵԱՀԿ նախարարական խորհրդում հայտարարում են Միացյալ Նահանգների պետքարտուղար Ջոն Քերրին, Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը և Ֆրանսիայի եվրոպական հարցերով պետքարտուղար Հարլեմ Դեզիրը:

Բերնում կայացած այդ հանդիպումից հետո Ադրբեջանի նախագահը հայտարարում է` «հակամարտության կարգավորման ուղղությամբ 2015-ին ոչ մի առաջընթաց տեղի չի ունեցել, նախագահների վերջին հանդիպումը ևս ձևական բնույթ է կրել»: Հայաստանի արտգործնախարարը տեղեկացրել էր` քննարկվել է սահմանային միջադեպերի հետաքննության մեխանիզմի ստեղծման հարցը: Հայկական կողմը վերահաստատել էր իր պատրաստակամությունը, Ադրբեջանը `ոչ: Ավելի վաղ Ադրբեջանի արտգործնախարարը «Ազատությանը» տված բացառիկ հարցազրույցում պարզաբանել էր այս հարցում Բաքվի դիրքորոշումը:

Կողմերը խոստացել էին հարգել հրադադարը և մեխանիզմներ հաստատել` հրադադարի խախտումները հետաքննելու համար: Ետդարձի ճանապարհին Ս.Սարգսյանն առաջին անգամ հրապարակավ խոսել էր հայկական կողմի կորցրած տարածքների մասին: Օդանավում`լրագրողների հետ զրույցում, Հայաստանի նախագահ պնդել էր, թե հայկական կողմի կորցրած տարածքները հասնում են 800 հեկտարի, ընդգծելով` «ռազմավարական կամ մարտավարական առումով այդ տարածքները որևէ նշանակություն չունեն»

Սանկտ Պետերբուրգում նախագահները զրուցել ,տեսախցիկների առջև անգամ ձեռք էին սեղմել: Հանդիպումից հետո ՌԴ արտգործնախարարը տեղեկացրեց, թե կողմերը պայմանավորվել են ավելացնել ԵԱՀԿ դիտորդների թիվը:Այդ հայտարարության մեջ, սակայն, խոսք չկար հրադադարի խախտումների հետաքննության մեխանիզմի մասին, մինչդեռ, նախորդ`Վիեննայի հանդիպմանը, ըստ հաղորդագրության, նախագահները համաձայնել էին նաև այդ հարցի շուրջ։

Այդ հանդիպումից երեք տարի անց «Ազատության» հետ զրույցում Ղարաբաղի խորհրդարանի նախկին պատգամավոր, Վահան Բադասյանը վերահաստատել էր` ապրիլյան պատերազմից հետո Սերժ Սարգսյանը Ստեփանակերտում հանդիպել է իր մտերիմ մոտ 2 տասնյակ պաշտոնյաների ու ակտիվստների և քննարկել տարածքների զիջման հարցը: Սերժ Սարգսյանը, ըստ Բադասյանի, փորձում էր հասարակությանը պատրաստել դրան:

Այցի ավարտին Սերգեյ Լավրովը հայտարարել էր` կողմերը ավելի, քան երբևէ մոտեցել են հաջողության հեռանկարին»: Փրոձագետները պնդում են` Ռուսաստանի արտգործնախարարը կարգավորման նոր տարբերակ է դրել սեղանին: Այդ մասին ակնարկել էր նաև Ադրբեջանի արտգործնախարարը:

Համբուրգում`ԵԱՀԿ նախարարական հանդիպմանը, Ռուսաստանի, ԱՄՆ֊ի ու Ֆրանսիայի արտգործնախարարները հայտարարում են`պատրաստ են կողմերին ընդունել իրենց երկրներում, երբ վերջիններս պատրաստ կլինեն դրան: Գերտերությունների արտգործնախարարներն ընդգծում են`անհրաժեշտ է քայլեր ձեռնարկել հրադադարի ամրապնդման , միջադեպերի հետաքննության մեխանիզմների ու ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցչի գրասենյակն ընդլայնելու ուղղությամբ»:

Կոչն այդպես էլ մնում է թղթի վրա:

Ստեփանակերտում, հանդիպելով մտավորականներին, Սերժ Սարգսյանն ասել էր` «Հիմա այն ժամանակահատվածն է, երբ եւ՛ զորքը, եւ՛ բնակչությունը, եւ՛ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության քաղաքացիները արդեն պատրաստ պետք է լինեն մի դժվարին ժամանակահատված անցկացնելու»։ Նախագահը չէր մանրամասնել`ինչ նկատի ունի:

ՀՀԿ խմբակցության խոսնակը «Ազատության» հետ զրույցում պնդել էր` Սարգսյանը զգոնության կոչ է անում

Միջնորդներն ընդգծել էին`ուժի կիրառումը միայն տառապանք և ավերածություն կբերի, կոչ անելով կողմերին զսպվածություն ցուցաբերել և իրենց ժողովուրդներին նախապատրաստել խաղաղության, ոչ թե պատերազմի

«Մի շարք վստահելի աղբյուրներից ստացված տեղեկատվության համաձայն, մայիսի 15-ին Ադրբեջանի զինված ուժերը հրթիռ են արձակել Շփման գծից այն կողմ` խոցելով զինտեխնիկա: Մայիսի 16-ից մինչև մայիսի 17-ը հայկական զինված ուժերը պատասխան հարվածներ են հասցրել տարբեր տրամաչափի ականանետային կրակով: Երկու կողմերի այս գործողությունները հրադադարի նշանակալի խախտումներ են, որոնք մտահոգության տեղիք են տալիս»,֊հայտարարել էին Մինսկի խմբի միջնորդները:

Նույն կոչով,միջնորդները դիմում են ոչ միայն Հայաստանի, այլև Ղարաբաղի «փաստացի իշխանություններին»: Պաշտոնական Ստեփանակերտը համանախագահների հայտարարությունը դրական էր գնահատել, փաստելով`միջնորդները «հերթականությունը պահել են՝ առաջինն Ադրբեջանին կոչ անելով չսրել իրավիճակը»։

Վաշինգտոնում Ամերիկացի դիվանագետը լրագրողներին էր փոխանցել մի փաստաթուղթ, որտեղ, ինչպես ասված է փաստաթղթի վերնագրում` շարադրված են « Մադրիդյան սկզբունքներից վերցված վեց տարրերը, որոնք անհրաժեշտ են Լեռնային Ղարաբաղում կայուն համաձայնություն հաստատելու համար»: Վեց տարրերի շարքում նշվում էր`Ղարաբաղի կարգավիճակը պետք է որոշվի ապագայում` իրավականորեն պարտադիր կամարտահայտության միջոցով, Ղարաբաղի հարակից օկուպացված տարածքները պետք է վերադարձվեն Ադրբեջանի վերահսկողությանը, Հայաստանի և Ղարաբաղի միջև պետք է լինի հատուկ միջանցք:

Միջնորդները հայտարարեցին`ավելի քան մեկուկես տարվա ընդմիջումից կազմակերպված հանդիպումն անցել է կառուցողական մթնոլորտում,կողմերը համաձայնել են հավելյալ քայլեր ձեռնարկել՝ շփման գծում լարվածությունը թուլացնելու համար: Փորձագետները փաստեցին` համատեղ հայտարարության մեջ խոսք չկար նախորդ հանդիպումներում ձեռք բերված պայմանավորվածություններն իրագործելու`հրադադարի միջադեպերը հետաքննելու ու միջազգային դիտորդների թիվն ավելացնելու մասին:

Ելույթ ունենալով ԱՄՆ Կոնգրեսի Հելսինկյան հանձնաժողովում` նախկինում ղարաբաղյան խնդրով զբաղվող դիվանագետները պնդում են` շփման գծում իրավիճակի սրացման հավանականությունը մեծացել է ավելի, քան երբևէ.

Լավրովի հետ բանակցություններից հետո Ադրբեջանի արտգործնախարարը պնդել էր` «նման փաստաթուղթ կա՛, բոլորը գիտեն այդ մասին»: Ինքը`Լավրովը,սակայն, հերքում է այս մասին տեղեկությունները:

Ղարաբաղյան խնդրին ավելի քան մեկ տասնամյակ հետևող և այս մասին բազմաթիվ հրապարակումներով հայտնի լրագրող Թաթուլ Հակոբյանը , մինչդեռ, այդ պլանի մասին որոշ մանրամասներ էր հրապարակել` հղում անելով իր դիվանագիտական աղբյուրներին: Հրապարակումը մինչ օրս չի հերքվել:

Վիեննայում` ԵԱՀԿ նախարարական հերթական խորհրդում հրապարակված հայտարարությամբ երեք երկրների արտգործնախարարները հիշեցնում են` դեռ մեկ տարի առաջ` Վիեննայում և Սանկտ Պետերբուրգում ձեռք բերված պայմանավորվածությունները մնացել են թղթի վրա: Դրանցով,մասնավորապես, կողմերը համաձայնել էին շփման գծում հրադադարի խախտման մեխանիզմներ ստեղծել և ընդլայնել ԵԱՀԿ գործող նախագահի անձնական ներկայացուցչի գրասենյակը: «Մենք հանձնարարել ենք համանախագահներին շարունակել իրենց միջնորդական ջանքերը՝ առաջ մղելու կողմերին ներկայացված աշխատանքային առաջարկները, սակայն շեշտում ենք՝ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությանը վերջ դնելու առաջնային պատասխանատվությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների վրա է»,֊արձանագրում էր Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի, ԱՄՆ պետքարտուղար Ռեքս Թիլերսոնի և ԵԱՀԿ֊ում Ֆրանսիայի մշտական ներկայացուցիչ Վերոնիկ Ռոժե-Լականի համատեղ հայտարարությունը:

Երկու առաջնորդներին, ըստ Փաշինյանի, ծանոթացրել էր Ռուսաստանի նախագահ Վ.Պուտինը` Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության շրջանակներում :

«Մենք պարզապես ծանոթացանք, որևէ բովանդակային շփում ու խոսակցություն տեղի չունեցավ», «Facebook»-ի ուղիղ եթերում հայտարարել էր Հայաստանի վարչապետը:

Ավելի վաղ` թե Ազգային ժողովում, թե՛ Ղարաբաղում Փաշինյանը քանիցս ընդգծել էր` պնդելու է, որ բանակցային ձևաչափը դառնա լիարժեք, և Ստեփանակերտը ևս մասնակցի կարգավորման շուրջ քննարկումներին: Ի տարբերություն նախորդ իշխանությունների, որոնք պնդում էին, թե Ստեփանակերտը միանալու է բանակցություններին, բայց`վերջին փուլում, Փաշինյանը պնդում է` առանց Ղարաբաղի մասնակցության որևէ բանակցություն լիարժեք չի լինի:

Հանդիպումը տեղի է ունենում Դուշանբեում` ԱՊՀ պետությունների ղեկավարների խորհրդի նիստում:Երևան վերադառնալուն պես Հայաստանի վարչապետը տեղեկացրեց` պայմանավորվել են սահմանագծում լարվածությունը նվազեցնել և միջադեպերը կանխել:

Հանդիպումից հետո, պատասխանելով «Ազատության» հարցին, Փաշինյանը պատմել էր`«Ալիևի հետ զրուցել ենք գերիների փոխանակման հետ կապված և, ցավոք, համաձայնության չենք եկել: Իրենք առաջարկում են «բոլորը բոլորին», բայց մենք այդտեղ խնդիր ունենք, և Արցախի իշխանությունների հետ էլ պետք է քննարկենք»,֊ասել էր վարչապետը։

Ավելի ուշ հայկական կողմը վերահաստատեց`պատրաստ է փոխանակել մոլորված մարդկանց , բայց ոչ նրանց, ովքեր դատապարտվել են հանցագործության համար:

Ալիևի հետ սպասվող բանակցություններից առաջ Փաշինյանը վերստին ընդգծում է` «Ղարաբաղը պե՛տք է մասնակցի բանակցություններին»: «Խնդիրն այն է, որ բանակցային գործընթացում այսօր Արցախի ժողովրդին ներկայացնելու լիազորություն, լեգիտիմություն ունեցող որևէ ներկայացուցիչ չկա, որովհետև բանակցային սեղանի շուրջ ներկա չէ Արցախի ժողովրդի, կամ, ինչպես մեր որոշ գործընկերներ գերադասում են ասել, Ղարաբաղի հայության քվեն, լիազորությունն ստացած որևէ սուբյեկտ»,֊պնդել էր Փաշինյանը`Ադրբեջանի նախագահի հետ կայանալիք հանդիպումից օրեր առաջ:

Հանդիպման ավարտին Բաքվից ու Երևանից հակասական հայտարարություններ են հնչում`ստիպելով Փաշինյանին արձագանքել: «Շատ տարօրինակ իրավիճակ է, երբ երկու երկրների ղեկավարներ մի քանի ժամ սենյակում ունենում են հանդիպում, և հետո տեղի են ունենում մեկնաբանություններ, որոնք տրամագծորեն իրարից տարբերվում են, և սա ընդհանրապես գործընթացի լրջությունը դնում է կասկածի տակ»,֊հայտարարել էր Հայաստանի վարչապետը: Փաշինյանը պնդել էր, թե հանդիպմանը քննարկվել է նաև Ղարաբաղը բանակցային գործընթաց վերադարձնելու հարցը,մինչդեռ Ալիևը հայրենիք վերադառնալով հայտարարել էր` բանակցությունների ձևաչափը մնաց անփոփոխ:

Էլմար Մամեդյարովն ասել էր, թե պետքարտուղար Մայքլ Փոմփեոն իր անձնական ջանքերն է գործադրելու ղարաբաղյան խնդրում «ճեղքում» գրանցելու համար:Հայկական կողմը չի հերքում, բայց և չի հաստատում այս տեղեկությունը: